Ci isnavała zaviaščańnie Stalina? «Usio majo žyćcio — niaspynnaja baraćba z sijanizmam»
Dakumient, jaki nazvali «zaviaščańniem Stalina», pačaŭ raspaŭsiudžvacca ŭ rasijskich nacyjanalistyčnamanarchičnych asiarodkach u 1990-ia hady. U im havaryłasia: «Ja nikoli nie byŭ sapraŭdnym revalucyjanieram, usio majo žyćcio — niaspynnaja baraćba ź sijanizmam, meta jakoha — ustalavańnie novaha suśvietnaha paradku pry panavańni jaŭrejskaj buržuazii…
Kab dasiahnuć hetaha, im nieabchodna razvalić SSSR, Rasiju, źniščyć Vieru, pieratvaryć ruski dziaržaŭny narod u biazrodnych kasmapalitaŭ».
Voś da jakoj iściny nibyta pryjšoŭ naprykancy žyćcia (dakumient datujecca pačatkam 1953 hoda) saviecki dyktatar. U dakumiencie z sumam kanstatujecca:
«Ja adzinoki. Rasija — kałasalnaja kraina, a vakoł nivodnaha prystojnaha čałavieka… Staroje pakaleńnie pahałoŭna achoplena sijanizmam, usia naša nadzieja na moładź».
Usiu svaju dziejnaść, kali vieryć «zaviaščańniu», Stalin nibyta nakiroŭvaŭ na adradžeńnie Rasijskaj impieryi i pabudovu dziaržavy, dzie budzie «panujučaja rola ruskaha naroda (inšarodcy i inšaviercy pavinny viedać svajo miesca)». Naščadkam ža jon pakidaŭ stvareńnie novaj arhanizacyi zamiest staroj kamunistyčnaj partyi — «Ruski Orden Alaksandra Nieŭskaha», hałoŭnaja zadača jakoha — «abjadnańnie ŭsich sił na baraćbu za Vialikuju Ruś».
Ci moh takoje napisać Stalin? Kaniečnie, nie. I jahonaja dobra daśledavanaja bijahrafija, i tearetyčnaja spadčyna, jakuju jon pakinuŭ, i ŭspaminy sučaśnikaŭ — usio supiarečyć źmiestu «zaviaščańnia». Nie moh takoje napisać čałaviek, jaki nie mieŭ u svaich žyłach ani kropli ruskaj kryvi i da kanca žyćcia razmaŭlaŭ parusku ź vialikim akcentam.
Zaviaščańnie — heta vidavočnaja padrobka, napisanaja ŭ stylistycy rasijskaj nacyjanalistyčnaj publicystyki, što ŭ 1990ia hurtavałasia vakoł časopisa «Naš sovriemieńnik», ale mnohija prychilniki «ruskaha śvietu» vierać u jaho. A vierać tamu, što vakoł śmierci Stalina da siońnia šmat tajamnic.
Chvaroba Stalina
Paśla vajny Stalin šmat chvareŭ. Vosieńniu 1945 hoda, kali jamu było 65, u jaho zdaryŭsia pieršy insult. Pa paradzie daktaroŭ saviecki lidar upieršyniu z 1937 hoda źjechaŭ u adpačynak na poŭdzień. Adnak adnavić byłuju pracazdolnaść jon nie zmoh i vymušany byŭ pa viartańni bolš času pravodzić na dačy ŭ Kuncavie, čym u Kramli.
U jaho była hipiertanija, zdaralisia hałavakružeńni i prystupy zadyški. A z nabližeńniem vosieni dadavalisia jašče i prastudy.
U kastryčniku 1949 hoda ŭ Stalina zdaryŭsia druhi mikrainsult, jaki supravadžaŭsia častkovaj strataj maŭleńnia. Ciaham nastupnych dvuch hadoŭ jon šmat času bavić adpačyvajučy na poŭdni. Ale nie adčuvajučy palapšeńnia, z vosieni 1951 hoda bolš nie pakidaje Maskvy, znachodziačysia ŭvieś čas na kuncaŭskaj dačy. U Stalina stali zdaracca pravały ŭ pamiaci. Letam 1952 hoda paśla ahladu jaho asabistym doktaram, akademikam Uładzimiram Vinahradavym, byŭ pastaŭleny dyjahnaz — prahresujučy ateraskleroz mozha.
Dadalisia i prablemy ź lohkimi, ad čaho Iosif Stalin navat kinuŭ kuryć, čym mocna hanaryŭsia. Ale ŭ vyniku ŭ jaho źjaviłasia niervoznaść i jon mocna dabaviŭ u vazie, što sadziejničała pavyšeńniu kryvianoha cisku.
16 kastryčnika 1952 hoda Stalin na adkryćci plenuma partyi padaŭ zajavu ab vyzvaleńni ad pasady hienieralnaha sakratara, matyvujučy prośbu «stanam zdaroŭja». Ale jaho paplečniki ŭspryniali heta jak pravierku, kštałtu toj, jakuju ŭ svoj čas učyniaŭ jašče Ivan Žachlivy.
Nie škadujučy addanych
Apošnija hady svajho žyćcia Iosif Stalin usio bolš turbavaŭsia pra stan ułasnaj biaśpieki i paśla druhoha mikrainsultu kančatkova pierastaŭ daviarać kramloŭskim daktaram.
Hetamu pasadziejničała i rańniaja śmierć adnaho ź jahonych blizkich paplečnikaŭ, Andreja Ždanava, jakomu, musić, u vyniku pamyłki ŭ dyjahnazie było pryznačana niapravilnaje lačeńnie. Raspačynajecca «sprava daktaroŭ», u ramkach jakoj byŭ aryštavany i Uładzimir Vinahradaŭ.
Lačeńniem Stalina peŭny čas zajmajecca jaho asabisty pamočnik Alaksandr Paskrobyšaŭ, jaki skončyŭ fielčarskija kursy. Ale ŭ listapadzie 1952 hodzie i niezamienny Paskrobyšaŭ byŭ abvinavačany ŭ stracie važnych dakumientaŭ, i navat u kradziažy sakretnaj infarmacyi pra nienadrukavany druhi tom rukapisu «Ekanamičnyja prablemy sacyjalizmu». Tolki śmierć Stalina ŭratavała jaho, niaźmiennaha na praciahu 20 hadoŭ sakratara i pamočnika, ad śmierci. Paśla prychodu da ŭłady Chruščova Paskrobyšava adpraviać na piensiju, jon pamre ŭ 1965 hodzie.
Jašče mienš pašancavała kiraŭniku achovy Iosifa Stalina Mikałaju Ułasiku, darečy, uradžencu vioski Babyničy (siońnia — Słonimski rajon Hrodzienskaj vobłaści). Jon byŭ nibyta adpraŭleny na nizkuju pasadu ŭ adzin z kancłahieraŭ HUŁAHa, a pa prybyćci na miesca aryštavany pa «spravie daktaroŭ». Piać hadoŭ jon praviadzie ŭ turmie. Pamre jon 71-hadovym u 1967 hodzie ŭ Maskvie ad raku lohkich.
Apošnija dni
Na publicy Stalin apošni raz źjaviŭsia 17 lutaha 1953 hoda, kali ŭ Kramli prymali indyjskuju delehacyju.
Sustreča doŭžyłasia paŭhadziny. Adnym z apošnich, chto bačyŭ zblizu Stalina, byŭ hienierał-lejtenant, kiraŭnik śpiecapieracyj savieckaj raźviedki Pavieł Sudapłataŭ. Heta adbyłosia 21 lutaha: «Ja bačyŭ stomlenaha staroha. Stalin vielmi źmianiŭsia. Jaho vałasy mocna paradzieli, i, choć jon zaŭsiody havaryŭ marudna, ciapier jon jaŭna vymaŭlaŭ słovy jak by praź siłu, a paŭzy pamiž słovami stali daŭžejšyja». Sudapłataŭ, darečy, pryjazdžaŭ abmierkavać pytańni rearhanizacyi zamiežnaj raźviedki i płan zamachu na kiraŭnika Juhasłavii, maršała Cita, pry dapamozie zamaskiravanaha ŭ adzieńni biasšumnaha miechanizmu, jaki vypuskaje dozu bakteryj lohačnaj čumy. Zabojstva Cita mierkavali ŭskłaści na biełarusa Jazepa Hryhuleviča — adnaho z samych paśpiachovych ahientaŭ savieckaj raźviedki, jaki zrabiŭ fienamienalnuju karjeru ŭ Łacinskaj Amierycy, staŭšy pasłom Kosta-Ryki pry Vatykanie i, pa sumiaščalnictvie, u Juhasłavii.
Uviečary 27 lutaha 1953 hoda Iosif Stalin naviedaŭ Vialiki teatr, hladzieŭ «Lebiadzinaje voziera». 28 lutaha byŭ dzień naradžeńnia jaho dački Śviatłany, pra jaki jon prosta zabyŭsia, pravioŭšy viečar u Kramli za prahladam filma razam z Łaŭrencijem Bieryjaj, Mikałajem Bułhaninym, Hieorhijem Malankovym i Mikitam Chruščovym — hetaja čaćviorka składała blizkaje koła «pravadyra narodaŭ» u apošnija hady jaho žyćcia. Bieryja, Malankoŭ i Bułhanin z 1951 hoda navat mieli prava vykarystoŭvać faksimile podpisu pravadyra SSSR na niekatorych aficyjnych dakumientach. Zhodna z teoryjami kanśpirołahaŭ, u tuju noč na 1 sakavika jon nazvaŭ imia budučaha pierajemnika.
Zranku Stalin jašče paśpieŭ naviedacca ŭ łaźniu, paparyŭšysia pa staroj sibirskaj zaviadzioncy, da jakoj pryzvyčaiŭsia jašče z časoŭ ssyłki.
Apošnimi ŭ zvyčajnym stanie Stalina bačyli jaho achoŭniki i słužačyja dačy, adzin ź jakich, padpałkoŭnik Piotr Łazhačoŭ, uzhadvaŭ: «A piataj hadzinie nočy [Stalin vioŭ načny ład žyćcia, čym strašenna vymučvaŭ savieckuju viarchušku, jakoj davodziłasia i ŭnačy być hatovaj da vykliku ci telefanavańnia] padajom mašyny haściam. A kali Haspadar haściej pravodziŭ, to prymacavany taksama pravodziŭ — dźviery začyniaŭ za imi. I prymacavany Chrustaloŭ Ivan Vasiljevič začyniaŭ dźviery i bačyŭ Haspadara, a toj skazaŭ jamu: «Kładziciesia vy ŭsie spać. Mnie ničoha nie treba. I ja taksama kładusia. Vy mnie siońnia nie spatrebiciesia». Chrustaloŭ pryjšoŭ i radasna kaža: «Nu, chłopcy, nikoli takoha rasparadžeńnia nie było…» I pieradaŭ nam słovy Haspadara… I, praŭda, za ŭvieś čas, što ja pracavaŭ, heta byŭ adziny raz, kali Haspadar skazaŭ: «Kładziciesia spać…» Zvyčajna spytaje: «Spać chočaš?» — i praśvidruje ciabie vačyma z noh da hałavy. Nu, jaki ž tut son!»
Archiŭ Stalina i «čorny sšytak»
Dakładna viadoma, što Iosifa Stalina raźbiŭ paraluš i pamior jon ad krovaźlićcia ŭ mozh 5 sakavika 1953 hoda.
I nibyta hetak stałasia, što ŭ toj samy dzień, kali ŭ Stalina zdaryŭsia ŭdar, jahony «čorny sšytak», natatnik dla zvyšsakretnych zapisaŭ, u jakim paplečniki bačyli pahrozu ŭłasnamu stanovišču, źnik. Maŭlaŭ, paplečnikaŭ tyrana navučyŭ prykład «zaviaščańnia Lenina», jaki ŭ 1924 hodzie ledź nie pierakreśliŭ palityčnuju karjeru Stalina.
Papiery Stalina paśla jaho śmierci skłali asobny fond (№ 558), jaki ciapier znachodzicca ŭ Rasijskim dziaržaŭnym archivie sacyjalnapalityčnaj historyi i dastupny ŭ internecie. Ale historyk Žares Miadźviedzieŭ tłumačyć, što najbolš važnyja asabistyja papiery Stalina byli źniščanyja nieŭzabavie paśla jahonaj śmierci. Toje ž, što pakidałasia, było mocna padčyščana pry Mikicie Chruščovie, jaki imknuŭsia pa mahčymaści prybrać usie zhadki pra svoj udzieł u represijach.
Paśla hetaha archiŭ pierabirali ŭ časy savieckaj pierabudovy, a paśla i ŭ 1990-ia, užo paśla raspadu Sajuza pry Barysie Jelcynie, — pierad tym jak pieradać dla vyvučeńnia ekśpiertam Jelskaha ŭniviersiteta ŭ ZŠA.
Daśledčykam, adnak, nie daje spakoju tak i nie vyjaŭleny tak zvany «čorny sšytak». Sprava ŭ tym, što, pavodle ŭspaminaŭ, Stalin, akramia chrestamatyjnaj lulki i pačka z papiarosami, zaŭsiody mieŭ pry sabie i zapisnuju knižku ź ciomnaj vokładkaj. Što ŭ toj natatnik zapisvałasia — možna tolki stroić viersii, bo zazirnuć u jaho nikomu nie ŭdavałasia.
Tak, naprykład, rasijski historyk Juryj Jemialjanaŭ ličyć, što saviecki lidar u hetym «čornym sšytku» zanatoŭvaŭ zaŭvahi adnosna paplečnikaŭ, staviačy kryžyki i pytalniki nasuprać proźviščaŭ adnapartyjcaŭ. Paśla zapisnaja knižka nibyta trapiła da Bieryi, a ad jaho — da pieršaha staršyni Kamiteta dziaržaŭnaj biaśpieki SSSR Ivana Siarova, jaki, ratujučy paśla aryštu i rasstrełu Bieryi ŭłasnaje žyćcio, addaŭ «čorny sšytak» Chruščovu.
Paćvierdzić heta mahli b miemuary Ivana Siarova, ale ich aryhinały tak i nie znojdzienyja. A toje, što nibyta znajšli ŭ 2012 hodzie ŭ dvuch čamadanach pry znosie ściany haraža na jaho dačy i vydali ŭ 2016 hodzie, najchutčej što, falsifikacyja.
A što ž sapraŭdy pisaŭ Stalin pierad śmierciu?
Kali ž adkinuć kanśpirałohiju i hladzieć na situacyju realistyčna, to palityčnaje zaviaščańnie Stalina sapraŭdy isnavała, ale šukajuć jaho nie tam.
Kab zrazumieć, praviadzieńnia jakoj palityki Stalin chacieŭ ad svaich pierajemnikaŭ (choć i sam jašče pamirać nie źbiraŭsia), treba pračytać nie adnu staronku prapahandysckaj listoŭki, a niekalki nudnych tamoŭ. U apošnija hady svajho žyćcia Stalin šmat uvahi nadavaŭ pytańniam stratehičnaha płanavańnia pa samym šyrokim kole pytańniaŭ — ad pabudovy sacyjalizmu da raźvićcia movy.
Nie abaviazkova, viadoma, jon usio pisaŭ sam, ale, prynamsi, prahladaŭ i ŭnosiŭ tam, dzie ličyŭ patrebnym, praŭki.
U 1950 hodzie była apublikavanaja viadomaja praca Stalina «Marksizm i pytańni movaznaŭstva». Taksama jon udzielničaŭ u stvareńni padručnika «Palityčnaja ekanomija», što vyjšaŭ užo paśla jaho śmierci.
U 1952-m źjaviłasia praca «Ekanamičnyja prablemy sacyjalizmu ŭ SSSR». Asnoŭnaja ideja hetaha tvora — niebiaśpieka restaŭracyi kapitalizmu ŭ vypadku doŭhaha zachavańnia tavarnaha charaktaru haspadarki ŭ SSSR. Hrošy, tavarnaja haspadarka — heta, maŭlaŭ, elemient rynku, a rynak — nieekvivalentny abmien. Značyć, jość mahčymaść prybytku i, adpaviedna, ekspłuatacyi. Tamu Stalin ličyŭ nieabchodnym admovicca ad hrašovych raźlikaŭ i pierajści da naturalnaha praduktaabmienu.
Kali kazać praściej: pražyvi Stalin daŭžej, to i biez taho źniasilenaje savieckaje hramadstva čakaŭ by jašče adzin ekanamičny ekśpierymient.
Adzin z hałoŭnych paplečnikaŭ Stalina, Anastas Mikajan, praz hady zhadvajučy ŭ miemuarach pra hetyja idei «baćki narodaŭ», pisaŭ: «Heta byŭ niejmavierna lavacki zahin. Ja tłumačyŭ jaho tym, što Stalin, vidać, płanavaŭ ažyćciavić pabudovu kamunizmu ŭ našaj krainie jašče pry svaim žyćci, što, viadoma, było rečču nierealnaj». Ale sprabavać uvasablać u žyćcio nierealnyja rečy balšavikam było nie pryvykać.
Svaju pracu pa ekanamičnych prablemach Stalin vyrašyŭ pakłaści ŭ asnovu novaj prahramy Kamunistyčnaj partyi, kamisija pa raspracoŭcy jakoj była abrana na XIX źjeździe KPSS u kastryčniku 1952 hoda. Pracu, adnak, kamisija tak i nie raspačała, bo
Stalin praź niapoŭnyja paŭhoda paśla źjezda pamior, a ŭ pierajemnikaŭ pohlady na dalejšaje raźvićcio krainy adroźnivalisia. Palityčnamu zaviaščańniu pravadyra jany, treba pryznać, sapraŭdy zdradzili. Ale kraina i hramadstva ad hetaha tolki vyjhrali. Apošnija dziesiacihodździ isnavańnia SSSR byli nie takija kryvavyja, jak hady kiravańnia Stalina, było mienš vojnaŭ i represij, nie było hoładu, ludziam žyłosia bahaciej i spakajniej.
«Padlik hałasoŭ jak sataniscki rytuał». Były člen kamisii raskazaŭ, jak u Biełarusi falsifikujuć vybary11
Kamientary