«Usie prychodzili na pach i častavalisia». Što adbyvajecca ź viehanskimi kramami i kafe ŭ Minsku
Kava ź mindalnym małakom, pirožnyja z arechaŭ i suchafruktaŭ, syrniki z tofu, mitboły bieź miasa — toje, jak pryhoža prezientavanyja viehietaryjanskija stravy i tavary, ciahnie ŭ kafe i kramy z takim asartymientam navat miasajedaŭ. Papularnaść hetych praduktaŭ raście, i łahična, što biznes imkniecca zaniać hetuju nišu. A voś što adbyvajecca ź viehanomikaj u Biełarusi dalej i čamu nie ŭsim udajecca ŭ joj zarablać?
Office Life daviedaŭsia, jak siońnia vyžyvaje biznes na raślinnaj ježy.
Vychadziec z pavažanaj indyjskaj siamji Bikaš Nachar staŭ adnym ź pieršych papularyzataraŭ viehietaryjanstva i viehanstva ŭ Biełarusi. Jon pryjechaŭ u Minsk u 1986 hodzie pa treciuju vyšejšuju adukacyju. Vučyŭsia ŭ Biełaruskim politechničnym instytucie (ciapier BNTU) na inžyniera-mietałaznaŭcu i byŭ adzinym zamiežnikam na fakultecie.
— Pytańnie ź ježaj było adrazu. Ja sprabavaŭ znajści pradukty, kab hatavać dla siabie, kuplaŭ bulbu, harodninu, rys. Śpiecyi i čaj pryvoziŭ z doma. Tady biełarusy nie viedali i nie razumieli, jak heta možna bieź miasa, ryby, małaka, jajek.
Jon pamiataje, jak byŭ ździŭleny čerhami ŭ 2,5 km u hastranomie pa indyjskuju harbatu i kavu. Tady zrazumieŭ, što pradukty ź jaho radzimy mohuć być vielmi zapatrabavanymi.
— Kali ja hatavaŭ u internacie, časta nie paśpiavaŭ sam pajeści — usie prychodzili na pach i častavalisia. Pry hetym inšyja studenty dzialilisia sa mnoj svaimi chatnimi kansiervami — ahurkami, pamidorami i hetak dalej.
Smačna hatavać Bikaš navučyŭsia ŭ mamy. A viadzieńniu biznesu — u baćki. Toj byŭ doktaram, ale kazaŭ, što «biznes — heta nie pra zarablańnie hrošaj, a pra vybudoŭvańnie adnosin». Hetaj ža fiłasofii prytrymlivajecca i syn.
Kali ŭ 1990-ja pačaŭ zaradžacca pryvatny biznes, Bikaš Nachar vyrašyŭ pradavać indyjskuju ježu. Dla adkryćcia svajoj ustanovy patrebnyja byli hrošy i pradukty, jakich u Biełarusi tady było nie dastać.
Spačatku jon pasprabavaŭ ź siabrami adkryć niekalki kramak pa handli tavarami ź Indyi ŭ Maskvie. I tolki ŭ 2006 hodzie zapracavaŭ jaho paviljon na Kamaroŭcy.
«Heta byŭ pieršy indyjski mahazin u Biełarusi. Ja sam byŭ i pradaŭcom, i buchhałtaram, i dyrektaram. Spačatku naviedvalnikaŭ było niašmat. Ale ja pačaŭ raspaviadać pakupnikam, dla čaho patrebnyja śpiecyi. Tłumačyŭ, što ŭ nas u Indyi jany ličacca lekami, jak ich lepš vykarystoŭvać, što z čym spałučać i ŭ jakim abjomie. Ja i zaraz heta rablu. Ludziej stała prychodzić bolš, ale kuplała tolki pałova», — raskazvaje pradprymalnik.
Heta nie chvalavała Bikaša: jon «hadavaŭ» svajho spažyŭca. Da zaŭsiody vietłaha indusa, jaki raspaviadaŭ pra toje, jak być zdarovym i pa-sapraŭdnamu ščaślivym, paciahnulisia ludzi — na zaniatki pa jozie, na lekcyi i kulinarnyja majstar-kłasy. Klijent byŭ hatovy. U 2017 hodzie Bikaš Nachar adkryŭ druhi mahazin i kafe Om Namo.
Jon ličyć, što viehietaryjanskim kafe moža ličycca tolki taja ŭstanova, jakaja prytrymlivajecca fiłasofii nienasilla. Bo viehanstva (strohaje viehietaryjanstva) — heta nie niejkaja dyjeta. Jano całkam vyklučaje pradukty žyviolnaha pachodžańnia, tamu što nie prymaje hvałtu ŭ adnosinach da žyvioł.
Zasnavalnik brenda Vegetus Dzianis Pakaluk paćviardžaje, što hetaja niša pačała rezka raści ŭ apošnija piać hadoŭ. U tym liku i tamu, što ŭ ŚMI vielmi šmat stanoŭčaha źjaviłasia pra viehietaryjanstva. Taksama važnym ruchavikom u siehmiencie źjaŭlajecca joha, adepty jakoj časta stanoviacca viehietaryjancami.
Pandemiju pieražyli, surjozny kryzis čakaŭ potym
U pieršuju chvalu COVID-19 ustanova Bikaša Nachara zmahła skarystacca lhotaj pa arendzie. A sam haspadar pa prapanovie dački vyrašyŭ dapamahać biełaruskim balnicam i pastaŭlaŭ im ježu.
— Byŭ niaprosty čas: my nie pracavali ŭ plus, ale nieŭzabavie ŭsio adnaviłasia.
Biznes Dzianisa Pakaluka Vegetus.by taksama prajšoŭ vyprabavańnie pandemijaj.
— Spačatku ludziej achapiła panika. Tavary praciahłaha zachoŭvańnia ŭ nas kuplalisia dobra. Pieršy miesiac navat byŭ ŭsplosk handlu. My vydali supracoŭnikam indyvidualnyja srodki abarony, arhanizavali bieskantaktavuju vydaču. Ale potym zdaryŭsia adkat, i pakupniki pierajšli ŭ anłajn. Dastaŭki na dom ŭzraśli ŭ dva razy. Na hetym fonie my pašyrylisia da piaci kram, u nas taksama adkryłasia kafe Veggie bar. Ale ciapier situacyja źmianiłasia.
Hałoŭnyja prablemy — rost zakupačnych cen i vydatkaŭ, imknieńnie pakupnikoŭ ekanomić, a taksama skaračeńnie siehmienta klijentaŭ, u bolšaści svajoj maładych i dobra zabiaśpiečanych ludziej, jakija źjechali z krainy. Pavodle acenki Dzianisa Pakaluka, za apošnija dva hady jaho biznes straciŭ bolš za pałovu płaciežazdolnych pakupnikoŭ.
— Kolkaść prodažaŭ upała amal na 30% za dva hady. Heta krytyčna,— praciahvaje zasnavalnik sietki supiermarkietaŭ. — Siaredni ček pavialičyŭsia prykładna na 10%, a ceny — u siarednim na 30%.
I Dzianis Pakaluk, i Bikaš Nachar źjaŭlajucca, aproč inšaha, imparciorami viehietaryjanskich i inšych tavaraŭ, jakija pradajuć nie tolki ŭ svaich abjektach, ale i inšym ustanovam i kramam.
Uładalnik sietki Vegetus pierš vaziŭ častku tavaru z Polščy, Italii i Bielhii. Ale asnoŭnaja masa zavozicca z Rasii, jakaja, na dumku Dzianisa Pakaluka, apiaredžvaje Jeŭropu pa asartymiencie praduktaŭ — zamianialnikaŭ małaka i miasa. Akramia taho, mnohija viehanskija pradukty navučylisia vyrablać i sami biełarusy. Tak što prablem z tavaram niama. Jość tolki pytańnie cany.
Anałahična i ź indyjskimi tavarami, jakija pastaŭlaje Bikaš Nachar. Z-za rostu cany na kantejniernyja pieravozki jamu davodzicca achviaravać ułasnym prybytkam.
— Kali raniej pieravozka adnaho kantejniera kaštavała $2,5-3 tys., to ciapier — minimum $10 tys.
Kupić kantejnier — taksama ceły kvest. Naprykład, Bikaš raźličvaŭ aformić pastaŭku sioleta ŭ červieni, ale ŭ vyniku zmoh znajści kantejnier tolki ciapier. Tavar prychodzić prykładna praz paŭtara miesiaca. Heta značyć, čakańnie novaha pastupleńnia raściahniecca ŭ sumie na paŭhoda.
Jak utrymlivajuć klijentaŭ i što z cenami
Płanaŭ pašyracca ciapier ni ŭ kaho niama, zadača — utrymać toje, što jość. Kali raniej Dzianis Pakaluk i zadumvaŭsia ab frančajzinhu, to pakul hetaja tema pastaŭlena na paŭzu:
— Dźvie ź piaci našych kram ryzykujuć być začynienymi, ale ja sprabuju zachavać ich. My vyžyvajem za košt taho, što ŭ nas jość i inšyja nišy. Raście opt. Raźvivajem ahulnaje charčavańnie, kab davać hatovyja rašeńni pa charčavańni. Ludzi chočuć mienš chadzić va ŭstanovy, robiać bolš anłajn-pakupak.
Kab pryciahnuć uvahu da viehanstva, było vyrašana pravieści Vegan Food Way, jon praciahniecca da 10 listapada. Padčas festu čatyry kafe-ŭdzielniki prapanujuć naviednikam sety pa adzinaj canie 18 rubloŭ, abo 21 rubiel z dastaŭkaj.
— Dla nas nie vielmi dobra, što cana seta takaja nizkaja, pry tym što jon uklučaje kambinacyju straŭ. U nas budzie sup, viehanski burhier i desiert. Ale ja razumieju, što rekłama ciapier vielmi patrebnaja, patrebnyja aktyŭnaści, — tłumačyć Ivan Lis, zasnavalnik viehanskaha i syrajedčaha kafe Yellow Slon («Žoŭty słon»).
Jaho ŭstanova raźmieščana na vulicy Bahdanoviča, niedaloka ad Kamaroŭki, a taksama ad ofisaŭ niekalkich IT-kampanij, jakija rełakavalisia. Mienavita adtul była bolšaść klijentaŭ ustanovy — nie tolki viehany, a prosta ludzi, jakija chočuć charčavacca zdarovaj ježaj, staviacca da racyjonu śviadoma. Z sakavika kolkaść klijentaŭ rezka ŭpała i praktyčna nie adnaŭlajecca.
Płaciežazdolnaść tych, chto zastaŭsia, viadoma, taksama ŭpłyvaje. Z ulikam inflacyi ustanovie ledź atrymlivajecca vychodzić u plus za košt źmieny pastaŭščykoŭ.
— Padciahnulisia biełaruskija vytvorcy. Naprykład, jość kampanija Believe It, jakaja robić raślinnaje miasa z rysavaha białku. Ich pradukt nie horšy, ale ŭ paŭtara raza tańniejšy, čym premijalny rasijski tavar Hilburger abo #nieMiaso. Toje ž i z kambučaj (słabahazavany napoj na asnovie čajnaha hryba), raślinnym małakom. My pierajšli na biełaruskaje małako ad Palitra. Ajčynny vytvorca niadaŭna źjaviŭsia na rynku. Na asnovie kiešju-małaka jany robiać roznyja sumiesi. Atrymlivajecca jakasna i taksama dzieści ŭ paŭtara raza tańniej za rasijskaje ŭ svaim siehmiencie. Tak što biełarusy małajcy.
Jašče z 2021 hoda źjaviłasia mahčymaść zakuplać u biełaruskich fiermieraŭ raznastajnuju zielaninu i harodninu, raniej davodziłasia brać impartnyja (Italija, Izrail). Plus źnižki, roznyja akcyi, u tym liku partniorskija — słužby dastaŭki Delivio.
Bikaš Nachar, razumiejučy karyść svaich tavaraŭ dla zdaroŭja ludziej, imkniecca rabić ich bolš dastupnymi. Choć kantejniernaja pieravozka padaražeła ŭ čatyry razy, jon svaje ceny padniaŭ tolki ŭ dva. Naprykład, kali raniej pradavaŭ 100 h kurkumy za 2,5 rubla, to ciapier — za 5 rubloŭ, a nie 10.
— 90% maich klijentaŭ zadavolenyja takoj cenavaj palitykaj i ŭdziačnyja. Naohuł, da mianie prychodziać vielmi roznyja pakupniki. I moładź, i babuli-dziaduli. Raniej ja zaŭsiody im rabiŭ vialikija źnižki, bo viedaju, što im nie chapaje hrošaj. A kupić karysny pradukt chočacca. Ciapier ja radziej mahu takim zajmacca, — pryznajecca Bikaš.
Viehanskich ustanoŭ usio mienš. Treba ich ratavać?
Viasnoj 2022 hoda ŭ Minsku byli vystaŭleny na prodaž try ŭstanovy: Nova Bistro ŭ «Majaku Minska», Nova Stolova na vuł. Majakoŭskaha i Green+Go na Kastryčnickaj. Biznes akazaŭsia nierentabielnym, uładalniki ŭleźli ŭ daŭhi. Tamu pryjšłosia likvidavacca, kab raźličycca pa ich.
Adnu z ustanoŭ — Green+Go — u žniŭni vykupiŭ Ivan Lis. Heta značyć, Green+Go praciahvaje pracavać pad toj ža nazvaj i na tym ža miescy.
— U jaje ŭdałaja łakacyja i ŭ cełym miesca niadrennaje, rentabielnaje. My vykupili prava arendy pamiaškańnia i ŭsio abstalavańnie za $25 tysiač. Kredytaŭ nijakich nie brali, heta inviestycyi finansavaha partniora. Źjavilisia i małyja partniory, jakija stali kiraŭnikami. Ja ž tudy inviestavaŭ svoj vopyt. Na toj momant nam było cikava pasprabavać maštabavać biznes — zapuścić franšyzu abo adkryć druhuju sietku. Ale pakul pastavili temu na paŭzu, pahladzim, jak zavieršycca hety hod. Układvajemsia ŭ toje, kab zrabić bolš utulnym kafe.
Što adbyvajecca ŭ Minsku ź viehanskimi kafe i kramami
Choć novaja ŭstanova amal udvaja bolšaja pa płoščy i maje bolš pasadačnych miescaŭ, pakul jana «vypracoŭvaje» stolki ž, kolki i minijaciurny Yellow Slon. U tym liku tamu, što tam bolšy štat supracoŭnikaŭ. Darečy, amal 60% rabotnikaŭ paśla prodažu zastalisia z novymi ŭładalnikami.
Ivan Lis vielmi rady, što ŭdałosia pierajści na apłatu arendy ŭ biełaruskich rublach. Choć usio roŭna abychodzicca doraha: 1750 rubloŭ za 42 kv.m. Za płošču Green+Go z terasaj vychodzić 2000 rubloŭ.
— Ja razumieju, što kožny miesiac, a to i dzień, prynosić novyja ciažkaści. Ale chaču praciahvać hetym zajmacca i hladžu ŭ budučyniu z pazityvam. Ja moh by vybrać inšuju śfieru i zarablać bolš. Ale mnie cikava, kab takija miescy raźvivalisia. Tamu što viehietaryjanstva — heta ŭśviadomlenaść. Chočacca, kab dobrych ludziej było bolš. Ad hetaha ŭ śviecie usim budzie lepš.
Krychu pa-inšamu apisvaje svoj padychod da biznesu i žyćcia ŭ materyjalnym śviecie Bikaš Nachar: niama sensu šukać ščaścia ŭ zaŭtrašnim dni.
— Ja nikoli ničoha ŭ žyćci nie čakaju. Kali Boh mnie daŭ siońnia, biaru siońnia i ciapier. Ja nie dumaju, što kali ŭ mianie budzie šmat hrošaj i mahčymaściaŭ, to ščaście pryjdzie. Jano nie pryjdzie. Tamu i biznes treba nie płanavać, a raźličvać — i rabić, što možaš. U mianie moža nie być kałasalnaha prybytku, ale zatoje budzie kałasalnaja radaść ad zadavolenych ludziej. I ŭsim taksama raju: žyvicie i bałdziejcie.
Bort Łukašenki z-za techničnych prablem viarnuŭsia ŭ Minsk bieź jaho16
Kamientary