«Adnu kaŭbasu možna zamianić druhoj, a sała ničym nie zamieniš». Sała jak zvyčka, sała jak kult i ćviordaje sała čužyny
«Niepaŭtornaść biełaruskaha sała spaścihajecca, kali jano niedastupnaje», — skazaŭ «Našaj Nivie» Źmicier, jaki pažyŭ u Tbilisi i Varšavie, a ciapier asieŭ u Vilni. Dyjetołahi ciapier taksama pryjšli da vysokaj acenki karyści hetaha praduktu. Skład tłustych kisłot u im zbałansavany i ŭtrymlivaje šmat arachidonavaj kisłaty. Jano nieacennaje dla farmiravańnia imunitetu.
«Nie ćviordaje, nie raspaŭzajecca, amal sałodkaje i možna jeści biez chleba»
Biełarusy majstry vyrabu sału. U kožnaj siamji svoj recept jaho hatavańnia. Naohuł chvalić svojskaje sała — nacyjanalny vid sportu biełarusaŭ. Pavodle ich, hety biełaruski charč niedaacenieny ŭ śviecie.
Na pytańnie, čym jon adroźnivajecca ad padobnych praduktaŭ ź inšych krajoŭ, biełarusy nadoŭha zadumvajucca. «Trochu inšy smak», — paśla paŭzy adkazvajuć jany.
«Jano nie ćviordaje, nie raspaŭzajecca, amal sałodkaje i možna jeści biez chleba, a źjeŭšy, chočacca jašče», — hetak kaža pra sała Vital.
Vital žyvie va Ukrainie. Jon kaža, što sała z uschodniaj i centralnaj Ukrainy ličycca kultavym, bo ŭ hetym bahatym krai śviniej tradycyjna karmili pšanicaj.
«Ale biełaruskaje ŭsio adno najlepšaje, bo naša», — adznačaje Vital.
Nivodnaja pieradača dla niavolnikaŭ biełaruskich turmaŭ nie abychodzicca biez sała, jakoje dapamahaje vyžyvać tam.
Hety pradukt, śćviardžajuć dyjetołahi, nie prosta žyvić arhanizm enierhijaj. Skład tłustych kisłot u im zbałansavany i ŭtrymlivaje šmat arachidonavaj kisłaty. Lipidy, jakija ŭtrymlivajucca ŭ sale, — budaŭničy materyjał kletkavych miembranaŭ i farmiravańnia imunitetu.
Sała možna zamianić tolki sałam
Sała — vysokakałaryjny charč, i miedyki rekamiendujuć nie złoŭžyvać im, asabliva tym, u kaho prablemy z vahoj.
«Užyvać jaho treba ŭ razumnych miežach — heta ž tłušč», — davodzić praktykujučy doktar sa šmathadovym stažam.
Sała adroźnivajecca smakavymi jakaściami ŭ zaležnaści ad taho, čym śvińniu kormiać. Najsmačniejšaje — kali ŭ racyjonie śvińni tyja ž pradukty, što ŭ racyjonie čałavieka, a nie kambikorm.
«Ničym biełaruskaje sała nie zamieniš, — ličyć surazmoŭca. — Heta kaŭbasu možna zamianić adzin hatunak druhim, a sała možna zamianić tolki sałam».
«Kamaroŭka ź jaje miasnymi radami ŭspaminajecca ź ciepłynioju»
Sumujuć pa sale z radzimy navat biełarusy ŭ Polščy, dzie ŭ cełym to praduktovy šerah padobny. U miascovych čatach dastatkova tolki zapytać, dzie kupić taki biełaruski pradukt, kab usčałasia praciahłaja hutarka. U joj poŭnyja nastalhii dopisy čarhujucca paradami, jak pieražyć i čym zamianić biełaruskaje sała.
«Što ŭ vas novieńkaha, akramia sała?» — pacikaviłasia ŭdzielnica adnaho z čataŭ, jakoj, vidać, nadakučyła dyskusija.
«Ničoha sabie ty skazała, akramia sała. Što moža być važniejšaje za sała?» — adreahavaŭ na kamientar inšy padpisant.
Pa słovach Andreja, jaki pierajechaŭ u Polšču bolš za hod tamu, napačatku miascovaja kuchnia biełarusu budzie «nie zusim zvykłaj». U kramach šmat śvininy i ŭ toj ža čas — bahata harodniny. Razam z tym adšukać niešta zvykłaje jamu nie zaŭždy ŭdajecca.
«Žadańnie znajści tradycyjnaje salonaje sała zjaviłasia amal praz tydzień paśla pierajezdu ŭ Polšču. Tut niama nijakaj raznastajnaści sała. Jaho niama z kmienam, časnykom, ź piercam i inšymi prypravami. Niama sała ź miasnoj prasłojkaj. Kamaroŭka ź jaje miasnymi radami časta ŭspaminajecca ź ciepłynioju», — apaviadaje Andrej.
Andrej kaža, što «ŭ prodažy ŭ miasnych adździełach hipiermarkietaŭ tolki «bočak» — sała na skury i amal bieź miasnoj prasłojki, zvyčajna humovaje dy ciahučaje».
«Sprabavaŭ razy dva kuplać i salić samastojna, ale nijakaha zadavalnieńnia», — pryznajecca surazmoŭca.
«Ale sała ŭsio ž nie chapaje, — trymajecca svajho Andrej. — Zamianić jaho, ščyra, kažučy, niama čym. Sprabavaŭ paru razoŭ kuplać vendžany narezany bočak jak alternatyvu da baršču — prydatna, ale smakavyja receptary nie padmanieš».
Pa słovach jašče adnaho surazmoŭcy, Siarhieja, u Biełarusi sała «1—2 razy na tydzień zamianiała jamu viačeru». Na radzimie jon addavaŭ pieravahu sału ź nievialikaj prasłojkaj miasa.
Nastalhija pa biełaruskim sale ŭ jaho zjaviłasia paśla miesiaca žyćcia ŭ Polščy. Tut «imitacyjnaje» biełaruskaje sała jon spažyvaje raz na tydzień.
«Zamianiajem jaho bočkam vendžanym (jon tolki i pradajecca ŭ kramach) abo kuplajem bočak syry i solim sami», — adznačaje Siarhiej.
A voś u Litvie zvykłaje nam sała pradajecca va ŭsich hipiermarkietach. Litoŭskaje sała padobnaje da biełaruskaha.
U Rasii nie zabyvajuć adznačyć, što «sała biełaruskaje»
Tym časam u Biełarusi kiłahram salonaha sała ciapier kaštuje ad 20 rubloŭ, a śviežaha — ad 13 rubloŭ (u zaležnaści ad miesca vyrazki i taŭščyni).
«Jak biez sała, — dzivicca adna z pakupnic. — Doraha, a što zrobiš. Sała — univiersalny pradukt i spažyŭny. Kaŭbasoj jaho nie zamieniš, adnaznačna».
Fiermiery, jakija hadujuć śviniej, z «žacham» zhadvajuć padziei 2013 hoda, kali praz epidemiju afrykanskaj čumy ich vymušali pazbyvacca svojskaj žyvioły, kab uratavać dziaržaŭnyja śvinakompleksy. Tych, chto ihnaravaŭ takija patrabavańni, štrafavali. Pryvatnym śvinavodam zabaraniali pradavać sała na bazarach.
«Ciapier inšyja prablemy, — apaviadaje adzin ź fiermieraŭ. — Pakupnickaja zdolnaść nasielnictva ŭpała. Davodzicca vykručvacca. Zbyvajem u Rasiju. Zdajom hurtavikam, a časam sami kantrabandaj viaziom, čaho chavać. Tak mnohija robiać. Praskočyŭ — pašancavała, nie — aštrafujuć dy tavar zabiaruć».
Pavodle surazmoŭcy, u Rasii pradać biełaruskaje sała niaciažka, ale tam hałoŭnaje — nie trapić na kantraloraŭ, bo nakładuć sankcyi.
«Zamianić u Rasii biełaruskaje sała ciapier niama čym, bo ŭkrainskaha niama, — adznačaje fiermier ź Viciebščyny. — Pahladzicie abviestki ŭ internecie. Dla rasijan słova «biełaruskaje» praciahvaje zastavacca mahičnym znakam jakaści».
Kamientary