Z žyćcia pajšoŭ adzin z najbolš značnych biełaruskich fatohrafaŭ usich časoŭ — Anatol Klaščuk. Sabrali jaho tvory roznych pieryjadaŭ i ŭspaminy pra žyćciovy šlach.
Anatol Klaščuk naradziŭsia ŭ 1957 hodzie ŭ vioscy Vyniscy na Słuččynie. Siońnia jana ŭžo nosić nazvu Vyniščy. Žyła siamja, praŭda, paśla na ŭskrainie Słucka.
Baćka byŭ prostym budaŭnikom-elektrykam, ale mieŭ svoj fotaaparat, jakim vielmi hanaryŭsia. Mienavita baćka daŭ Anatolu pieršy šturšok pryśviacić svajo žyćcio fatahrafii, ale sapraŭdy zaraziŭ jaho baćkaŭ siabar — fotamastak Viačasłaŭ Dubinka, jaki pracavaŭ u słuckaj haziecie i naležaŭ da koła, jakoje vynošvała ideju niezaležnaści Biełarusi.
Užo ŭ dziacinstvie Anatol zdymaŭ adnu-dźvie stužki za hod.
U Słucku budučy fatohraf skončyŭ škołu № 9, a paśla słužby ŭ vojsku ŭ kancy 1970-ch pajechaŭ u stalicu. Tut jon pracavaŭ na 407-m avijaramontnym zavodzie. Chacieŭ pastupać u Palitechnikum, navat chadziŭ na padrychtoŭčyja kursy, ale chutka zrazumieŭ, što nie choča zajmacca budaŭnictvam.
U takim niavyznačanym stanoviščy jon praciahvaŭ fatahrafavać na baćkaŭ fotaaparat «Maskva-5», bo fatahrafija była adzinym srodkam vyjavić siabie.
U Minsku ŭ toj momant, jak jon uspaminaŭ, byŭ deficyt usiaho. U HUMie tolki pad samy Novy hod «vykidvali» ŭ prodaž fotaaparaty. Na novieńki «Zienit», jaki kaštavaŭ 100 rubloŭ, jon addaŭ amal uvieś svoj zarobak.
Hety nabytak pradvyznačyŭ dalejšy los Kleščuka. Jon pačaŭ naviedvać na fotavystaŭki.
Najpierš jaho ŭraziła vystaŭka «Kviecień», jakuju ŭ Minsk pryvioz litoŭski fatohraf Ramualdas Rakaŭskas. Praca nad joj praciahvałasia na praciahu 10 hadoŭ i pačynałasia z fatahrafii dla vokładki časopisa. Fatohraf jeździŭ pa vioskach u pošukach cikavych kadraŭ. Mnohija zdymki ŭ cykle byli vynikam talenavitaj režysury.
«Razy try chadziŭ. Ja tady dumaŭ, čamu ja nie baču taho, što bačyć jon?» — uspaminaŭ Anatol Klaščuk.
Ale, azirajučysia ź siońniašniaha dnia na tvorčaść biełaruskaha fotamajstra, možna ŭpeŭniena kazać, što Klaščuk taksama bačyŭ toje, čaho inšyja nie bačać.
Anatol vyrašyŭ dałučycca da miascovaha fotakłuba. Patajemna źbiahaŭ u abied z zavoda, kab addać svaje fotazdymki ŭ «Viačorku». U 1981 hodzie zvolniŭsia z zavoda, kab całkam pryśviacić siabie zachapleńniu, uładkavaŭsia ŭ fotałabaratoryju BDU.
Drukavaŭsia ŭ «Minskaj praŭdzie» — ciapier heta fašyzoidnaja haziecinka, a tady było narmalnaje, zapatrabavanaje ludźmi vydańnie, — supracoŭničaŭ i z «Čyrvonaj źmienaj», jakaja pisała dla moładzi pa-biełarusku. Urešcie pastupiŭ na žurfak BDU. Jašče ŭ čas vučoby chłopca ŭziali na pracu ŭ «Sielskuju hazietu». Dla jaho heta byŭ raj. Na siale žurnalistaŭ prymali pa najvyšejšym razradzie, vazili na mašynie, častavali. Ale nie ŭ tym była jaho radaść.
«Mienavita vioska była majoj stychijaj. Usio žyćcio vioska vabić», — pryznavaŭsia fatohraf. Ën sapraŭdy, jak nichto, vyčuvaŭ viosku i sialan i ŭmieŭ spyniać imhnieńni ich žyćcia i viečnaści.
Roskvit Anatola Kleščuka trapiŭ na časy «pierabudovy». Klaščuk nie tolki fatahrafavaŭ, ale i pisaŭ — nie ŭsie fatohrafy tak umieli. Redaktaru haziety ž z CK pieryjadyčna raili, jak pravilna pakazvać savieckaje žyćcio, zavaročvali vostrasacyjalnyja materyjały.
U 1986 hodzie skončyŭ fakultet žurnalistyki BDU, u hety ž čas vybuchnuŭ Čarnobyl. Katastrofu na AES fotamastak zaśpieŭ u Homielskaj vobłaści.
«Heta byŭ taki zmrok! Katastrofa zdaryłasia, a ŭłada ničoha nie kazała da 4 maja… […] Tam było ŭžo šmat aŭtobusaŭ — dziaciej vyvozili z zony. […] Było ŭražańnie, što idzie vajna», — uspaminaŭ Klaščuk.
«Ja lublu, kab u žurnalisckaj fatahrafii sacyjalnaść vychodziła na pieršy płan. Adčuvaŭ, što treba zdymać tych ludziej, jakija sapraŭdy paciarpieli ad katastrofy. Jakija zachvareli».
Pra toje, što adbyvałasia ŭ toj momant u špitalach, havaryli mała. Było niaprosta tudy patrapić i zdymać, ale Kleščuku heta ŭdałosia. Na praciahu siami hod jon chadziŭ pa špitalach. Jon imknuŭsia paźbiahać vidavočnych pakut na dziciačych tvarach. Hetyja zdymki patrapili ŭ niamiecki fotaalbom «Čarnobyl 1986—2006. Žyć z trahiedyjaj». U Biełarusi takuju fatahrafiju puścili ŭ muziei tolki praz 20 hadoŭ paśla katastrofy.
U čas raspadu savieckaj impieryi ŭ 1991 hodzie jaho pieraciahnuli ŭ novaje vydańnie — uradavuju hazietu «Respublika». Heta ciapier jana pieratvaryłasia ŭ aficyjoznaje, biazdušnaje vydańnie, a tady ŭ joj było žyćcio.
U hety čas palityčnaje žyćcio krainy viravała, Klaščuk mieŭ naturalnuju patrebu adlustroŭvać rečaisnaść praz svoj talent fatohrafa, ale ŭ «Sielskaj haziecie» pakazvać mitynhi było nielha, a biełaruskaja mova nie ŭsprymałasia.
Dla «Respubliki» jon zdymaŭ biez prykras čornych dy murzatych rabočych. Šukaŭ niezvyčajnych ludziej, zdymaŭ, pisaŭ pra ich u piersanalnaj rubrycy «Ziemlaki», jakuju jamu dali ŭ časopisie «Biełaruś».
«Ja nie lubiŭ, kali mnie kazali: zdymi voś heta albo voś heta. Viadoma, vykonvaŭ zahady redakcyi, zdymaŭ pa zadańni…
Ale toje, što pryvoziŭ z hłybinki, było kudy cikaviejšym i sabie, i inšym. Zdymać volna ŭ hłybincy było balzamam dla dušy».
Biurakratyja ŭ «Respublicy» vymusiła praz paru hod pierajści ŭ «Źviazdu», jakaja raniej zastavałasia dla jaho tolki maraj. Siudy jaho vabiła vialikaja kolkaść talenavitych biełaruskamoŭnych ludziej, tam pracavali fotakarami Mikałaj Amielčanka i Jaŭhien Piasiecki, jakija mieli vyklučnyja kampazicyi i drukavalisia taksama ŭ sajuznych «Pravdie» i «Iźviestijach».
«Kali pryjšoŭ u «Źviazdu» — byŭ 93—94 hod. Pieršyja vybary prezidenta! Łukašenka, Šuškievič, Paźniak jak kandydaty prychodzili na naš piaty pavierch. Žyćcio kipieła. Heta było cikava!»
Mnostva jahonych fotazdymkaŭ było nadrukavana ŭ piersanalnych fotaalbomach. Tak adhukałasia «Naša Niva» na jahony samy viadomy albom «Pad niebam Biełarusi», jaki pabačyŭ śviet u 2003 hodzie:
«U 90-ch adbyłosia pieršaadkryćcio biełaruskaha krajavidu, inšaha — bolš kamiernaha, pryvatnaha, antrapahiennaha, z zaŭvažnymi karaniami j miežami, pravincyjna elehantnaha, biez šału postmadernizmu — łandšaftu aziornaha, uzhorystaha, z dvuchviežavymi siłuetami, fundamientalnaha, jaki nie zbłytaješ z krajavidami nijakaj inšaj krainy. I zrabiŭ hetaje pieršaadkryćcio siarod inšych fatohraf Anatol Klaščuk».
Klaščuk mieŭ ułasnyja fotavystaŭki jak u Nacyjanalnym mastackim muziei Biełarusi, tak i ŭ štab-kvatery Arhanizacyi Abjadnanych Nacyj, i ŭ Pałacy nacyj u Ženievie, i ŭ budynku Jeŭraparłamienta, i jašče ŭ dziasiatkach krain śvietu.
Nie zastavaŭsia ŭbaku ad hramadskaha žyćcia: u 2003 hodzie staŭ adnym z zasnavalnikaŭ i siabram Biełaruskaha hramadskaha abjadnańnia fatohrafaŭ.
Najbolš viadomyja jahonyja cykły fota ab nastupstvach Čarnobyla, achviarach Chałakostu i ab biełaruskaj narodnaj kultury. Jaje jon zafiksavaŭ napiaredadni jaje faktyčnaha vyniščeńnia pry łukašyźmie, dla jakoha ŭsio heta — viaskovyja skulptary, skrypačy, arhanisty — čužoje i niavažnaje.
Kleščukovy fotazdymki vioski, biełaruskaj pryrody, narodnych śviataŭ dy tutejšych ludziej razam byccam ažyŭlajuć, rekanstrujujuć stračanuju dla haradžan tuju Biełaruś, ź jakoj jany znajomyja z knih, vieršaŭ, piesień biełaruskich kłasikaŭ. I Klaščuk sam stanovicca dla nas takim kłasikam fatahrafičnaj biełaruščyny.
Asabliva vyraznymi źjaŭlajucca jahonyja zimovyja piejzažy, u jakich jon dakładna pieradaje hrafičnaść navakolla ŭ hety surovy čas. Mnohija jahonyja čorna-biełyja fotazdymki dasiahajuć usprymańnia blizkaha da hraviury. Hledziačy na ich, niemahčyma nie pryhadać zimovyja hraviurnyja piejzažy Arkadzia Astapoviča, jakija, taksama amal pazbaŭlenyja koleru, čornymi konturami i plamami zdolnyja pieradać i hłybiniu vioski ź lesam za zamiecienymi chatami, i ščylnuju haradskuju zabudovu.
U čorna-biełaj fatahrafii, što pazbaŭlena lišniaha i pakidaje peŭnuju niedaskazanaść, volnaje miesca dla rozdumaŭ, jon dasiahaje taho emacyjnaha nierva, jakoha niemahčyma dasiahnuć inšymi srodkami vyraznaści.
Viaskovyja ludzi, u pieršuju čarhu staryja, na fotazdymkach Kleščuka nieadroznyja ad tych, što malavali paślavajennyja realisty, jakija adyšli ad ideałahičnaha prasłaŭleńnia savieckaha ładu da liryzmu paŭsiadzionnaści, nastalhična ŭspaminali svajo sielskaje minułaje.
U svaich intervju Anatol Klaščuk kazaŭ tak:
«U mianie jość svoj unutrany zakon: kožny čałaviek maje adno žyćcio i jano, viadoma, samaje pryhožaje. I kožny čałaviek ličyć, što jon samy lepšy. Kali ja baču čałavieka, ja imknusia ŭbačyć u im tolki najlepšyja rysy. Kali ja zrablu drenny albo niecikavy zdymak, ja byccam jaho krytykuju ci źnievažaju. Chaču ŭ čałavieku bačyć tolki čałavieka».
Mienavita heta jon šukaŭ i pakazvaŭ nie tolki ŭ viaskoŭcach, ale i ŭ staličnaj intelihiencyi. Klaščuk vydatna viedaŭ nacyjanalnuju kulturu, asabista byŭ znajomy z usimi značnymi postaciami, viedaŭ tonkaści natury ich.
Jahonyja fotazdymki absalutna pa-roznamu raskryvajuć kožnaha z tvorcaŭ. Hłybokija, ledź nie pakutlivyja rozdumy jon uchapiŭ u sieryi partretaŭ kultavaha biełaruskaha paeta Anatola Sysa — hetyja zdymki i sami ŭžo stali kultavymi paśla jahonaj zaŭčasnaj śmierci.
Raspaviadajučy pra svaje pryncypy, Klaščuk adznačaŭ, što hałoŭnaje ŭ fatahrafii imknucca da sutnaści, a nie da vonkavaj pryhažości:
«Ja liču, što toj, chto nie zdymaje trahiedyju i bol, — toj nie adčuvaje žyćcia».
Anatol Klaščuk pamior na 66 hodzie svajho žyćcia paśla praciahłaj ankałahičnaj chvaroby. Ale jaho biaźmierna vialikaja spadčyna nazaŭždy zastaniecca ŭ biełaruskaha naroda.
Raźvitańnie z Anatolem Kleščukom projdzie ŭ sieradu 6 vieraśnia z 10 pa 12 hadzinu pa adrasie vulica Siamaški, 8, korpus 8, u vialikaj zale.
«Naša Niva» — bastyjon biełaruščyny
PADTRYMAĆ
Kamientary
voch, užo hetyja žurnalisty
(jany vam adpomściać))