Maršruty pa Biełarusi: Hłybokaja Jeŭropa i stalica kitču Mosar
Ź Minska ŭ Hłybokaje praściej dabiracca łahojskaj trasaj. Usiaho adlehłaść składaje prykładna 170 kiłamietraŭ. Kali dabiracca da słaŭnych hłybockich azioraŭ Doŭhaje, Psuja, Šo, to atrymajecca kala 200 kiłamietraŭ.
Ź Minska ŭ Hłybokaje praściej za ŭsio dabiracca łahojskaj trasaj. Tolki treba svoječasova ŭ Biahomli źviarnuć u bok Dokšycaŭ. Usiaho adlehłaść składaje prykładna 170 kiłamietraŭ. Kali dabiracca da słaŭnych hłybockich azioraŭ Doŭhaje, Psuja, Šo, to atrymajecca kala 200 kiłamietraŭ. Nie našmat bolej, čym da Naračy, i našmat bližej za Brasłaŭ.
Horad pomnikaŭ
Adna asałoda nazirać haradki, miastečki, viosački pa darozie. Voś Łahojsk z najpryhažejšymi krajavidami. Voś Biahoml ci, pa‑tutejšamu kažučy, Biehamje — miastečka z nasielnictvam u 3000 žycharoŭ. Pry samym ujeździe ŭ horad raskinuŭsia bazar. Napeŭna, takija toržyščy nie vielmi źmianilisia z časoŭ Siaredniaviečča.
Zaŭvažaješ, što najbolšaj papularnaściu siarod žycharoŭ Biahomla karystajecca kamuflažnaja forma. Z takoj pradukcyjaj na rynku ažno dźvie pałatki. Na bazary možna nabyć najsmačniejšyja tvarožnyja bułki. Vialikija i tannyja. U Minsku takoha nie znojdzieš.
Pradajecca šmat čystaha tutejšaha lasnoha miodu. Handlar adkryvaje flahu, chvalicca: «Lipa čystaj vady!».
Uvohule ž, Biahoml — horad pomnikaŭ. Tut jany paŭsiul. Samalot (Ił‑14) — litoŭskamu lotčyku (jaki vyvoziŭ adsiul paranienych padčas Druhoj suśvietnaj vajny), Lenin (nievialički la Doma kultury), partyzan, pomnik na brackaj mahile…
Jość tut i ŭnikalnaja carkva Usich Śviatych XIX st., dziejničaje katalickaja kaplička. Kataliki niadaŭna pastavili pry dokšyckaj darozie charošy novy kryž u paŭnočnabiełaruskich tradycyjach.
Horad fantanaŭ
Za Biahomlem rukoj padać da Dokšyc. Jašče adno nievialikaje miastečka, ale heta ŭžo rajcentr. Spakojny dahledžany haradok. Najbolš uražvajuć Dokšycy kolkaściu fantanaŭ. Navat u abłasnych centrach ich byvaje mienš. Zrešty, abaviazvaje da ich hierb horada, dzie namalavanyja dva zbanki, ź jakich lijecca vada.
Čym jašče cikavyja Dokšycy, dyk heta mohiłkami, ich ažno čatyry, usich kanfiesij — pravasłaŭnyja, katalickija, tatarskija, judejskija. Tut sama jość i vajskovyja polskija mohiłki 1920 hoda.
Surovyja zakony Porplišča
Na paŭdarozie pamiž Dokšycami i Hłybokim lažyć vioska Porplišča. Z kaściołam i carkvoj praz darohu. Cikava, što pa źviestkach 1864 hoda ŭ vioscy pražyvała 69 katalikoŭ i 66 pravasłaŭnych. Paroŭnu. Porplišča maje 500‑hadovuju historyju.
Kaścioł Maci Božaj Karalevy Karony Polskaj byŭ uźvie¬dzieny ŭ 1937 hodzie, praz dva hady ŭ Porplišča pryjšli saviety. Jašče praz vosiem kaścioł začynili, a miascovaha ksiandza Piatra Bartaševiča adpravili ŭ HUŁAH. U kaściole ž zrabili škołu miechanizataraŭ. Adnavili prychod tolki ŭ 1993 hodzie.
Usio ŭ kaściole aformlena na biełaruskaj movie. Na dvary akuratna padstryžana trava hazonakasiłkaj. Budni dzień, ale z ranišniaj imšy z kaścioła vychodzić dvanaccać babulek i dziadkoŭ.
Carkva Pieramianieńnia Haspodniaha pabudavanaja až u ChVII st. Kryž na carkvie nahadvaje časy ŭnii. U baciuški niama hazonakasiłki, ładny carkoŭny ŭčastak pakošany zvyčajnaj kasoj.
Miascovy baciuška maje kruty noraŭ. Pra heta jak ništo inšaje śviedčać nadpisy pierad uvachodam u carkvu.
Śviatar papiaredžvaje, kab u carkvu nie zachodzili «žančyny biez pakrytaj hałavy», a taksama z nafarbavanymi vusnami. Druhoje papiaredžańnie śviedčyć pra toje, što inšaviercaŭ i samahubcaŭ «u zapiskach nie pisać, carkva za ich nie molicca».
Pobač z chramam raźmiaščajecca dosyć vialikaja sažałka. Raniej jana naležała da carkoŭnaha majontku, ciapier zarastaje.
Darečy, užo u XX st. u vioscy nastaŭničaŭ viadomy ŭ budučyni dziejač nacyjanalnaha ruchu Kastuś Akuła. Toj samy, jaki ŭ emihracyi ŭ Kanadzie nie davaŭ prachodu savietam na ŭsiakich pakaznych vystavach.
Tutsama niedaloka, na miažy Dokšyckaha, Pastaŭskaha i Hłybockaha rajonaŭ, znachodzicca zaniachajenaja katalickaja vioska Januki, małaja radzima viadomaha ŭkrainskaha palityka Viktara Janukoviča.
Čaburaška aharodny
Hłyboččyna sustrakaje vialikaj šyldaj AAT «Za Radzimu». Zrešty, kraina ŭsio adno imkliva źmianiajecca. Pakul my fatahrafavali hetuju absurdnuju šyldu, mima prajechaŭ žoŭty školny aŭtobus. Prosta, jak u Amierycy.
Jość u hłybockaj vioscy Miareckija ŭnikalny padvorak, jaki naležyć 80‑hadovaj Maryi Fińko. Hetaja spadarynia ŭłasnymi rukami lepić z cemientu kazačnych hierojaŭ — Čaburašku, Krakadziła Hienu, hnomaŭ, Čyrvonaha Kapturka i inš. Takoha nidzie ŭ śviecie bolš dakładna niama.
Doma ŭ spadaryni Fińko ŭłasnyja karciny. Heta zvykły dla miascovaści styl prymityvizmu. Kažuć, što na takija karciny tubylcaŭ natchniŭ koliś Jazep Drazdovič. Babula ž maluje Chrysta i Pannu Maryju, troch palaŭničych na pryvale i horduju indzijanku.
Kaža, što jaje spravu hatovaja praciahvać unučka. Adčuvajecca, što mastačka žyvie hłybokim duchoŭnym žyćciom. Jana razvažaje pra vieru i Boha.
«U Boha ja nie vieru, dzie jon jość? Inšaja sprava Chrystos, jon sapraŭdy žyŭ na ziamli. Mučyŭsia za prostych ludziej, pryniaŭ na siabie pakuty», — kaža baba Maryja.
«Jedziecie kryvavyja ručki pacałavać? — aharošvaje baba Maryja nas, kali čuje, što my kirujemsia ŭ Mosar. — Tak, my ŭ hazietach čytali, što jon 40 čałaviek zabiŭ», — havoryć jana pra ksiandza Juozasa Bulku, jakoha abvinavačvajuć u zabojstvach lasnych bratoŭ u Litvie.
Stalica kitču
Havaryć z Bulkam my nie źbiralisia. Zdajecca, jon užo ŭsio, što chacieŭ, skazaŭ. Dakładniej, nie skazaŭ.
Ale zasłuha Bulki, što Mosar na vačach robicca turystyčnaj stalicaj Hłyboččyny. Na placoŭcy pierad kaściołam staić dvaccać lehkavikoŭ i niekalki aŭtobusaŭ. Jeduć z usich rehijonaŭ krainy.
A pahladzieć jość na što. Ružovyja lilei lulajuć mlavyja plosy. Płyvie nievymoŭny vodar fłoksaŭ. Uvohule, raśliny tut rastuć najbolš typovyja dla viaskovych sadkoŭ, u łandšaftnym parku jak by i niedarečnyja.
Dakładna taksama niedarečna vyhladajuć tyja turysty, jakija z pustymi zbankami sunucca da miascovaj krynički, kab nabrać vady. Na kožnaj strakataj kapličcy pa darozie da krynicy — łubočnyja abrazy i imiony fundataraŭ. Na padvorku toŭpicca šmat narodu, pry hetym kaścioł absalutna pusty. Ci dziela viery pryjazdžajuć siudy ludzi?
Na padvorku jość nievialiki zaapark, dzie vodziacca nie tolki tradycyjnyja kozy dy aviečki, ale i strausy. U strausavym valjery vialikimi litarami čamuści napisany zaklik suprać ałkahalizmu i paleńnia. I pryčym tut strausy?
Kaścielnyja ŭładańni ciahnucca daloka za chram. Niadaŭna Bulka zasnavaŭ Kalvaryju. Hara, zastaŭlenaja kryžami.
La plabanii ksiandza šmat ludziej, usie čakajuć, pakul Bulka źjavicca na parozie. Maładaja siamja pryviezła dzicia, kab jaho błasłaviŭ viadomy śviatar. Bulka starajecca havaryć padkreślena pa‑rasij¬sku, ale vychodzić kiepska.
Bulka ŭsio zrabiŭ ułasnymi rukami, i heta nie moža nie vyklikać pavahi. Bačna, što čałaviek usie siły ŭkłaŭ u kaścioł i park vakoł jaho. Miascovyja ŭłady taksama dapamahali.
Voś tolki pytańnie, ci źjavicca ŭ Bulki hodny pierajemnik. Zachavać takoje — nialohkaja praca.
U ideale Mosar moža pieratvarycca jašče ŭ bolšy turystyčny centr. Hety niepaŭtorny, niepadrobny, naturalny kitč zdolny zapomnicca hościu i z Uschodu, i z Zachadu. Takoha taksama bolš nidzie ŭ śviecie nie pabačyš. Varta jašče dadać jakasny plaž na adnym z susiednich azioraŭ, dobruju kaviarniu, zamiest ciapierašnich šałmanaŭ, pryhožy maršrut pa lasach i ŭ Hłybokaje.
Chacia, pryznacca, sama vioska nie ŭražvaje. Susiedniaja Udzieła z kaściołam Biazzahanaha Začaćcia Panny Maryi vyhladaje bolš elehantna. U Mosary, takoje ŭražańnie, usia enierhija miascovaha ludu idzie na kaścioł. U dvarach časta dzie staić niaskošanaja trava, padhniłyja płaty.
Telefanuju z Paryža
Bulka prapanoŭvaje pajechać z Mosara ŭ Paryž, pahladzieć na Ejfielevuju viežu. Zrešty, aproč samoj trešavaj viežy, u Paryžy hladzieć niama na što. Typovaje saŭhasnaje miastečka, takich šmat i va ŭschodniaj Biełarusi.
Chiba što možna pantanucca: «Pryvitańnie, a ja tabie z Paryža telefanuju». Dziejničaje biezadkazna. Surazmoŭca doŭha nie moža zrazumieć, što da čaho.
I bieskulturje… U viosačcy «Łuck‑Masarski» try šyldy, i na kožnaj roznaje napisańnie — Łuck‑Mosarskoj, Łuck‑Mosarskij, Łuck‑Masarski. Hłyboččyna — ci nie adziny rajon u Biełarusi, dzie balšynia prydarožnych šyldaŭ aformlenaja pa‑rasijsku. Pierajazdžaješ u Pastaŭski rajon — adrazu biełaruskija iduć.
Centralnaja vulica vioski Łuck‑Kazłoŭski nazyvajecca Fiermierskaj. Redkaja nazva. Pierajmienavali, vidać, za biełaruskaj uładaj.
Try voziery
Na Hłyboččynie znachodzicca samaje hłybokaje voziera krainy, jakoje nazyvajecca Doŭhaje. Pobač ź im aziory Šo i Psuja. Niekali pobač z Šo vyznačyli hieahrafičny centr Jeŭropy. Ciapier jaho pieramiaścili niekudy ŭ Połack. «Ničoha, zatoje my ciapier u Zachodniaj Jeŭropie žyviom», — žartujuć miascovyja.
Na aziorach isnuje nacyjanalny zakaźnik, ale nijakaj infrastruktury (hatelaŭ, sanatoryjaŭ) pobač niama. Tamu i ludzi na Doŭhaje nie jeduć adpačyvać, chacia vada tut niezvyčajna čystaja.
Kali jechać adpačyvać dzikunami, to lepšaha miesca naŭrad ci znojdzieš.
Rekłamnaje Hłybokaje
Pryjazdžaješ u Hłybokaje i razumieješ, što Jeŭropa tut sapraŭdy Zachodniaja.
Pieršaje, što kidajecca ŭ vočy pry ŭjeździe — heta najaŭnaść rekłamy. Kožnaja drobnaja kramka, pradpryjemstva imknucca źmiaścić niejkuju rekłamu pry darozie. Heta nahadvaje polski padychod da małoha biznesu.
Hłybokaje z daŭnich časoŭ nazyvajuć miastečkam z dvuma aziorami i dvuma centrami. Adno voziera zdaŭna nazyvajuć Vialikim, druhoje — Kahalnym. Jašče ŭ XVI st. miastečka naležała adnačasova dvum mahnackim rodam — Korsakam i Zianovičam, uładańni jakich znachodzilisia pa roznyja bierahi rečki Biarozaŭka.
Toje samaje i siońnia — kaścioł i carkva stajać pobač na centralnaj płoščy. Jany navat architekturna niečym pamiž saboj padobnyja. Kali damovicca sa śviatarami, jany pakažuć zachaplalnyja padziamielli sa staradaŭnimi pachavańniami.
U horadzie taksama raźmieščany pomnik u honar savieckaha avijakanstruktara Paŭła Suchoha — syna carskich słužboŭcaŭ, što tut pryjšoŭ na śviet. Taksama tut staić kałona ŭ honar Kanstytucyi 3 maja 1791 hoda.
U Hłybokim taksama mocnaja supołka niezaležnaha hramadstva. Ludzi dapamahajuć adzin adnamu, zachoŭvajuć nacyjanalnyja i relihijnyja tradycyi. Na minułych parłamienckich vybarach u Hłybockaj akruzie bałatavaŭsia Jarasłaŭ Biernikovič ad Partyi BNF. Jon litaralna za paru dzion zmoh sabrać nieabchodnuju tysiaču podpisaŭ. Napeŭna, heta krychu razzłavała miascovyja ŭłady. U vyniku Biernikoviču napisali mienš za 10% hałasoŭ, tady jak jahony kankurent, staršynia Viciebskaha abłvykankama Uładzimir Andrejčanka, nabraŭ 85%. U horadzie jość niezaležnaje vydańnie «Volnaje Hłybokaje», pracuje sajt westki.info.
…Staiš na bierazie voziera. Čyrvonyja vodbliski zachodniaje zary łaščać harmaničnyja viežy cerkvaŭ. Śpiašajuć dachaty aŭtamabili. Nieba viesieła ŭzrazajuć maładyja łastaŭki. Hłybokaje — sapraŭdy šykoŭny jeŭrapiejski horad.
Hladzicie taksama videavandroŭku pa Hłyboččynie:
«Tania, my z taboj!». Ułady zapuścili fłešmob u padtrymku žančyny ŭ čyrvona-zialonym VIDEA10
Kamientary