Ivan Chrucki: drama za sałodkimi naciurmortami. Jak impieryja łamała adnaho z samych paznavalnych biełaruskich mastakoŭ
Raskazvaje doktar historyi Aleś Bieły.
«Partret nieviadomaj z kvietkami i sadavinoj» Ivana Chruckaha (1810—1884) na nievialičkim kavałku Minska možna bačyć prynamsi trojčy: ułasna aryhinał u Nacyjanalnym mastackim muziei, repradukcyju na ścianie niadaŭna abnoŭlenaj kandytarskaj «Łakamka» kala HUMa — fłahmanskaj kramy fabryki «Kamunarka», i, narešcie, murał stryt-artysta Mici Piślaka na ścianie doma pa vulicy Karła Marksa, 25. Tuju samuju karcinu možna ŭbačyć na paštovaj marcy SSSR 1983 hoda, a jaje frahmienty — na reviersie srebranaj maniety vartaściu 20 rubloŭ, vypuščanaj Nacbankam u 2010-m. Toj ža naciurmort upryhožvaŭ kupiuru vartaściu 1 000 rubloŭ, jakaja vyjšła z abarotu 2 hady tamu ŭ suviazi z denaminacyjaj.
Z samaha svajho stvareńnia standartnyja dy bieskanfliktnyja, jak hlancavyja fotašpalery, naciurmorty Chruckaha ŭvasablali spakoj, dabrabyt i stabilnaść. Ale ci toje samaje było ŭ dušy mastaka, kali jon ich malavaŭ?
Brendavy mastak
Na pieršy pohlad, Chrucki ŭ žyćci dasiahnuŭ niečuvanaha pośpiechu. U 1836 hodzie mastak skončyŭ pieciarburhskuju Akademiju mastactvaŭ, i druhaja pałova 1830-ch stała dla jaho pa-sapraŭdnamu zornaj časinaj.
Što nazyvajecca, papaŭ u temu: jahonyja naciurmorty cudoŭna adpaviadali hustam, sfarmiravanym, z adnaho boku, žorstkaj mikałajeŭskaj cenzuraj, a z druhoha — pašyreńniem mody na impartnyja dabroty. Kožny, chto imknuŭsia nie adstać ad mody, žadaŭ mieć u interjery naciurmort ci chacia b piejzaž Chruckaha. Litaralna sa studenckaj łavy naš ziamlak trapiŭ u «brendy».
Za karotki čas Chrucki nabiraje papularnaść i źbiraje cełuju kalekcyju ŭznaharod. U 1836-m jon uhanaravany za naciurmorty vialikim srebranym miedalom. U 1837-m impieratar Mikałaj I, jaki ličyŭ siabie znaŭcam žyvapisu, padaryŭ mastaku hadzińnik na załatym łancužku «jak zaachvočvańnie da dalejšaj pracy» za karciny, «jakija pakazvajuć dziaciej, što handlujuć sadavinoj». Heta, biezumoŭna, rezka padniało kaciroŭki ŭdačlivaha mastaka. U nastupnym hodzie adrazu dźvie jahonyja raboty byli ŭhanaravanyja małym załatym miedalom na hadavym schodzie Akademii mastactvaŭ: naciurmort «Kvietki i płady» i «Pažyłaja žančyna, jakaja viaža škarpetku» — mabyć, sapraŭdy adzin z najbolš talenavitych jaho partretaŭ.
Nu a viaršynia słavy — zvańnie akademika žyvapisu, prysvojenaje 29-hadovamu (!) majstru «za vydatnyja raboty ŭ partrecie, piejzažy i asabliva žyvapisie pładoŭ i harodniny».
Mabyć, Chruckamu ŭ hety momant varta było b zavieści cełuju fabryku kapiistaŭ, kab zadavolić nievyčerpny, jak zdavałasia, popyt na naciurmorty i piejzažy, kantralavać čaladnikaŭ«niehraŭ», a asabista pisać tolki partrety, jakija taksama karystalisia vialikaj papularnaściu.
Zamaŭlała ich publika niabiednaja, upłyvovaja — uzroŭniu ministraŭ, sienataraŭ, akademikaŭ, hubiernataraŭ…
Darečy, nastaŭnikam Chruckaha ŭ hetym žanry byŭ słavuty anhlijski mastak Džordž Doŭ, aŭtar sieryi partretaŭ hierojaŭ vajny 1812 hoda.
Sučasnaja mastackaja krytyka nie ŭhledzieła b u bolšaści jaho rabot asablivaj aryhinalnaści i vybitnaha majsterstva. Ale ŭ hetyja karotkija 4—5 hadoŭ jon vielmi dobra adčuŭ toje, čaho prahnie publika, i staranna «štampavaŭ» usio novyja i novyja naciurmorty, na jakija vystraiłasia doŭhaja čarha z zakazčykaŭ. Pracy Chruckaha davali staličnaj publicy chistkaje adčuvańnie pośpiechu i biaśpieki.
Pamiž siamjoj i dziaržavaj
Adnak na dušy mastaka ŭ hetyja hady naŭrad ci było tak spakojna, jak na jaho pałotnach.
Pakul jon vučyŭsia ŭ stalicy impieryi (1827—1836), na radzimie žyćcio rabiłasia ŭsio ciažejšym. Spačatku niaŭdałaje paŭstańnie 1831 hoda. Potym zakryćcio Vilenskaha ŭniviersiteta, padrychtoŭka da likvidacyi carkoŭnaj unii…
Baćka mastaka, Tamaš Chrucki, unijacki śviatar ź Lepielskaha pavieta, byŭ adnym ź lidaraŭ stychijnaha i bieznadziejnaha ruchu za zachavańnie unii.
Za heta ŭ 1836 hodzie jaho sasłali ŭ manastyr i vyzvalili, tolki kali zmahli vycisnuć pakajańnie. Adnak u 1838 hodzie podpis Tamaša Chruckaha fihuruje pad listom-pratestam 111-ci śviataroŭ Biełaruskaj jeparchii, jakija čarhovy raz vykazvajuć viernaść unii. Nie tolki kanfiesii, ale i faktyčna cyvilizacyjnaj aryjentacyi. Zbor śviataroŭ i prychadžan u Carkaŭlanach Drysienskaha pavieta, na jakim i padpisali list, staŭ najbolš značnaj akcyjaj pratestu ŭnijataŭ.
Ivan Chrucki byŭ pastaŭleny losam u centr hetaj hramadskaj dramy. U tym samym 1838 hodzie jon napisaŭ dva partrety najvyšejšych ijerarchaŭ Unijackaj carkvy. Stary mitrapalit Jazafat Bułhak — pabožny, dobrazyčlivy, ale i pryncypovy čałaviek, jaki adstojvaŭ intaresy svajoj kanfiesii dypłamatyčna, ale ćviorda. I namieśnik, jaki dychaje staromu ŭ patylicu, — małady karjeryst, metanakiravany, razumny i žorstki Iosif Siamaška. Siamaška ŭžo tajemna paabiacaŭ uładam likvidavać niepažadanaje vieravyznańnie «znutry» i mietadyčna damahajecca svajoj mety.
Partret Jasafata Bułhaka. Zachoŭvajecca ŭ Nacyjanalnym mastackim muziei Biełarusi.
Dramatyčnaje supraćstajańnie pamiž hierojami hetych dvuch partretaŭ zasłuhoŭvaje dobraha detektyva. Chrucki, jak mała chto z mastakoŭ, razumieŭ uvieś dramatyzm situacyi, tamu i partrety atrymalisia nie šarahovyja, poŭnyja schavanaha sensu. Amal adrazu ž paśla paziravańnia Bułhak pamiraje, i Siamaška zajmaje jahonaje miesca — daroha da likvidacyi unii adkrytaja.
Cichaja viernaść sabie
U Połacku, dzie mastak pravioŭ školnyja hady, na sabory Unijackaj carkvy 24 lutaha 1839 hoda mitrapalit Siamaška damahajecca likvidacyi unii i pierachodu ŭnijataŭ va ŭłońnie Pravasłaŭnaj carkvy. Baćka mastaka, nie vytrymaŭšy harotnaj viestki, pamiraje. U sakaviku 1840 hoda Ivan Chrucki jedzie na radzimu ŭładžvać spravy siamji, u jakoj stanovicca starejšym.
Treba padumać, kudy prystroić małodšych bratoŭ (jany pojduć pa jaho śladach, pastupiać u Akademiju mastactvaŭ), dzie pasialicca asiraciełaj siamji, dyj pra žanićbu para padumać. Piša jon u hetyja hady nie vielmi šmat, bolš partrety i značna radziej naciurmorty.
U 1844 hodzie mastak kuplaje majontak Zacharničy niedaloka ad Połacka, na malaŭničym voziery, i buduje tam kłasičny siadzibny dom. Vymušanuju źmienu vieravyznańnia mastak pryniaŭ źniešnie spakojna: pratestavać było biessensoŭna. Ale simpatyi, vychavanyja baćkam, nie pakidajuć jaho i prajaŭlajucca samym roznym čynam.
Pa-pieršaje, 35-hadovy Chrucki ženicca z 23-hadovaj susiedkaj-kataličkaj Hannaj Adravuž-Bubnoŭskaj, dačkoj aficera jašče kaściuškaŭskaha vojska. Darečy, z kataličkaj paśla aženicca i jahony syn Iosif. Varta adznačyć, što pierachod z pravasłaŭja ŭ katalicyzm u Rasijskaj impieryi byŭ zabaronieny i kryminalna karaŭsia.
Pa-druhoje, Chrucki ciapier piša i nie zusim zvykłyja dla dobranadziejnaha rasijskaha mastaka siužety: to abraz Śviatoha Kazimira, niabiesnaha patrona Litvy, na zamovu pravincyjnaha litoŭskaha kaścioła, to ŭžo biez usiakaj zamovy, prosta dla siabie — partret Adama Mickieviča adrazu paśla śmierci paeta ad chalery ŭ dalokim Stambule.
Pomsta mitrapalita
Mitrapalit Siamaška, musić, nie biez sadysckich matyvaŭ, u žniŭni 1846-ha robić Chruckamu prapanovu, ad jakoj niemahčyma admovicca: zaprašaje ŭ Vilniu azdablać zaharadnuju archirejskuju rezidencyju i damavuju carkvu pry joj.
Rezidencyjaj staŭ były manastyr trynitaryjaŭ u Trynapali (ciapier Trinapolis na poŭnačy Vilni ŭ rajonie Viarki), začynieny paśla 1831 hoda, a carkvoj — baročny kaścioł.
Hanarar, praŭda, mitrapalit prapanuje nie vielmi ščodry — tysiaču rubloŭ srebram, ale daje dla žyćcia svaju vilenskuju kvateru i zabiaśpiečvaje stoł. Praca zaciahvajecca, drobiazny Siamaška patrabuje ŭsio novych i novych bonusaŭ, pryčym značnaja častka ź ich — kopii kłasičnych zachodniejeŭrapiejskich karcin. Zamoŭca hłyboka ŭmiešvajecca i ŭ aryhinalnyja siužety, staranna rehłamientujučy techničnyja paramietry kožnaj karciny: partretaŭ najbližejšych paplečnikaŭ Siamaški, krajavidaŭ Vilni i vakolicaŭ…
Narešcie praca byli skončanaja. 1000 rubloŭ za vosiem patračanych hadoŭ akazvajucca mizernaj płataj. Ale dla Chruckaha hałoŭnaje — mahčymaść viarnucca ŭ Zacharničy. Jon stanovicca tut amal pustelnikam, nijak nie kamientuje padziej asabistaha i hramadskaha žyćcia, nie dajučy nahody dla danosaŭ i sačeńnia. Žyvie ścipła, piša davoli mała, usio bolš dla siabie: interjery siadziby, siamiejnyja partrety…
Tak minaje 30 hadoŭ. Adna z apošnich rabot — napisany ŭ 1884 hodzie, za hod da śmierci, aŭtapartret. Jak i ŭ mnohich partretach Chruckaha, tut užyty pryjom kantrasnaha aśviatleńnia — najbolš aśvietlenyja tvar i pravaja, «pracoŭnaja», ruka. U aŭtapartrecie adčuvajecca hodnaść, pačućcie ŭłasnaj značnaści i niejkaja zatojenaja horyč… Ci ŭsio realizavana, pra što maryłasia? Ci byli kampramisy vartyja zapłačanaj za ich cany?
Pamior Ivan Chrucki 13 studzienia 1885 hoda, nie dažyŭšy dva tydni da 75-hodździa. Žonka pieražyła jaho tolki na niekalki hadoŭ. Paśla revalucyi naščadki paśpieli ŭciačy ŭ Polšču, što ŭratavała im žyćcio. Pry Savietach im było b nie vyžyć. A malaŭničyja Zacharničy spačatku abrabavali, a potym i razburyli. Impieryja, chacia i ŭ madyfikavanaj formie, adpomściła Chruckim.
Kolki nasamreč ciahnucca pracoŭnyja pajezdki Łukašenki? Cikavyja ličby17
Kamientary