«Niemcy ličyli nas Sibirju». Historyja biełaruskaj emihrantki, jakuju žyćcio na čužynie navučyła inačaj usprymać śviet
«80 hadoŭ tamu Hitler zabivaŭ jaŭrejaŭ, a ciapier Pucin i Łukašenka, niščać ukraincaŭ i biełarusaŭ», — kaža byłaja žycharka biełaruskaj hłybinki, a ciapier hramadzianka Hiermanii Safija Každan. Na jaje pohlad, značnaja častka jaje ziemlakoŭ ščaślivaja tym, što nie viedaje, jakaja niaščasnaja.
«Kali b prezidentam abrali Šuškieviča — Biełaruś była b častkaj Jeŭrasajuza»
Safii Každan 65 hadoŭ. Jana z Tałačyna. U 42 emihravała ŭ Hiermaniju.
Pra pierajezd siamja zadumałasia z prychodam da ŭłady Łukašenki.
«Stała zrazumieła, što jon pryjšoŭ nadoŭha i žycharam Biełarusi nadyšoŭ kapiec. I ŭ hetym, jak pakazała praktyka, my nie pamylilisia», — sa skruchaj adznačaje jana.
Pa jaje słovach, da biady z prezidenctvam Łukašenki dadalisia prablemy z pracaju, a žyćcio ŭ rajcentry nie davała nadziei na jaho palapšeńnie.
Safija pierakananaja: kali b prezidentam abrali Stanisłava Šuškieviča, to Biełaruś užo była b u Jeŭrapiejskim sajuzie.
«Mnie vielmi chaciełasia b, kab Biełaruś stała častkaj cyvilizavanaha hramadstva. Dzie kožny čałaviek moh by vykazvać svaje dumki ŭhołas. Kab praca prynosiła radaść».
Siarod znajomych surazmoŭnicy bahata prychilnikaŭ Łukašenki. Jana ličyć ich «vielmi dobrymi ludźmi, ale adznačaje, što «prapahandu, na žal, nichto nie admianiaŭ», a «zambaskrynia — mahutnaja zbroja ŭ rukach hvałtu».
«Značnaja častka ziemlakoŭ ščaślivaja tym, što nie viedaje, jakaja niaščasnaja. Voś u hetym i zaklučajecca ŭsio «idałapakłanieńnie» Łukašenku», — ličyć Safija.
«Palivaje brudam tych, chto baraniŭ ad nacystaŭ Biełaruś i Rasiju»
Da 2014 hoda Safija Každan pisała dla rasijskich internet-vydańniaŭ. Pa akupacyi Rasijaj Kryma i raźviazvańni vajny na Danbasie spyniła supracu.
Ad taho času zastaŭsia jaje «žanočy dziońnik» z paradami dla haspadyń.
Staronku ŭ «Adnakłaśnikach» jana zrabiła «aśvietnickaj» i napaŭniaje jaje publikacyjami palityčnych błohieraŭ z antypucinskaj i antyłukašenkaŭskaj pazicyjami. Ich čarhuje z pastami niejtralnaj tematyki.
«Čałaviek, kali zachodzić na staronku i prahladaje pasty, jak schudnieć, «natkniecca» na palityčnyja dopisy, — tłumačyć jana. — Apošnija miesiacy ŭsio bolš ludziej prahladaje palityčnyja videa. Mnie pryjemna, što maja praca nie daremnaja. Za vystaŭlenyja palityčnyja roliki ničoha nie pahražaje. A narod stanovicca bolš adukavanym».
Za staŭleńnie da taho, što dziejecca na byłoj radzimie, Safii pierapadaje ad praŭładnych kamientataraŭ. Jaje vinavaciać, što jana «palivaje brudam tych, chto baraniŭ ad nacystaŭ Biełaruś i Rasiju».
«Amal u kožnym paście jana palivaje brudam našaha prezidenta i krainu, — havorycca ŭ adnym z kamientaroŭ. — Bolš za toje, u jaje ŭ našym rajonie duža šmat prychilnikaŭ z takoj ža niehałosnaj pazicyjaj. Prosta jana breša z padvarotni, a jaje prychilniki moŭčki ź joju zhadžajucca».
«U mianie svaja pazicyja. Ja nikoli nie išła ŭrazrez sa svaim sumleńniem, — davodzić Safija Každan. — Taho fakta, što niemcy zabivali jaŭrejaŭ, nie admaŭlaju. Jak i taho, što ciapier Pucin z dapamohaj Łukašenki zabivaje mirnych žycharoŭ Ukrainy. Tych, chto havoryć ź imi na adnoj movie i vyznaje adnu relihiju».
Dźvie krainy, jakija niekali byli siarod krain-pieramožcaŭ nacyzmu, pieratvarylisia ŭ ahresaraŭ, praciahvaje surazmoŭnica.
«Jaŭrejaŭ 80 hadoŭ tamu zabivaŭ Hitler, a ciapier estafietu zabojstvaŭ pieraniali Pucin i Łukašenka. Va Ukrainie jany zabivajuć ukraincaŭ, a ŭ Biełarusi pa-svojmu źniščajuć biełarusaŭ. Jaŭrei i tyja, chto zdolny acanić pierśpiektyvy svajho žyćcia, źjazdžajuć ź Biełarusi, bo ničoha dobraha tam ich nie čakaje», — nastojvaje Safija Každan.
Jana pierakananaja, što Biełaruś nikoli nie stanie častkaj Rasii, bo biełarusy čužyja rasijanam.
«My i z ukraincami roznyja, ale my ź imi bližejšyja pa movie, kultury, tradycyjach», — nastojvaje surazmoŭnica.
«Savieckija ludzi byli ščaślivymi, bo nie ŭjaŭlali, jakija ŭbohija»
Safija Každan naradziłasia ŭ samaj zvyčajnaj savieckaj siamji: maci była buchhałtarkaj, baćka — ślesaram. Skončyła ŭ Maładziečnie technikum handlu i ŭ Horkach sielskahaspadarčuju akademiju. Pracavała ŭ handli, budaŭnictvie, bankaŭskaj śfiery, žyllova-kamunalnaj haspadarcy.
«U savieckija časy jaŭreju było vielmi ciažka niekudy prabicca, — raskazvaje jana. — Usiudy isnavała kvota».
Safija Každan vychavanaja ŭ savieckaj kultury i ŭ dziacinstvie vieryła, što SSSR — najlepšaja kraina. Hetaje pierakanańnie pačało mianiacca, kali dziaŭčynie ŭ 1977 hodzie znajomaja dała pačytać list z-za miažy.
«Jon byŭ napisany jaje svajakami, jakija emihravali ŭ ZŠA ŭ 1975 hodzie. Apošnija jaho radki hučali tak: «Vy samyja ščaślivyja ludzi na ziamli, bo nie viedajecie, navat nie ŭjaŭlajecie, jakija vy ŭbohija, i ŭ hetym vaša ščaście», — cytuje surazmoŭnica list.
Toj list zmusiŭ Safiju zadumacca, a ŭ asabliva ciažkija momanty jana ŭspaminała jaho.
«23 hady ja ŭžo žyvu ŭ Hiermanii, i nikoli nie ŭźnikała dumki viarnucca. Kali ja zjazdžała, z kožnym dniom rabiłasia ŭsio horš. Zakryvalisia pradpryjemstvy. Moładź pakidała nasiedžanyja miescy ŭ pošuku pracy ŭdalečyni ad domu», — zhadvaje žančyna.
«Papiaredzili, kab pra źmieny ŭ krainie nie havaryła ŭhołas»
Apošni raz u Biełarusi Safija Každan była ŭ 2019 hodzie, i jaje šakavała pabačanaje i pačutaje. Žyćcio ŭ Minsku kardynalna adroźnivajecca da taho, što adbyvajecca ŭ hłybincy, dzie panuje zaniapad.
«Tałačyn — heta astravok piensijanieraŭ, u jakoha niama budučyni. Horad pieratvaryŭsia ŭ viosku», — raskazvaje jana.
«Znajomyja da pajezdki ŭ Biełaruś papiaredzili, kab ja svajo mierkavańnie pra źmieny ŭ krainie nie vykazvała ŭsłych, — dadaje jana. — Ja starałasia nie havaryć pra palityku. I tak było vidać, što narod napružany i nie pavodzić siabie raskavana, jak toje pryniata na «zahnivajučym Zachadzie».
Na jaje pohlad, ź Biełarusi zjazdžajuć tyja, chto ruchaje navuku, lečyć, vučyć. Krainu pakidaje vysokaadukavanaja častka nasielnictva, jakaja ź ciaham času stanie honaram inšych krain.
«Mnie vielmi prykra, što niekali Biełaruś ź pierśpiektyvami, jak u susiednich Polščy, Litvie, Łatvii, zmarnavała ich», — aburajecca jana.
«Žyćcio ŭ Hiermanii navučyła inačaj usprymać śviet»
U Hiermanii žančyna pierakanałasia, što jość žyćcio, a jość isnavańnie. Na jaje dumku, žychary Biełarusi trapili ŭ pastku, ź jakoj vybracca ŭ najbližejšy čas im nie ŭdasca.
«U Hiermanii ja ŭbačyła zusim inšaje žyćcio, — adznačaje jana. — Ja nie mahu asudžać tych, chto za režym Łukašenki i kamu za 50. Mnie škada maładych, jakich pazbavili budučyni».
Safija žyvie ŭ kurortnym horadzie, dzie niama pradpryjemstvaŭ. Pa pryjeździe ź Biełarusi pracavała prybiralnicaj, bo ŭ Hiermanii savieckija dypłomy nie pryznajucca.
«20 hadoŭ tamu «vyrvać» pieranavučańnie było vielmi ciažka. Heta ciapier pieranavučańnie dajuć usim, niahledziačy na ŭzrost, — raskazvaje Safija. — Potym dahladała mamu i ciotku. Dohlad starych u Hiermanii ličycca pracaju. Navat kali jany tvaje blizkija svajaki».
Žyćcio ŭ Hiermanii dazvoliła padarožničać i adpačyvać, a hałoŭnaje — navučyła zusim inačaj usprymać śviet.
«Z pačatkam vajennych dziejańniaŭ va Ukrainie zjaviłasia šmat biežancaŭ, — raskazvaje dalej Safija. — Pačała vałancioryć. Chadžu ź biežancami jak pierakładčyca. Dapamahaju źbirać pasyłki va Ukrainu. U našym horadzie jość uciekačy i ź Biełarusi».
«U pierakładzie heta hučała jak Biełaja Ruś, a ŭ paniaćci niemcaŭ heta była Sibir»
Safija Každan biełaruski pratest uspryniała z natchnieńniem, ale pryznajecca, što ŭ jaho pieramohu nie vieryła. Na jaje dumku, Biełarusi nie chapaje lidara.
«Ni adna kraina, vychodziačy na vulicu z kvietkami, nie pieramahła dyktatara. U Biełarusi ŭ bolšaj stupieni na pratesty vychodzili žančyny, a mužčyny lažali na kanapach. Ci ŭdzielničała b u pratestach ja? Chutčej tak, čym nie…» — adznačaje jana.
Surazmoŭnica kaža: da žniŭnia 2020 hoda šmat niemcaŭ navat paniaćcia nie mieła, što jość takaja kraina ŭ centry Jeŭropy, jak Vajsrusłand.
«U pierakładzie heta hučała jak Biełaja Ruś, a ŭ paniaćci niemcaŭ heta była Sibir. Usio karennym čynam źmianiłasia ŭ žniŭni 2020-ha, kali tysiačy maładych i pryhožych dziaŭčat i chłopcaŭ vyjšli na haradskija vulicy. Tady ŭvieś śviet i zahavaryŭ pra našu cudoŭnuju krainu. Usie vieryli ŭ pieramohu spraviadlivaści».
Safija Každan miarkuje, što pucinizm i łukašyzm minucca, ale pakinuć adbitak nie tolki ŭ historyi, ale i ŭ pavodzinach i ŭ dušy ludziej, jakija paciarpieli ad ich.
«U kožnaj krainie jość svaje prychilniki tyranaŭ. Jany ich uzvodziać na Alimp i im pakłaniajucca», — adznačaje Safija, ale vieryć, što na biełaruskich vulicach budzie śviata.
«Naša Niva» — bastyjon biełaruščyny
PADTRYMAĆ«Kolki hrošaj pajšło, nie ličyŭ i nie chaču». Były kiraŭnik Tałačyna adzin adnaŭlaje 200-hadovuju kaplicu
Uładzisłaŭ Harbacki: Toje, što dla jeŭrapiejcaŭ źjaŭlajecca ideałam, biełarusy ŭžo častkova realizavali
Biełaruskaja emihrantka ŭ Amierycy stała instahram-błohierkaj — raskazvaje pra padziei ŭ Minsku i źbiraje sotni tysiač prahladaŭ
Kubrakoŭ davodziŭ, što milicyjant Zhirski nie datyčny da bandy nalotčykaŭ. Ciapier taho sudziać — pahražaje da 20 hadoŭ3
Kamientary
Vioski vymierli! Stajać z pustymi vačnicami akon byłyja mahaziny, kolišnija aŭtobusnyja prypynki zaraśli čarnobylnikam i čartapałocham, byłyja mielijaryravanyja ziemli iznoŭ zatapili babry, byłyja nadzieły ziamli -- zaraśli markoŭnikam u rost čałavieka až da niebaschiłu. A za hetuju ziamlu ŭ 1939-m sasłali na Sibir nie adnu tysiaču ludziej, i hetaja ziamla siońnia i nachren nikomu niepatrebnaja!