Kazactva apošni čas davoli časta traplała ŭ ŚMI. Chtości nazyvaŭ kazakoŭ prarasijskaj piataj kałonaj, chtości nahadvaje, što histaryčna nijakich «biełaruskich kazakoŭ» nie było. Byli tolki va Ukrainie i ŭ Rasii. «Naša Niva» sabrała infarmacyju pra kazackija supołki, jakija dziejničajuć na terytoryi našaj krainy, i vyśvietliła, što jany saboj ujaŭlajuć.
U adroźnieńnie ad Rasii, kazactva i biełaruskaja dziaržava amal nie ŭzajemadziejničajuć (u kožnym razie, aficyjna). U Rasii navat zvańni hienierałaŭ kazakam uručaje paŭnamocny pradstaŭnik prezidenta. U nas ža kazaki vydajuć sabie zvańni sami. Za miežami kazačaj supołki ich čyny nie značać ničoha. Kazacki pałkoŭnik ni ŭ jakim vypadku nie roŭnia pałkoŭniku armiejskamu ci milicejskamu. Kazacki čyn — heta prosta adznaka dla svaich.
Čyny vydajucca na Radach atamanaŭ, ci Vialikich kruhach. Na hetych kruhach prysutničajuć pradstaŭniki ŭsich supołak, jakija ŭvachodziać u abjadnańnie. Na hetych ža kruhach prymajucca ŭzory formy, jakaja ŭ kožnaj biełaruskaj kazackaj supołki svaja, i ŭznaharody. Pa vialikim rachunku, kožnaja supołka moža abrać sabie luby ŭzor formy i lubuju kolkaść uznaharod. Usio roŭna jany vartyja čahości tolki ŭnutry svajho abjadnańnia.
U Biełarusi, jak i ŭ Rasii, kazaki aktyvizavalisia padčas pierabudovy. Raniej u SSSR nie vielmi padtrymlivali takuju samaidentyfikacyju. Pieršyja abjadnańni źjavilisia ŭ siaredzinie 90-ch. Adnym ź ich było HA «Biełaruskaje kazactva»
«My hladzim vačyma prezidenta»
Z 1995 hoda i pa siońniašni dzień «Biełaruskaje kazactva» ŭznačalvaje viarchoŭny ataman, kazacki hienierał Mikałaj Ułachovič — były vajskoviec, vyjšaŭ u zapas u čynie pałkoŭnika.
Navat na piensii jon maje surjoznuju chlebnuju pasadu: siońnia jon pracuje ŭ «Minskim abłasnym spažyvieckim sajuzie».
«U 1654 hodzie na zahad cara [Maskoŭskaha, Alaksieja Michajłaviča, u časie vajny Rasii z Rečču Paspalitaj] byŭ stvorany Pieršy kazacki połk u Biełarusi. Uznačaliŭ jaho kazacki pałkoŭnik, pravasłaŭny šlachcič Kanstancin Pakłonski. Voś z tych časoŭ i pajšli kazaki na Biełarusi», — kaža Ułachovič.
Pa jaho słovach, «Biełaruskaje kazactva» naličvaje siońnia kala 1,5 tysiačy aktyŭnych udzielnikaŭ, chacia paśviedčańniaŭ za 20 hadoŭ dziejnaści było vydadziena kala 10—15 tysiač.
Kazaki dzielacca na dźvie katehoryi: radavyja i prypisnyja. Pieršyja — heta tyja, chto maje prodkaŭ-kazakoŭ. Druhija — tyja, chto vyrašyŭ u kazaki «zapisacca», nie majučy nijakich karanioŭ.
«Ja skasavaŭ roźnicu pamiž hetymi katehoryjami. Bo ŭ nas była prablema: radavyja ŭciskali prypisnych. Byli skandały», — pryznajecca Ułachovič.
U lutym 2014 hoda dvuch kazakoŭ uvohule vyklučyli z abjadnańnia z davoli surjoznaj farmuloŭkaj: «Za parušeńnie dyscypliny i statuta, prapahandu sijanisckaj nieciarpimaści siarod kazakoŭ, a taksama raspalvańnie terarystyčnaj palityki ŭ adnosinach da častki karennaha nasielnictva Respubliki Biełaruś». Adnym ź ich byŭ sotnik Andrej Marozaŭ.
«Marozaŭ vystupiŭ suprać chryščonych jaŭrejaŭ. A heta ž vialikaja hrupa ludziej, jakaja źmiašałasia daŭno ź biełarusami», — tłumačyć Mikałaj Ułachovič.
Sam Marozaŭ kaža, što vykazvaŭsia suprać pryniaćcia hramadzianina Izraila ŭ kazactva. Jon uvohule miarkuje, što kazaki — nievialikaja asobnaja nacyja, nakštałt pamoraŭ ci mardvy. Ułachovič ličyć takuju pazicyju nieprymalnaj.
«My sasłoŭje, a nie nacyja. I ŭ Biełarusi, i ŭ Rasii chapaje tych, chto ličyć, što kazaki pajšli ad skifaŭ, i heta takaja małaja narodnaść. Ja suprać takoj pazicyi».
Akramia taho, Ułachovič kateharyčna suprać luboj kamiercyjnaj dziejnaści ŭ miežach kazackaha ruchu. Inakš, kaža jon, nie zachavaješ kazacki duch. Zachavać toj samy duch dapamahaje i pravasłaŭje. Ludziej inšaha vieravyznańnia ŭ «Biełaruskaje kazactva» prosta nie prymajuć.
Amal kožny kazak maje čyn. «Heta nie voinskaje zvańnie. Što za kazak biez čyna?» — kamientuje Ułachovič.
Atrymać čyn možna za ŭdzieł u hramadskaj dziejnaści ci za vysłuhu hadoŭ. Ale pry hetym treba zajmać adpaviednuju pasadu ŭ supołcy. To bok čyn pałkoŭnika zvyčajnamu kazaku, kali jon nie kiraŭnik rajonnaj ci haradskoj arhanizacyi, daduć naŭrad ci. Pry hetym luby čyn moža atrymać i žančyna.
Sam siabie Ułachovič nazyvaje «narodnym hienierałam». Pa jaho słovach, svoj čyn jon atrymaŭ ad kazakoŭ na Vialikim kruzie. Akramia jaho, jość jašče dva hienierały. I bolš nie budzie.
«My spynili praktyku razdavać hienieralskija čyny. Vyrašyli, što hienierał pavinien być adzin — viarchoŭny ataman», — paviedamlaje Ułachovič.
«Biełaruskaje kazactva» — supołka absalutna praŭładnaja. Hetaha nie chavaje i jaje kiraŭnik. «Ja staršynia Biełaruskaj patryjatyčnaj partyi, jakaja padtrymlivaje prezidenta. Ja byŭ členam adnaho sa štaboŭ Łukašenki padčas vybaraŭ 1994 hoda, — kaža Ułachovič. — I jak hladzić prezident, tak hladzim i my. Na tuju ž Ukrainu my hladzim vačyma prezidenta. Naša asnova — słužba dziaržavie, niahledziačy na ŭłasnyja mierkavańni».
Uvohule, Ułachovič aściarožny ŭ vykazvańniach. Navat pažadańni ahučvaje aściarožna.
«Dziaržava niedaaceńvaje patencyjał našaha kazactva. My b z radaściu brali bolšy ŭdzieł u hramadskim žyćci», — namiakaje jon.
«Baby — biesnavatyja žyvioły»
Inšaje hramadskaje abjadnańnie, «Usiebiełaruskaje abjadnanaje kazactva», uźnikła ŭ 1997 hodzie. Na čale jaho staŭ kazacki hienierał Mikałaj Jarkovič, viarchoŭny ataman.
«Jarkovič pryjšoŭ da nas u 1997 hodzie pa rekamiendacyi adnaho rasijskaha siabra-kazaka. Sam siabie prapanavaŭ u kiraŭnictva. My ad takoj prapanovy admovilisia. I jon stvaryŭ svaju supołku — «Usiebiełaruskaje abjadnanaje kazactva». Potym niekatoryja z našych kazakoŭ pierabiehli da jaho», — raskazaŭ Mikałaj Ułachovič.
Dakładnaja kolkaść udzielnikaŭ «Usiebiełaruska ha abjadnanaha kazactva» nieviadomaja. Ale člen abjadnańnia, kazacki pałkoŭnik Jaŭhien Makaranka, zajaŭlaje, što ŭ ich kala 10 000 kazakoŭ pa ŭsioj Biełarusi.
Uvohule, struktura supołki padobnaja da «Biełaruskaha kazactva»: tyja ž čyny, tyja ž ahulnyja zbory kazakoŭ na kruhach. Praŭda, pa słovach Makaranki, biez vyšejšaj adukacyi aficerski čyn u ich nie atrymaješ.
«Usiebiełaruskaje abjadnanaje kazactva» supracoŭničaje z HA «Ruś» (hramadskim abjadnańniem rasiejcaŭ u Biełarusi, jakoje znachodzicca ŭ ščylnych znosinach z arhanizacyjaj «Ruś mołodaja», ciesna źviazanaj sa strukturami, jakija finansujuć prarasijskija siły ŭ krainach byłoha SSSR). U «Rusi» navat isnuje niešta nakštałt kazackaj frakcyi. Jana maje nazvu «Kazaki Śviatoj Rusi» i časta biare ŭdzieł u roznaha rodu mierapryjemstvach.
Pry hetym, kali vieryć Jaŭhienu Makaranku, «Usiebiełaruskaje abjadnanaje kazactva» padtrymlivaje ideju ab tym, što kazaki — heta asobnaja nacyja sasvaimi tradycyjami. Kazackuju formu, ci «spravu», jak jany jaje nazyvajuć, Makaranka ličyć nacyjanalnym strojem, takim ža, jak vyšyvanka u biełarusaŭ.
«Kazaki — adzin z čatyroch asnoŭnych staražytnych [ruskich] etnasaŭ. Astatnija try — vielikarosy, biełarusy i małarosy», — kaža Makaranka.
Stać kazakom u hetaj supołcy možna taksama ci pa naradžeńni, ci prypisnym. Prypisnyja pavinny vytrymać vyprabavalny termin: ad 6 miesiacaŭ da hoda. Nacyjanalnaść asablivaj roźnicy nie maje. Hałoŭnaje, iznoŭ ža, pravasłaŭnaja viera.
«My ličym, što katalickaja carkva — adna ź siaścior našych, ale siastra, jakaja źbiłasia sa šlachu. Katolik słužyć nie Bohu, a jaho namieśniku na Ziamli — Papu Rymskamu. A my słužym Hospadu Bohu! — kaža Makaranka. — Dzieciam z samaha naradžeńnia my danosim takuju dumku, što jany naležać nie sabie, a Bohu i Ajčynie».
Uvohule, pa viersii Makaranki, šmat kazakoŭ vyjšła z «Biełaruskaha kazactva» mienavita tamu, što tam pačali zachaplacca «ekumieničnaj vieraj».
Karcina śvietu u samoha Jaŭhiena Makaranki davoli prostaja. Va Ukrainie vajujuć «antyfašysty» (DNR i ŁNR) z «fašystami». Parašenkam kiruje ZŠA. A biełaruskija nacyjanalisty chočuć zładzić Majdan u Minsku.
«Da nacyjanalistaŭ my stavimsia rezka niehatyŭna. Nacyjanalizm — heta rakavaja puchlina hramadstva. Toje, što jany nam nasadžajuć, heta ž navat nie biełaruskaja mova», — aburajecca Makaranka.
U Jeŭropie, na jaho dumku, usiodazvolenaść i hiej-parady, i nam tudy nie treba. A źbićcio rasijskimi kazakami ŭdzielnic pank-hurtu Pussy Riot kazačy pałkoŭnik padtrymaŭ i raskazaŭ čamu.
«Nie błytajcie žančynu i babu. Žančyn bić nielha. A bab — možna i navat treba. Tamu što žančyny — śvietłyja istoty, roŭnyja mužčynam. Jany niasuć u sabie vobraz Božaj Maci, — tłumačyć Makaranka. — A baby — biesnavatyja žyvioły».
Kazackaha hienierała Bakłanava, jaki byŭ nakiravany na zdušeńnie paŭstańnia 1863 hoda, Makaranka ličyć hierojem. Da Škuro, kazaka, jaki byŭ aficeram Viermachta, u jaho staŭleńnie nieadnaznačnaje: z adnaho boku, jon sapraŭdy hieroj, kaža Makaranka, ale jaho dziejnaść u Viermachcie nie padtrymlivaje.
«My ź vialikaj pavahaj stavimsia da hienierała Viermachta fon Panvica. Heta byŭ kamandzir kazackaha korpusa Viermachta. Jon byŭ vielmi hodnym aficeram. Kali jaho kazakoŭ vydali SSSR, jon vyrašyŭ zastacca ź imi, i ŭ vyniku jaho paviesili. Ja razumieju pra Viermacht, ale navat da vorahaŭ treba stavicca z pavahaj, tym bolš da takich, chto pavažaŭ kazactva», — udakładniaje Jaŭhien Makaranka.
«Nijakich instruktaraŭ z Rasii nie było na našych mierapryjemstvach»
«Vašaja supołka, tak zvanyja niezaležnyja ŚMI, raspaŭsiudžvaje pra nas chłuśniu. Našyja materyjały pierakručvajucca, infarmacyja metanakiravana skažajecca», — kaža Piatro Šapko, kiraŭnik centra «Kazacki spas». — Ja vašaj haziecie nie daviaraju».
Mienavita «Kazacki spas» časta ładzić moładzievyja vajenna-patryjatyčnyja zbory, jakija potym nazyvajuć u ŚMI prarasijskimi». Sam Šapko heta admaŭlaje.
«U palityku my nie leziem. My pravasłaŭnyja ludzi i patryjoty svajoj Radzimy. My nie chočam, kab z moładzi vyrastali narkamany. My vystupajem za narmalnaje, mužčynskaje vychavańnie dla chłopčykaŭ i žanočaje — dla dziaŭčat. «Kazacki spas» — heta centr, jaki dziejničaje ŭ miežach HA «Horad biez narkotykaŭ». Vajenna-patryjatyčnaje vychavanie moładzi — adzin z kirunkaŭ našaj dziejnaści. My aktyŭna pracujem z moładździu, pravodzim lekcyi, ekskursii, zajmajemsia prafiłaktykaj narkamanii, — tłumačyć Šapko. — Siarod našych členaŭ chapaje tych, chto byŭ i ŭ «Biełaruskim kazactvie», i va «Usiebiełaruskim abjadnanym kazactvie». Ale ludzi adtul pavychodzili, bo nam nie davali tam pracavać».
Sam Šapko pryjšoŭ da kazactva paśla ŭcarkaŭleńnia. Prodkaŭ z kazakoŭ jon nie viedaje, ale ličyć, što kazackaja kroŭ u jaho jość. Uvohule, siabie i svaich paplečnikaŭ Šapko nazyvaje novaj chvalaj kazactva. Naprykład, čynoŭ u «Spasie» niama. Jak niama i viarchoŭnaha atamana.
«My suprać taho, kab u sučasnym kazactvie isnavali hetyja zvańni. Sama najaŭnaść hetych zorak, ordenaŭ i miedaloŭ pieratvaraje kazactva ŭ kirmaš fanaberyi. A kazak pavinien słužyć. My bačym raźvićcio kazactva jak mužčynskaj supołki, jakaja potym moža ŭlicca ŭ sistemu terytaryjalnaj abarony Respubliki Biełaruś», — kaža Šapko.
Trapić u «Kazacki spas» nie tak prosta. Možna brać udzieł u mierapryjemstvach, ale, kab ličycca paŭnavartasnym členam supołki, treba prajści vyprabavalny termin: ad 1,5 da 3 hadoŭ. Padčas jaho pretendent pavinien brać aktyŭny ŭdzieł u žyćci kłuba. Pravasłaŭje — taksama adzin z važnych kryteraŭ.
Praŭda, kolkaść členaŭ «Kazackaha spasa» Šapko nazvać admoviŭsia. Abvinavačvańni ŭ prarasijskaj dziejnaści Piatro Šapko abviarhaje, nazyvaje heta palityčnym zakazam: «Nijakich instruktaraŭ z Rasii nie było na našych mierapryjemstvach. Heta chłuśnia. Navat upraŭleńnie pa baraćbie z arhanizavanaj złačynnaściu praviarała nas paśla tych publikacyj. Nijakich parušeńniaŭ zakanadaŭstva nie znajšli», — kaža jon.
Takija spravy.
***
Roznaha rodu kazackich abjadnańniaŭ na Biełarusi šmat. Dakładnaja kolkaść ich nieviadomaja. Ličać siabie kazakami mnohija, ale aktyŭnych udzielnikaŭ «kazackaha ruchu» nie tak šmat. Ličby 10—15 tysiač — jaŭnaje pierabolšvańnie. Časta asobnyja abjadnańni farmirujuć tyja, chto pa roznych pryčynach nie pryžyŭsia ŭ bujniejšych kazackich supołkach.
Tak, naprykład, toj sotnik Marozaŭ z paplečnikami stvaryli biełaruskuju «filiju» Staradubskaha kazackaha pałka, a niejki Siarhiej Novikaŭ razam z baćkam Uładzimiram stvaryli «Miratvorčuju kazackuju hvardyju». Jaŭhien Makaranka śćviardžaje, što «Kazackaja hvardyja» ŭvohule pazicyjanuje siabie masonskaj arhanizacyjaj.
Što cikava, masonami «Hvardyju» nazyvaje i infarmacyjny partał BPC sobor.by.
Kamientary