Kali b Piatro Mašeraŭ naradziŭsia na paŭtysiačy hod raniej, jaho b dakładna kananizavali. Mnohija karali i biskupy jeŭrapiejskaha Siaredniaviečča, i nie mieŭšy mašeraŭskaj charyzmy, rabilisia śviatymi. A pakolki pieršy sakratar Centralnaha kamiteta Kamunistyčnaj partyi Biełarusi ŭ niejkim sensie spałučaŭ uładu śvieckuju i duchoŭnuju, navat u XX stahodździ nie abychodziłasia biez ahijahrafičnych historyj. Voś Mašeraŭ, niby śviaty Marcin Turski, što addaŭ płašč žabraku, sastupaje kania zmučanamu partyzanu; voś jon padbiraje nastaŭnicu z pravincyi, što zabłukała ŭ Minsku, i svajoj mašynaj jaje viazie; voś addaje apošnija boty raźviedčykam… Voś jon hinie zahadkavaj pakutnickaj śmierciu. Uspaminy pra kiraŭnika BSSR sabraŭ Andrej Skurko.
Z hadami stvaryŭsia vobraz śviatoha Piatra Mironaviča, jaki trymaje ŭ rukach klučy ad biełaruskaha raju. Ci byŭ Mašeraŭ samym paśpiachovym i mudrym kiraŭnikom Savieckaj Biełarusi — možna spračacca. Ale što byŭ samym lubimym — biassprečna. Jaho pachavańnie pieratvaryłasia ŭ stychijnuju manifiestacyju, jakich Minsk datul nie viedaŭ: pad chałodnym kastryčnickim daždžom ludzi stajali ścianoj ad Doma ŭrada — i až da vulic Čyrvonaj, Kołasa, Kalinoŭskaha, pa darozie kartežu, jaki vieźli abjaznymi darohami, bo praśpiekt byŭ raskapany mietrabudaŭcami. Paśla tak chavali tolki Vasila Bykava.
Ni «aściarožny biełarus» Mazuraŭ, ni ŭlubioniec savieckaha premjera Alaksieja Kasyhina Kisialoŭ, ni žalezny dyrektar Śluńkoŭ nie mieli takoj narodnaj lubovi. Choć kožny ź ich nie byŭ pazbaŭleny rysaŭ, jakija biełaruski narod tak šanavaŭ u Mašeravie.
Naprykład, Kiryła Mazuraŭ moh biez pompy, spakojna prajścisia pa minskich kramach, pacikavicca cenami, pasłuchać, što narod havoryć. Cichan Kisialoŭ, nastaŭnik biełaruskaj movy pavodle pieršaj śpiecyjalnaści, moh hadzinami na pamiać cytavać paeziju Kołasa i Kupały. A Mikałaj Śluńkoŭ, na jakim lažyć viečnaje klajmo biaździejnaści paśla vybuchu na Čarnobylskaj AES, akazvajecca, moh bušavać jak tyhr, kali z centra zahadali na novy 1986 hod adpravić u maskoŭskija mahaziny 15 tysiač vypatrašanych małočnych parasiat. «Dy jak ja budu ludziam u vočy hladzieć!.. Rezać nie budziem, u Maskvu adpraŭlać nie budziem!» — kryčaŭ jon. Hety vypadak, pierakazany sabkoram «Praŭdy» ŭ BSSR Alaksandram Simuravym, darečy, prypisvali Mašeravu. A va Ukrainie toje samaje raskazvali pra svajho partyjnaha lidara — Uładzimira Ščarbickaha.
Adroźnivaŭsia Piatro Mironavič ad papiarednikaŭ i najbližejšych nastupnikaŭ tym, što byŭ adzinaj siarod ich publičnaj fihuraj. Heta było ŭ jaho natury. Jamu padabałasia padabacca.
Ma šer
Detali mašeraŭskaj lehiendy adpracoŭvali najlepšyja majstry. Viersiju pra francuzskaje pachodžańnie jaho prodkaŭ — ad napaleonaŭskaha sałdata, što zastaŭsia ŭ vioscy Šyrki pad Viciebskam paśla 1812-ha, — padobna, zapuściŭ Uładzimir Karatkievič.
Piśmieńnik i instruktar CK Aleś Pietraškievič uspaminaŭ, jak daviałosia vyciahnuć padpitaha Karatkieviča ŭ pajezdku z Mašeravym, vybirać miesca pad budučy muziej narodnaj kultury. I kłasik niečakana vydaŭ, što proźvišča Mašeraŭ — ad «ma šer». Mašeraŭ pa-maładomu zaśmiajaŭsia ŭ adkaz.
Kab heta było praŭdaj, u francuzy daviałosia b zapisać i Mašeraŭ, i Mašaraŭ, i navat Masarenkaŭ.
Sapraŭdnaje proźvišča Piatra Mironaviča było Mašera. Ruskaje «-ov» na kancy jon sabie dadaŭ u druhoj pałovie 1930-ch, kali represavali baćku.
Miron Mašera ŭvachodziŭ u revizijnuju kamisiju kałhasa i nie zachacieŭ zakryvać vočy na rastratu. Jaho asudzili pa danosie adnaviaskoŭcaŭ (cikava, što adzin z danosčykaŭ mieŭ proźvišča Lachoŭski — jak dziavočaje ŭ maci Mašerava). U śniežni 1937-ha baćku pasadzili, a praz čatyry miesiacy jon pamior — ci zamučyli — u łahiery ŭ Horkaŭskaj vobłaści.
Paśla taho jaho syny Pavieł i Piatro vypravili sabie novyja dakumienty, staŭšy Mašeravymi. Z hetym im moh dapamahčy švahier, supracoŭnik viciebskaha NKVD Siamion Urahoŭ, za jakim była zamužam ich siastra Matruna. Bijohrafy pišuć, što Matruna dapamahała siamji baćkoŭ praduktami ŭ časie kałhasnaj niščymnicy, u siamji Urahovych Piatro žyŭ, kali vučyŭsia ŭ Viciebskim piedinstytucie. A ich syn Mikałaj Urahoŭ, staršynia kałhasa ŭ Škłoŭskim rajonie, u 1990-m byŭ davieranaj asobaj Alaksandra Łukašenki na vybarach u Viarchoŭny Saviet BSSR.
Palina Hałanava ŭspaminała, jak upieršyniu pabačyła budučaha muža na tancach i ŭraziłasia jaho intelihientnaści. Na toj čas Mašeraŭ byŭ adzinym čałaviekam u Rasonach, jaki nasiŭ kapialuš. Intelihientnaść pačynałasia ź siamji: baćka Miron, choć i prosty sielanin, a byŭ piśmienny, i śvietu pabačyŭ na carskaj vajnie. Byvajučy ŭ horadzie, na kirmašach, staraŭsia kuplać knihi. U ich sialanskaj chacie, pavodle niekatorych uspaminaŭ, było navat pijanina. Nakolki dobra im avałodaŭ Piatro Mironavič, nieviadoma. Adnapałčanie-partyzany i vučni ŭspaminali, što jon dakładna ŭmieŭ ihrać na harmoniku — ładziŭ im viačorki. Taksama pierad vajnoj samatužna vučyŭsia aratarskamu majsterstvu i… prafiesijna tancavać. Dačka Natalla ŭspaminała, što tanha i fakstroty jana vyvučyła, dziakujučy baćku.
Maŭčańnie Mašerava
Vasil Bykaŭ uspaminaŭ, jak maŭčańnie Mašerava, jaki ŭstrymaŭsia, kali biuro CK KPB vyrašała los Alaksieja Karpiuka, uratavała hrodzienskaha piśmieńnika-partyzana. KHB sprabavaŭ paviesić na Karpiuka supracoŭnictva z fašystami, raskapaŭšy dakumienty z časoŭ jaho znachodžańnia ŭ niamieckim łahiery. Paśla vyjaviłasia, što dakumienty padroblenyja.
Ci nie ŭspaminaŭ Mašeraŭ, słuchajučy hetuju historyju, svoj ułasny pałon?
Pra hety nieapraŭdalny, sa stalinskaha punktu hledžańnia, fakt bijahrafii mała chto viedaŭ, aproč partyjnaha adździeła kadraŭ. U niamiecki pałon Mašeraŭ trapiŭ u žniŭni 1941-ha. Pavodle pieršaj viersii, jon pajšoŭ dobraachvotnikam u źniščalny bataljon i pa darozie na front pad Nievielem trapiŭ u akružeńnie. Pavodle druhoj — uletku 1941-ha Mašeraŭ byŭ na zborach až kala pruskaj miažy i trapiŭ u akružeńnie, adstupajučy adtul.
Jak by tam ni było, Mašeraŭ prabyŭ u pałonie čatyry dni, a paśla ŭciok z ešałona, jakim pałonnych adpraŭlali ŭ Hiermaniju: vylez praz akienca i skoknuŭ z nasypu. Nichto z tych, chto ŭciakaŭ ź im, nie vyžyŭ.
Jašče adzin małaviadomy fakt: u razmovach Mašeraŭ pryhadvaŭ, što ŭ pačatku vajny miesiac prasiadzieŭ u barysaŭskaj turmie. Adtul jaho mahli «vykupić» svajaki: tady niemcy miascovych žycharoŭ adpuskali.
Usie hetyja roznačytańni pakazvajuć, kolki niečakanych pavarotaŭ mohuć chavać, zdavałasia b, da kanca jasnyja aficyjnyja bijahrafii.
Dubniak
Z pałonu Mašeraŭ uciok u Rasony, dzie nastaŭničaŭ da vajny i dzie na toj čas žyła ŭsia jaho siamja.
Vykładaŭ fiziku ŭ škole, a paśla razam sa starejšymi kłasami i žonkaj syšoŭ u partyzany, uziaŭšy psieŭdanim Dubniak. Zajmieli zbroju, naładzili kantakty z padryŭnikami, pačali vajavać i ŭzryvać «žalezku»… Šukajučy ich, niemcy schapili čatyroch partyzanskich maci i paśla katavańniaŭ rasstralali. Siarod ich była i maci Mašerava.
Usio žyćcio jaho mučyła dumka, što jon moh zabrać maci ŭ atrad, ale nie zrabiŭ hetaha.
Paśla vajny pareštki partyzanskich matul raskapali na ŭskrajku rasonskaha parku i pierazachavali ŭ brackaj mahile. Darju Piatroŭnu paznali pa siniaj spadnicy ŭ harochi. Ni asobnaj mahiły, ni pomnika Mašeraŭ rasparadziŭsia nie rabić: prosta paznačyć jaje imia na abielisku, u ahulnym pieraliku. Byvajučy na mahile, Mašeraŭ nie moh adviarnucca — tak i išoŭ, raźvitvajučysia, pa alei śpinaj upierad, tvaram da abieliska.
Paśla vajny Mašeraŭ byŭ u liku bieźličy «ŭschodnikaŭ», adpraŭlenych savietyzavać Zachodniuju Biełaruś. U Maładziečanskaj vobłaści jamu daviałosia zajmacca nie tolki kamsamolskimi spravami, ale i dabivać antysavieckich partyzanaŭ pa lasach.
Praŭda, i samoha jaho čas ad času pramacvaŭ na dobranadziejnaść kiraŭnik MHB BSSR Łaŭrencij Canava. Hety čorny kardynał BSSR nastojliva chacieŭ, kab Mašeraŭ napisaŭ historyju partyzanskaha ruchu, padkreśliŭšy jaho, Canavy, rolu. I ŭsio vypytvaŭ: jakija ž supy Mašeraŭ lubić — miasnyja ci małočnyja? U vykanańni Canavy takoje pytańnie mahło značyć usio što zaŭhodna.
Partyzanski mif jak nacyjanalnaja ideja
Heta ŭ časy Mašerava Biełaruś zajmieła miemaryjały ŭ Chatyni i Bresckaj krepaści, Kurhan Słavy dy imidž «respubliki-partyzanki». Partyzanskija lasy byli kuźniaj kadraŭ dla paślavajennaj kiroŭnaj elity, jak redakcyja vilenskaj «Našaj Nivy» — dla «ajcoŭ» BNR i BSSR.
Doktar palityčnych navuk z Kalifornii Majkł Urban, daśledčyk savieckich elit, adznačaŭ, što biełaruski «partyzanski mif» u niejkaj stupieni padmianiaŭ saboj nacyjanalnuju śviadomaść, bo adkryta vyjaŭlać palityčny nacyjanalizm u SSSR było niemahčyma. Hety ž partyzanski mif jak by davaŭ partyzanskim pravadyram prava ŭznačalvać Biełaruś paśla vajny.
Padobna Fidel Kastra, pryjšoŭšy da ŭłady na Kubie, zrabiŭ svaju baraćbu častkaj kubinskaha nacyjanalnaha mifa. Nievypadkova ŭ 1966-m, kali adnosiny SSSR z Vostravam svabody ŭskładnilisia paśla źviaržeńnia Chruščova, na pieramovy ŭ Havanu vypravili kiraŭnika biełaruskich hieryljeras Piatra Mašerava. Jany dobra parazumielisia, padčas vizitu ŭ SSSR u 1972-m Kastra zachacieŭ naviedać Biełaruś dy pabačyć «svajho siabra — partyzana Mačerava».
Razam jany naviedali Chatyń i Kurhan Słavy.
Maskoŭski patron
Ale pieršym lidaram «partyzanaŭ» u biełaruskaj uładzie byŭ nie Mašeraŭ, a jaho papiarednik Kiryła Mazuraŭ. Jon jak moh supraciŭlaŭsia chruščoŭskaj «kukuruzizacyi», sprabujučy pierakanać Mikitu, što ŭ Biełarusi ad bulby tołku bolej.
U pytańniach ahrarnaj palityki Mazuraŭ pahadžaŭsia ź Leanidam Brežnievym. I paśla taho, jak u 1964-m brežnieŭskaja hrupa adchiliła ad ułady Chruščova, Mazurava pieraviali ŭ Maskvu na pasadu pieršaha namieśnika staršyni Saŭmina SSSR. Na ŭstanoŭčym plenumie Maskva miakka padsoŭvała biełarusam na vyzvalenaje miesca «pieršaha» kandydaturu Cichana Kisialova, ale partyzany družna prahałasavali za svajho Dubniaka.
A Mazuraŭ na doŭhija hady staŭ patronam Mašerava ŭ Maskvie.
Sajuz biełaruskich partyzanaŭ z brežnieŭcami akazaŭsia niadoŭhi. Vyšej Mazuraŭ nie pajšoŭ i biełaruskuju frakcyju ŭ Kramli pavialičyć taksama nie zmoh. A pad kaniec brežnieŭskaj epochi jaho vypravili na piensiju — u 64 hady. Dla tahačasnaj hierantakratyčnaj sistemy heta prosta junacki viek. Sabkor «Praŭdy» ŭ BSSR Alaksandr Simuraŭ tłumačyŭ kanflikt utylitarna: Mazuraŭ padčas pasiadžeńnia, pryśviečanaha ŭznaharodžańniu «darahoha Leanida Iljiča» čarhovaj zorkaj, uhołas zasumniavaŭsia: a ci treba, ci pojmie nas narod? Brežnieŭski ideołah Michaił Susłaŭ «nie poniaŭ» takoj «palityčnaj nizkavokaści» i nazaŭtra prapanavaŭ Mazuravu skłaści zajavu «pa ŭłasnym žadańni».
Tak Mašeraŭ straciŭ padtrymku ŭ Maskvie. Mazuraŭ byŭ na piensii, jašče adzin biełarus, redaktar «Praŭdy» Michaił Zimianin, bolš simpatyzavaŭ Juryju Andropavu, što imknuŭsia da ŭłady. Doma taksama było niaprosta: ad 1980-ha minski KHB uznačaliŭ andropaŭski čałaviek Bałujeŭ, staršynioj Saŭmina staŭ čałaviek Brežnieva Aksionaŭ… Moža, hetym tłumačyłasia niervoznaść Mašerava ŭ apošni hod žyćcia? Jon navat, śviedčyła siamja, paliŭ jakijaści dakumienty.
Dyk zabili ci nie?
Ale ci byŭ kanflikt z Brežnievym? Pra naciahnutaść adnosin nibyta śviedčyła toje, što hiensiek SSSR až čatyry hady nie moh dajechać da biełaruskaj stalicy, kab uručyć Minsku «Zorku» horada-hieroja. Dyj padčas vizitu vyhladaŭ nie duža zadavolenym. Praŭda, i pieršaje, i druhoje moža tłumačycca zaciažnymi chvarobami Brežnieva.
Urban adznačaje supraćstajańnie miž «partyzanami» i «klijentami Brežnieva» va ŭładnych kalidorach Minska i Maskvy. Ale ci vychodziła jano za miežy zvyčajnaha imknieńnia centra kantralavać, a pieryfieryi — samastojničać? I BSSR mieła tut, badaj, najmienšyja siarod usich savieckich respublik prablemy.
Mašeraŭ nie byŭ zaŭvažany ŭ adkrytaj apazicyi hiensieku, a ŭ Minsku padčas uračystaściaŭ abrynuŭ na «darahoha Leanida Iljiča» taki vadaspad słavasłoŭja, što prysutnym u zale až niajomka stała. Taki
brydki padchalimaž Mašerava adznačaŭ i były funkcyjanier CK KPSS Anatol Čarniajeŭ, jaki pakinuŭ vialikija i cikavyja ŭspaminy. Čarniajeŭ słuchaŭ Piatra Mironaviča na źjeździe KPSS: «Mašeraŭ hučnym, teatralna pastaŭlenym hołasam vyviarhaŭ patok pyšnych słoŭ — całkam biezźmiastoŭny prapahandyscki «triop»».
Jość i procilehłaja viersija. Dačka Mašerava Natalla zhadvała, što Brežnieŭ niefarmalna nazyvaŭ kiraŭnika BSSR «Piecia». A adzin ź bijohrafaŭ Mašerava, Valancin Vialička, śćviardžaje navat, što stary hiensiek letam 1980-ha, padčas sumiesnaha adpačynku ŭ Krymie, prapanavaŭ Piatru Mironaviču pasadu staršyni sajuznaha Saŭmina, zamiest Kasyhina, jaki prasiŭsia na piensiju. Drukujucca i miłyja padrabiaznaści, jak siabravali ich žonki: Palina Mašerava i Viktoryja Brežnieva byli viazalščycy i pry sustrečach abmieńvalisia novymi modnymi ŭzorami.
Moža, takoj užo idylii i nie było, ale naŭrad ci śmierć Mašerava była spłanavanaj. Najchutčej, avaryja na skryžavańni pad Smalavičami 4 kastryčnika 1980-ha, kali jaho «Čajka» ŭrezałasia ŭ hruzavik z bulbaj, była trahičnaj vypadkovaściu. Navat adepty «zmovy suprać Mašerava» pryznavali: i rašeńnie pra vyjezd «u pole» było spantannaje, i maršrut vyznačaŭsia ŭžo ŭ darozie. I haniaŭ šafior Mašerava — pa jahonym zahadzie — zaŭsiody na dzikaj chutkaści. I mašyny savieckija nie mieli tych sistem biaśpieki dla pasažyraŭ, jakija stajać ciapier nie tolki na «Miersiedesach», ale i na «Opielach».
Hetak ža chadzili lehiendy pra «zabojstva» zvyšpapularnaha pieršaha kasmanaŭta Juryja Haharyna, jaki raźbiŭsia ŭ 1968-m padčas vyprabavalnaha palotu. A ŭ kancy 1980-ch dadałasia jašče i viersija pra vykradańnie inšapłaniecianami.
Źviaržeńnie partyzanaŭ
Inšaja sprava, adznačaje Urban, što śmierć Mašerava zapuściła ŭ Biełarusi praces pierachodu ŭłady ad «partyzanaŭ» da «Minskaj haradskoj industryjnaj hrupy», ačolenaj Mikałajem Śluńkovym. Brežnieŭskaja epocha ŭ BSSR skončyłasia raniej za Brežnieva.
Novyja kiraŭniki, da jakich adnosiŭsia i pieršy staršynia Saŭmina niezaležnaj Biełarusi Viačasłaŭ Kiebič, vyraśli razam z hihantami biełaruskaj industryi. Hetyja ŭžo nie mieli santymientaŭ da nacyjanalnaha, da «chat». Stratehijaj, jakaja pryviała ich da pośpiechu, było jakraz dałučeńnie da ruskaj kultury.
Jak biełarusy stali haradskimi
Prychod da ŭłady takoj hrupoŭki pieradvyznačyła ekanamičnaja i kulturnaja palityka akurat mašeraŭskich časoŭ. U BSSR razbudoŭvałasia pramysłovaść, rezka ŭzbujnialisia harady — a niekatoryja, jak Śvietłahorsk, Salihorsk, Navapołack, Novałukoml, Biełaaziorsk, budavalisia z nula vakoł pradpryjemstvaŭ.
U Minsku, jaki pad 1980-y vyras da miljona žycharoŭ, kancentravałasia 25% pramysłovaj vytvorčaści BSSR.
U 1970-m tolki tracina biełarusaŭ žyła ŭ haradach, u 1985-m — užo 62%. Viaskoŭcy, što masava chłynuli pa lahčejšaje žyćcio ŭ horad, pierajmali ruskuju kulturu jak vyšejšuju. Užo ŭ 1970-ja biełarusy siarod usich nośbitaŭ nacyjanalnych movaŭ u SSSR najmienš karystalisia svajoj jak movaj asnoŭnaha ŭžytku.
Piśmieńnikaŭ lubiŭ
«Kaniečnie, ja heta baču. Kaniečnie, viedaju, ale kali ja, ty ž zrazumiej, kali ja hetyja pytańni padymu ŭ Maskvie adkryta abo na vialikich niejkich forumach tut, to da mianie buduć pradjaŭleny z Maskvy, z centra, adpaviednyja miery, adpaviednyja rašeńni mohuć navat być. A ty, kali łaska, rabi heta ŭsio. Ty rabi i nie sumniavajsia, što ja zaŭsiody ciabie padtrymaju», — kazaŭ Mašeraŭ maładomu staršyni Dziaržteleradyjo BSSR Hienadziu Buraŭkinu. Na kaniec jaho kiravańnia prypała stvareńnie asobnaj prahramy biełaruskaha telebačańnia — ź viaščańniem na nacyjanalnaj movie.
Dobrym słovam zhadvali Mašerava i piśmieńniki, jakim jon zbudavaŭ i Dom litaratara, i Dom tvorčaści ŭ Isłačy. U Minsku pry im źjavilisia pomniki Kupału i Kołasu — u adzin hod, i kožny kaštavaŭ 700 tysiač rubloŭ z respublikanskaha biudžetu. Pry Mašeravie vydali 12-tamovuju «Biełaruskuju encykłapiedyju», raspačali vydańnie knih «Pamiać» pa rajonach.
Mašeraŭ ciopła staviŭsia da Ivana Mieleža. Dramaturh Andrej Makajonak moh ź im navat paspračacca, adstojvajučy svaju pjesu «Paharelcy», pryśviečanuju temie stalinskich represij. Moh Makajonak i paprasić u «pieršaha» prytulić u Minsku apalnaha Alesia Adamoviča, jaki byŭ litaralna vyhnany z Maskvy, nie padpisaŭšy kalektyŭny list z asudžeńniem Siniaŭskaha i Daniela.
Byli, adnak, i rečy, jakich navat zamiłavanyja Piatrom Mironavičam litaratary nie mahli vytłumačyć. «Źnikała ž mova naroda — asnova nacyjanalnaj kultury. Kazali i Mašeravu, i jon nibyta zhadžaŭsia. Ale rusifikacyja nie spyniałasia… Navat rusak Panamarenka nie dazvalaŭ takich pavarotaŭ, kali haziety zachodnich abłaściej, rajonaŭ, «Sielskaja hazieta» pieravodzilisia na ruskuju movu. Praces hety nie byŭ stychijny. …Mašeraŭ nivodnaha razu — ni na adnym plenumie, naradzie, źjeździe, siesii, uračystym pasiadžeńni — nie vystupiŭ pa-biełarusku. I ŭ pryvatnaj razmovie z nami, piśmieńnikami, nie ŭžyvaŭ jaje… jak demanstravaŭ svaju ruskaść. I heta dziejničała macniej za lubyja pastanovy — taki prykład pieršaj asoby ŭ respublicy. …nichto nie vystupaŭ pa-biełarusku — nivodzin ideołah», — z horyčču i asudžeńniem uspaminaŭ sumlenny kamunist Ivan Šamiakin.
«Mahu čałavieku ŭsie zuby vybić»
Što Makajonak navažvaŭsia, ale nie zrabiŭ: nie skazaŭ Mašeravu praŭdu ŭ vočy pra jaho vyjaznyja sieminary. U trochi vidaźmienienym vyhladzie ŭłada praktykuje ich dahetul, ale modu ŭvioŭ Piatro Mironavič. «Pa vioskach nasilisia šmatkiłamietrovyja kałony lehkavych piersanalnych aŭto, uzdymajučy šlejfy pyłu i navodziačy žach na ŭsio žyvoje», — zhadvaje śviedka tych padziej.
Na miescach, u haspadarkach i na pradpryjemstvach, miascovaje kiraŭnictva zabiaśpiečvała minskim haściam samuju biessaromnuju pakazuchu. Ale Mašeraŭ tolki złavaŭsia, kali jamu sprabavali na heta namiaknuć.
I ŭ cełym jon «moh uskipieć, i niaredka». Ale chutka adychodziŭ. «Ja ž lubomu čałavieku mahu ŭsie zuby vybić. Ale paśla ŭstaŭlu novyja, bolš dziejnyja», — kazaŭ jon aleharyčna.
Halinkavy korm i šmatpaviarchovyja dačy
Chapała ŭ mašeraŭskim haspadarańni i valuntaryzmu. Starejšyja ludzi pamiatajuć aŭralnyja narychtoŭki halinkavaha kormu dla skaciny. U krainie pieramožnaha sacyjalizmu nie było čym karmić karovy da zialonaj travy…
Abo, zachapiŭšysia idejaj «ahraharadoŭ», refarmatary mašeraŭskaha času zapisali ŭ «niepierśpiektyŭnyja» tryccać try tysiačy biełaruskich viosak. U vyniku i ahraharady nie stvaryli, i vioscy pierakryli kisłarod — tady, kali tam jašče byli haspadary, ulubionyja ŭ ziamlu.
Na mašeraŭski čas prypała i mielijaracyja Paleśsia, i źniščeńnie minskaj Niamihi.
A čaho vartaja ideja Mašerava budavać u dačnych kaapieratyvach šmatpaviarchoviki i kožnamu aharodniku davać pakoj — kab pracavali na ziamli ŭsie razam i ŭvosień paroŭnu dzialili ŭradžaj.
«Kali za kavaj u pakoi adpačynku Viarchoŭnaha Savieta jon vykazaŭ hetuju ideju i kalehi padtrymlivali jaho, ja advažyŭsia zaŭvažyć, što nie pojduć ludzi ŭ taki «sad». Uzłavaŭsia», — uspaminaŭ Ivan Šamiakin, staršynia Viarchoŭnaha Savieta BSSR na toj čas.
Razam z tym, mienavita pry Mašeravie ŭ Drazdach byli zbudavanyja dziaržaŭnym koštam asabniaki dla pieršych asob BSSR — pa šasnaccać pakojaŭ, z basiejnami, saŭnami, kinazałami. Janka Bryl pryhadvaŭ pačutaje niejak ad Mašerava: «Nam tožie nužien komfort».
Taksama Mašeraŭ moh zrabić šyroki žest i adpravić maskoŭskaha žurnalista, jaki rabiŭ ź im hutarku, damoŭ asabistym samalotam — viadoma ž, dziaržaŭnym koštam.
«Darahi Piatro Mironavič»
«Kali b byŭ žyvy Mašeraŭ…» — adna ź lubimych fihur umoŭnaha ładu ŭ razvažańniach pra los Biełarusi ŭ 1990-ja.
Ale ci nie staŭ by «darahi Piatro Mironavič» achviaraj harbačoŭskich kadravych ratacyj jašče ŭ siaredzinie 1980-ch? Tady ŭ sajuznym kiraŭnictvie adbylisia źmieny, supastaŭnyja pa maštabach sa stalinskimi čystkami 1930-ch — tolki biez rasstrełaŭ i pasadak. Ci nie vyhladaŭ by na ŭzdymie pierabudovy sastareły Piatro Mironavič askiepkam brežnieŭskaj sistemy?
«Padlik hałasoŭ jak sataniscki rytuał». Były člen kamisii raskazaŭ, jak u Biełarusi falsifikujuć vybary2
Kamientary