«Я проста быў чарговы прадпрымальнік, якога вырашылі патрэсці». Аляксандр Кныровіч пра калонію, страту ўсяго і сапраўдных сяброў
У 2016 годзе Аляксандр Кныровіч быў паспяховым бізнэсменам і вядомым публіцыстам, у 2017 — стаў вязнем СІЗА, у 2018 атрымаў 6 гадоў калоніі. У жніўні 2021 ён выйшаў на волю і менш чым праз месяц прыняў рашэнне з’ехаць з Беларусі. Як так адбылося, што адчувае Кныровіч сёння і як прайшлі гады ў зняволенні, ён расказаў «Нашай Ніве».
«Наша Ніва»: Вашыя першыя ўражанні на волі?
Аляксандр Кныровіч: Самыя пазітыўныя ўражанні звязаныя з маімі роднымі і блізкімі, бо ўсё ж чатыры гады і сем месяцаў без іх было цяжка. А ім прыйшлося цяжэй, чым мне. Бо я ўсяго толькі сядзеў у турме, а яны ўсё гэта пражывалі тут. І акрамя таго былі вымушаныя клапаціцца яшчэ і пра мяне. Вядома, калі я вярнуўся, самае пазітыўнае — сустрэчы, размовы, слёзы разам з блізкімі.
Негатыўныя моманты: цяжка разумець, што некалькі добрых людзей за гэты час памерлі, частка маіх знаёмых сядзіць у калоніях. Дастаткова шмат з’ехала. І гэта агаломшвае, хоць розумам і разумееш, што адбываецца ў краіне.
«НН»: Штосьці змянілася ў грамадстве па вашых адчуваннях?
АК: Канечне, 2020 год прынёс натхненне, людзі адчулі сябе народам, разам, з'яднанымі нарэшце. Але ёсць вялікае адчуванне расчаравання, паразы. Ад гэтага ў грамадстве сапраўды вялікая дэпрэсія.
«НН»: За час зняволення пачалі на штосьці ці на кагосьці глядзець інакш?
АК: Калі чалавек трапляе ў калонію, гэтым адразу правяраюцца яго сацыяльныя сувязі. Хтосьці сыходзіць з вашага жыцця назаўжды — і дзякуй богу, што сыходзіць. Але нечакана людзі, якія не былі вельмі блізкімі, раптам пачынаюць дапамагаць, і дапамагаюць увесь гэты працяглы тэрмін.
Гэта такія пачуцці, нібыта ты памёр і бачыш, што адбываецца пасля тваёй смерці. Добрая нагода зразумець, хто твой сапраўдны сябар, а хто так, «пагуляць выйшаў».
У такім сэнсе турма гэта правільны і неабходны вопыт, за які можна быць удзячным. Таму так, на некаторых людзей я пачаў глядзець інакш, некаторых увогуле выкрасліў са свайго жыцця. А перад некаторымі адчуваю цяпер абавязацельствы і ўдзячны ім.
Турма дае магчымасць адсартаваць людзей вакол цябе на сапраўды блізкіх, і тых, хто насамрэч табе не патрэбны. Першых аказваецца нашмат менш — затое яны сапраўдныя.
«Не магу падтрымаць стаўленне да работнікаў міліцэйскай сістэмы, якое зараз склалася ў грамадстве»
«НН»: З нейкімі праблемамі ці ціскам вы сутыкаліся ў калоніі?
АК: Я не магу падтрымаць стаўленне да работнікаў міліцэйскай сістэмы, якое зараз склалася ў грамадстве, што «там», маўляў, працуюць абсалютныя звяры. Бо на сваім вопыце я не сутыкаўся з гвалтам у дачыненні да сябе ці дачыненні да людзей вакол мяне.
Ёсць такі тэрмін «стакгольмскі сіндром». Адпаведна, там, у калоніі адбываецца не наўпрост гэта, але нешта падобнае. Бо там усе, і зняволеныя, і міліцыянты, знаходзяцца побач штодня.
Усе яны простыя людзі і хочаш ці не хочаш, але фарміруецца спакойнае чалавечае стаўленне адно да аднаго. Нават калі людзям з таго боку даводзілася рабіць некаторыя непрыемныя рэчы, яны рабілі гэта абсалютна без аганька. Без нейкага запалу, і гэта ратаванне нашае. Бо ўся ж гэтая сістэма зверху — такі вялікі маналітны грозны шар. А ўнізе яна ператвараецца ўжо ў мяккі і пухнаты мячык.
Былі некалькі чалавек, якія праз нейкія асабістыя якасці ці прычыны, паводзілі сябе як садысты. Але эмацыйныя садысты — з фізічнымі здзекамі я не сутыкаўся ніколі. Але і тое не выходзіла за нейкія межы, таму я не магу казаць пра катаванні ці нешта такое.
«НН»: У калоніі вы займаліся тэатрам і чыталі лекцыі па эканоміцы?
АК: У калоніі прадугледжваецца правядзенне розных лекцый як частка папраўчага працэсу. Таму лекцыі спачатку знайшлі падтрымку.
Яны былі пра тое, што людзі могуць рэалізоўвацца ў тым ліку і праз бізнэс. У такім вось фармаце мы правялі 16 лекцый. Для мяне гэта быў пазітыўны вопыт, бо сфарміравалася група, якая прыходзіла з задавальненнем паслухаць, пасля абмеркаваць, падыскутаваць. Але пасля публікацыі пра гэта паступіў сігнал зверху і мне — без агрэсіі — сказалі: не трэба, вы малайчына, але больш не трэба.
А тэатр у калоніі гэта абсалютна адкрытая магчымасць для ўсіх, хто зацікаўлены ў гэтым. Я разумею, што больш ніколі ў жыцці не буду выходзіць на сцэну, не буду рэжысёрам, але там мне гэта было вельмі цікава і вельмі падабалася.
«НН»: Якія ролі выконвалі?
АК: Усё пачалося з таго, што чалавек, які на той момант быў рэжысёрам, сказаў мне: ёсць для вас выдатная роля! Прама падыходзіць вам!
Думаю, хм, цікава, што ж там такое? Аказваецца, гэта роля хабарніка!
Такім чынам пачалася мая кар’ера з ролі хабарніка, працягнулася ролю майстра змены ў спектаклі пра жыццё ў калоніі. Мы ставілі трагіфарс на гэтую тэму, я быў сурэжысёрам, але прыйшлося і выйсці на сцэну, бо адзін з акцёраў рэзка не змог гэтага зрабіць.
Трэцяя мая роля была ў абавязковым спектаклі, які планава трэба было ставіць на 9 мая. Там я быў камандзірам партызанскага атраду. Спектакль быў шмат у чым фармальны, але мы пастараліся дадаць туды рэальнага жыцця, чагосьці накшталт Быкава і яго «Сотнікава».
А пасля быў спектакль па фільму «Нябесны суд»: памірае чалавек, трапляе на суд, дзе адвакат і пракурор разбіраюць яго апошнія дзеянні. У нашым выпадку чалавек апошняе, што зрабіў — схлусіў.
І мы шмат гаварылі на сцэне пра тое, што такое хлусня. Я граў ролю адваката. Вось такая кар’ера: карупцыянер, начальнік змены, камандзір партызанскага атраду і адвакат на нябесным судзе.
«Адчуваеш, што можаш згубіць тое, што маеш, і ад таго цэніш гэта больш»
«НН»: Вашая выснова — калонія перавыхоўвае людзей?
АК: Не. У большасці выпадкаў калонія ніяк не мяняе чалавека. Бывалі выпадкі, калі чалавек быў не гатовы да жыцця зусім і калонія давала яму магчымасці.
Была ўнікальная гісторыя: прыехаў мужчына ўвесь проста сіні, абсалютна апухлы, бачна, што піў шмат і піў даўно. А праз год я бачу яго: падцягнуты, гуляе ў футбол. І калонія яго выратавала.
Але гэта адзінкавы выпадак. У цэлым, калонія не мяняе. Галоўнае правіла мужчынскае там: жыві як жыў.
Калі ты быў будаўніком на волі — то і паводзь сябе так, не трэба рабіць выгляд, што ты нехта іншы. І тады ўсё будзе добра. Гэта галоўнае правіла.
«НН»: А вы адчуваеце, што не змяніліся ўнутрана за гэтыя гады?
АК: Гэта трэба пытацца ў блізкіх, збоку лепш бачна. Але так, па адчуваннях асабліва не змяніўся. Адзінае, што можа стаў больш спакойны і менш хочацца разменьвацца на дробязі.
Бо няма адчування бясконцасці жыцця, наадварот — з’явілася адчуванне канечнасці яго. Ты адчуваеш, што можаш згубіць тое, што маеш, і ад таго цэніш гэта больш, чым раней.
«У Беларусі ёсць небяспека для кожнага, тут бізнэс — язда без правілаў»
«НН»: Як вы самі ўспрымаеце сваю пасадку: гэта была помста за штосьці? Падстава? Справядлівае пакаранне за нейкія сапраўдныя злачынствы?
АК: Я лічу, што гэта быў натуральны працэс, у тым плане, наколькі натуральным з’яўляецца падыход да беларускага прадпрымальніка з боку сілавікоў.
Беларускі прадпрымальнік — вельмі зручная цэль. І я проста быў чарговы прадпрымальнік, якога вырашылі патрэсці. Проста прыйшла мая чарга.
А тое, што гэта выклікала такі рэзананс, гэта выпадковы эфект, якога КДБ не чакала, бо яны недаацэньвалі моц інтэрнэту ў цэлым і асобных сайтаў у прыватнасці. Думаю, для іх стала сюрпрызам, што ў дзень майго арышту такая колькасць людзей загаварыла пра мяне.
«НН»: Першыя часы пасля вашага затрымання вельмі папулярнай была думка, што Кныровіча ўзялі за яго публіцыстыку.
АК: Гэта фантазіі. Я не выключаю, што сапраўды была нейкая сабраная тэчка на мяне, але доказаў гэтаму ніякіх няма. Хутчэй за ўсё проста прыйшла мая чарга, як прадпрымальніка.
«НН»: У Беларусі ўвогуле можна займацца бізнэсам і не сесці? Бо садзяцца ўсе, нават такія блізкія да цела людзі як Чыж.
АК: Гісторыя Чыжа — яна выдатная сваёй чысцінёй. Гэта і ёсць адказ — сесці рызыкуюць абсалютна ўсе. Імунітэту няма.
Сябар Пуціна сесці не рызыкуе. Мы ніколі не пачуем пра пасадкі Ротэнберга ці Сечына. Бо ў Пуціна ёсць паняцці, ёсць берагі.
А ў Беларусі ёсць небяспека для кожнага, тут бізнэс — язда без правілаў. Небяспека большая, чым у любой іншай краіне.
«НН»: У вас засталося што-небудзь сёння? Бізнэс? Маёмасць?
АК: Нічога няма. Нуль. Так атрымалася яшчэ, што абсалютна выпадкова нейкую маёмасць я прадаў, а новую яшчэ не купіў. І якраз у гэты момант па мяне прыйшлі.
Таму сёння я проста цалкам на нулях. Але дзякуй маім сябрам, якія здзівілі мяне тым, што сабралі нейкую суму для мяне на мой выхад з калоніі, каб я мог нейкі час спакойна жыць.
Я вельмі ім удзячны за гэта. І спадзяюся, што праз нейкі час змагу гэтыя грошы ім вярнуць.
«Паціху, па кроку, я знайшоў сэнс у жыцці ў калоніі»
«НН»: Недзе вы казалі, што мужчына мусіць мець дзяцей, жанчыну, сваю справу… Як не з’ехаць з глузду, калі гэта забіраюць і разумееш, што ў бліжэйшы час нічога не змяніць?
АК: Я на дзіва справіўся з гэтым даволі лёгка. Хоць былі і вельмі цяжкія моманты, нават унутраных істэрык. Але яны былі кароткачасовымі. Не ведаю, адкуль у мяне знайшліся сілы, але паціху, па кроку, я знайшоў сэнс у жыціі ў калоніі, убачыў падтрымку блізкіх.
Я не ведаю, што было б, каб далі 10 гадоў, бо на пяты год я пачаў вельмі стамляцца. Але першыя чатыры гады я цалкам нармальна сябе адчуваў. Нават паправіў здароўе, яно стала лепш, чым было.
«НН»: У 2020 годзе даходзілі навіны ў калонію? Чаго чакалі?
АК: Тое, што адбывалася, было для мяне абсалютнай фантастыкай. Але інфармацыі было мала, я мог толькі прыслухоўвацца да меркавання тых, хто трапіў у калонію і расказваў, што на гэтых выбарах улада зменіцца. Сам я не мог рабіць высновы, інфармацыйны паток быў вельмі бедным.
«НН»: СТБ глядзелі ў калоніі? Азаронка? Як рэагавалі на яго самыя звычайныя мужыкі?
АК: Азаронак выдатны. Бо звычайныя людзі проста заплёўвалі тэлевізар. У прамым сэнсе.
Людзі ж нармальныя, усё разумеюць. Ніхто ні на секунду сур’ёзна яго не ўспрымаў.
«НН»: Вы самі жадаеце прайсці праз калонію тым, хто пасадзіў вас? Ці тым, хто цяпер парушае закон?
АК: Ні ў якім разе. Не жадаю, нікому не жадаю такога вопыту.
Увогуле, я лічу, што карма прыйдзе да кожнага. Паглядзіце на Ярмошыну — у чалавека загінуў адзіны сын.
«У Беларусі знішчылі галоўнае — прэзумпцыю невінаватасці»
«НН»: Зараз вас паклікалі ў «Імагуру». (Кныровіч заняў пасаду дырэктара па міжнародным развіцці — НН). Не страшна пасля такой паўзы?
АК: Сіл у мяне накапілася шмат. Страшна так, і вялікі дзякуй Таццяне Марыніч і ўсёй камандзе, што яны паверылі ў мяне.
У мяне былі тэарэтычныя варыянты, чым бы я займаўся, але практычных не было. Планаваў спачатку пераезд, а далей бы глядзеў.
Цяпер я ў Варшаве, куды і хацеў трапіць, але ж вось так атрымалася, што на пошук заняткаў я патраціў не месяцы, як магло быць, літаральна дні. Мы сустрэліся з Таццянай і хутка зразумелі, што ў нас агульныя мэты, агульнае бачанне будучыні.
І мая мэта зараз — развіццё «Імагуру». Я б хацеў вярнуцца да публіцыстыкі, але буду надзяляць гэтаму ўвагу толькі тады, калі буду ведаць, што мая асноўная праца дастаткова сур’ёзна і ўпэўнена сябе адчувае.
«НН»: Вы выязджалі з Беларусі легальна?
АК: Абсалютна. Пасля выхаду з калоніі я адзначыўся ў міліцыі. Пасля афіцыйна зрабіў візу, афіцыйна выехаў і нават праінфармаваў свайго інспектара, што выехаў з Беларусі і не планую вяртацца.
Не ведаю, як у Беларусі будуць інтэрпрэтавацца мае інтэрв’ю, але пакуль ніякіх законаў я не парушаў.
«НН»: У вас засталася ўвогуле хоць нейкая кропля веры ў беларускае правасуддзе?
АК: Якая вера, вы што, у Беларусі знішчылі галоўнае — прэзумпцыю невінаватасці. Без гэтага не можа быць правасуддзя. І трэба ведаць і разумець, што гэта адбылося.
«НН»: Вы казалі, што гатовыя да таго, што ніколі не вернецеся ў Беларусь. І рыхтуецеся да таго, што блізкіх, якія засталіся там таксама ніколі больш не ўбачыце?
АК: Я дапускаю такую думку. Але лепш я буду пакутаваць па іх у нейкай краіне, пры гэтым актыўна працаваць, ствараць штосьці каштоўнае і карыснае, чым я буду пакутаваць па іх у калоніі.
«НН»: Маеце на ўвазе, што калі б засталіся, то селі б зноў?
АК: Так, вельмі верагодна, што так бы было. Недзе б не прамаўчаў, штосьці сказаў бы — і сеў бы зноў.
«Веру, што расплата прыходзіць заўсёды, проста часам у той форме, якую мы часам не чакаем»
«НН»: Вы рэлігійны чалавек?
АК: Не. Больш за тое, перыяд у калоніі зрабіў мяне максімальна не рэлігійным. Бо быў там таварыш, праваслаўны вернік. Ён прынёс з царквы мне штук пяць кніг, хацеў каб я таксама стаў хрысціянінам.
Я прачытаў іх вельмі ўважліва — і зразумеў, што неабходнай умовай веры з’яўляецца вера ў міфалогію царквы. А я ніяк не магу прыняць і паверыць, што планеце 5 тысяч гадоў, што быў Ноеў каўчэг і гэтак далей.
З пункту гледжання маралі, асновы рэлігіі рэч карысная, але гэта выдатна можа існаваць і без міфалогіі. Тым больш без залатых крыжоў патрыярха Кірыла.
Я сімпатызую будызму, але як філасофіі, не лічу сябе будыстам ці прыхільнікам любой іншай рэлігіі. Але веру, што жыццё справядлівае. Што ніхто не атрымлівае выпрабаванняў больш, чым ён можа вынесці. І веру, што расплата прыходзіць заўсёды і ў гэтым жыцці, проста часам у той форме, якую мы часам не чакаем ці не разумеем. Гэта не рацыянальныя рэчы, але я ў іх веру.
«НН»: Калі не вышэйшыя сілы, хто ж тады пакарае тых, хто пакуль застаецца беспакараным?
АК: Многія з іх жывуць настолькі цяжка, ва ўнутранай сваёй турме, што пакіньце іх там. Пакіньце іх самім сабе.
Каментары