«Najčaściej da nas na kantrol prychodziła Dryha». Były akcior RTBD — pra cenzuru ŭ teatry, novaha ministra kultury i zdymki ŭ polskaj rekłamie
Akcior Mikałaj Stońka vosiem hadoŭ ihraŭ u Respublikanskim teatry biełaruskaj dramaturhii. U listapadzie 2020 hoda paśla zabojstva Ramana Bandarenki i represij suprać kaleh jon zapisaŭ praniklivy videazvarot «Ja vychodžu» z tłumačeńniami, čamu nie moža praciahvać pracavać u teatry. Stońka zvolniŭsia i praź miesiac źjechaŭ ź Biełarusi.
18.12.2024 / 07:00
U Varšavie akcior dałučyŭsia da «Kupałaŭcaŭ», a taksama hraje ŭ niezaležnych prajektach, zdymajecca ŭ polskim kino i rekłamie. «Naša Niva» pahutaryła ź im pra cenzaraŭ u RTBD, siońniašni los teatra, novaha ministra kultury, adroźnieńni ŭ industryi za miažoj i roli kadebešnikaŭ.
Mikałaj Stońka. Fota: Marek Zimakiewicz
Mikałaj Stońka — naradziŭsia ŭ vioscy Dzieraŭnaja ŭ Staŭbcoŭskim rajonie. Paśla skančeńnia škoły pastupiŭ va Univiersitet kultury na režysuru, ale na trecim kursie asensavaŭ, što heta «nie jaho» i pieravioŭsia ŭ Akademiju mastactvaŭ na akciorski fakultet. Jašče ŭ studenctvie pryhlanuŭsia tahačasnamu mastackamu kiraŭniku RTBD Valeryju Anisienku razam ź Illom Jasinskim i takim čynam trapiŭ u teatr, u jakim prasłužyŭ vosiem hod. Pieršaj rollu ŭ RTBD dla Mikałaja staŭ Kastuś Kalinoŭski ŭ śpiektakli «Kałasy pad siarpom tvaim».
Zdymaŭsia ŭ filmach «Pierasud», «Čarnobyl», «Muchtar», «Vyblisk», karotkamietražcy «Małanka» i inšych. U emihracyi razam z «Kupałaŭcami» syhraŭ u śpiektaklach «Płošča pieramohi» i «Husi-ludzi-lebiedzi» (pa Alhierdu Bachareviču), «Sfahnum» (pa Viktaru Marcinoviču), «Ramantyčnaść» (pa Adamu Mickieviču). U Teatrze Powszechnym hraje ŭ śpiektakli Nastia, a na paru z Alaksiejem Saprykinym — u polskamoŭnym prajekcie «Kaniec paŭkabana» pa pjesie Helmuta Kajzara. Taksama Mikałaj niadaŭna zaśviaciŭsia ŭ klipie śpievaka ApSent «Možna ja z taboj?», heta anhłamoŭnaja viersija viadomaj pieśni.
«Naša Niva»: Bačyli, što vas siońnia pradstaŭlaje akciorskaje ahienctva VERESS, jakoje pazicyjanuje siabie jak adzinaje mužčynskaje ŭ Polščy. Možacie raspavieści, jak vy da jaho dałučylisia i na jakich umovach supracoŭničajecie?
Mikałaj Stońka: Jak ja da ich trapiŭ, heta vielmi cikavaja historyja. Kali tolki pierajechaŭ, pačaŭ kazać znajomym, jakija ŭžo daŭno žyli ŭ Polščy, što šukaju niejkuju dadatkovuju pracu. Tady jašče była pandemija, tak što z hetym było składaniej. Adzin sa znajomych, barbier z 10-hadovym stažam, zhadaŭ, što da jaho ŭ cyrulniu prychodzić akcior. Jon prapanavaŭ dać jamu maje kantakty, maŭlaŭ, patelefanuj-parazmaŭlaj — moža, jon tabie dapamoža.
My sustrelisia, i novy znajomy raspavioŭ, jak u Polščy ahułam adbyvajucca pracesy: što biez ahienta nichto nie pracuje, sam pa sabie akcior nie chodzić na kastynhi. Taksama jon raskazaŭ, što źbirajecca adkryć ułasnaje ahienctva. My zastavalisia ŭ kantakcie, i hod tamu jon sapraŭdy adkryŭ ahienctva, i ŭžo niedzie praz paŭtara miesiaca patelefanavaŭ mnie i zaprasiŭ da ich u kamandu. Zhulała toje, što ŭ jaho nie było nivodnaha akciora, jaki b razmaŭlaŭ pa-biełarusku, pa-rusku i pa-anhlijsku, plus viedaŭ by i polskuju movu. Ja vielmi ŭzradavaŭsia.
Dziakujučy ahienctvu ja ŭ hetym hodzie źniaŭsia ŭ dźviuch rekłamach — M-banka i piva Blanc 1664. Plus u mianie źjaviłasia bolš kinošnych prajektaŭ. Tak, dla novaha polskaha sieryjała «Pierašyjek» šukali ruskamoŭnych akcioraŭ. Tam ja syhraŭ kadebista, hetakaha sałahu, na jakoha natykajecca hałoŭnaja hierainia.
Nakont hrošaj: usio zaležyć ad prajekta. Za kožny prajekt, u jaki mianie ŭziali, ja płaču ahienctvu niekalki pracentaŭ, kali heta kino, naprykład. U rekłamie staŭki ŭžo zusim inšyja.
Akcior padčas zdymak filma «Daroha dadomu» pra Druhuju suśvietnuju vajnu.
«NN»: Jak vam ciapier emacyjna dajucca roli siłavikoŭ, śpiecsłužbistaŭ?
MS: U maim vypadku ja karystajusia mahčymaściu pakazać praŭdzivy tvar hetych ludziej praz usiu infarmacyju, jakuju atrymaŭ ź pieražytych za apošnija hady padziej.
«NN»: Raskažycie, jak vy źjazdžali ź Biełarusi?
MS: Dniami było roŭna čatyry hady emihracyi. Na ščaście, nie było takoha, jak u maich siabroŭ: kali ranicaj patelefanavali — i praź dźvie hadziny čałaviek užo z zaplečnikam jedzie.
Ja rady, što vyjechaŭ biez paśpiechu, u mianie byŭ čas, kab narmalna sabrać dakumienty, rečy. Chacia na miažy zdaryłasia trochi niepryjemnaja historyja. U mašynie my jechali ŭtroch, i ŭ nas praviarali tempieraturu cieła, bo heta byŭ čas pandemii. U kiroŭcy jana akazałasia narmalnaja, u druhoha pasažyra — taksama, a ŭ mianie 37,8. To-bok mnie mahli zabaranić vyjezd tolki praz heta. Ale potym my adčynili fortku, pravietryli mašynu, i ŭžo było narmalna. Moža, niervy svavolili tak.
Niedzie praź miesiac paśla majho adjezdu ja atrymaŭ ad siastry paviedamleńnie, što da maci pryjazdžali troje supracoŭnikaŭ, chutčej za ŭsio, z KDB, šukali mianie. Pytalisia, dzie ja, pry tym što ŭ maich sacyjalnych sietkach na zdymkach užo stajała łakalizacyja Varšava.
«NN»: Apošnim časam z RTBD, dzie vy adpracavali šmat hod, dalatajuć vyklučna sumnyja naviny — zatrymańni i zvalnieńni akcioraŭ, źbiadnieły repiertuar na hetym fonie. Jak vy siońnia na heta reahujecie?
MS: RTBD pieražyvaŭ vielmi šmat roznych etapaŭ za čas svajho isnavańnia.
My niejak razmaŭlali ź siabrami na hety kont i zaŭvažyli peŭnuju zakanamiernaść. Ja nie budu nazyvać proźviščy, kab nikoha nie pakryŭdzić (u asnoŭnym, byłych i ciapierašnich kiraŭnikoŭ), ale zaŭsiody było tak: spačatku ŭźlot, potym padzieńnie. Potym znoŭ usio supier i zaniapad. I tak pa kole. I voś ciapier my na adznacy zaniapadu znoŭ.
Čakajem palapšeńni, vysoki prafiesijny ŭzrovień i što tam budzie šmat talenavitych akcioraŭ i režysioraŭ, a teatram buduć kiravać sumlennyja ludzi. Ale buduć jany kiravać, kali ŭłada źmienicca i ŭ krainie.
«NN»: Vy akurat zaśpieli čas uzdymu RTBD. Jak u teatry abychodzili cenzuru?
MS: Najčaściej da nas na kantrol prychodziła Iryna Dryha (u svoj čas — načalnica ŭpraŭleńnia ŭ hałoŭnym ideałahičnym upraŭleńni Administracyi Łukašenki, paśla — pieršaja namieśnica ministra kultury — «NN») ź siabroŭkami.
Mahli skazać, jaki tekst prybrać ci jaki rekvizit. Albo paprasić zrabić spadnicu daŭžejšuju ŭ aktrysy. Mahli zabaranić vykarystoŭvać peŭnyja kolery. Ale ŭ asnoŭnym u ich byli vielmi banalnyja zaŭvahi. Hałoŭnaha sensu, jaki potym sčytvali hledačy, cenzary nie razumieli. Cenzura była takaja, što padjadała, kaniečnie, śpiektakl, ale ŭ toj ža momant rabiła jaho macniejšym dla tych hledačoŭ, jakija prychodzili nie tolki pačuć napramuju, ale ŭbačyć niešta hłybiejšaje.
«NN»: Zaŭvažyli dla siabie niejkuju roźnicu ŭ pracy polskich i biełaruskich teatraŭ i taho, jak zdymajuć kino ŭ nas i za miažoj?
MS: Ja źviarnuŭ uvahu, što miedyjnyja akciory tut chutčej iduć na kantakt. Nichto nie dumaje, što voś hety čałaviek zorka — vaŭ, a hety tolki pačynaje svaju karjeru. Usie imknucca zrabić kamandnuju pracu kłasna, na vysokim uzroŭni, a nie pakazać piersanalna siabie lepiej za ŭsich.
Fota: Marek Zimakiewicz
«NN»: Padčas pracy ŭ Biełarusi vy pierasiakalisia z novym ministram kultury Rusłanam Čarnieckim. Jakija ŭražańni zastalisia?
MS: U nas byli sumiesnyja repietycyi, kali my rabili śpiektakl «Noč dla žančyn». Na placoŭcy jon jakraz ličyŭ siabie zorkaj, mierkavaŭ, što jon miehakruty, heta adčuvałasia. Navat kali Rusłan pamylaŭsia, i režysior prapanoŭvaŭ jamu zrabić niešta inakš, usio roŭna jon adstojvaŭ svaju pazicyju. Ale heta raspaŭsiudžanaja źjava ŭ mnohich akcioraŭ.
Śpiektakl «Noč dla žančyn». Rusłan Čarniecki — u centry. Mikałaj — krajni źleva. Fota: bobr.by
Paradak jon u kultury dakładna nie naviadzie, chacia ja čuŭ, jak niekatoryja kazali, maŭlaŭ, moža, dobra, što jon akcior, moža, heta dapamoža kultury? Ale miarkuju, što nie. Jakuju kłasnuju ideju jon moža prapchnuć, kali ŭsio vakoł pad cenzuraj i na dyktatury? Što ŭ režymie možna stvaryć? Tym bolš čałavieku, jaki ŭžo sam padtakvaŭ hetamu samamu režymu.
Nikoli b nie padumaŭ, što jon abiare taki šlach. Jon padavaŭsia adekvatnym, ale, kaniečnie, ja nie viedaŭ jaho jak čałavieka ŭ žyćci, tolki na scenie.
«NN»: U vas jość polskija karani, možacie raspavieści pra hetuju častku svajoj identyčnaści?
MS: Kali koratka, to ŭ akcie ab naradžeńni baćkoŭ napisana, što jany ŭ mianie pa nacyjanalnaści — palaki. Jak maci kazała, kali ŭ 1958 hodzie jana naradziłasia, to ŭ babuli pytalisia: jak zapisvajem? I maja babula, jakaja katalička, jak i dziadula (u jaho ŭsie rodnyja vyjechali na toj momant u Polšču), zapisali, što maci — polka. Z boku baćki tam taksama padobnaja situacyja była.
Kaniečnie, u mianie ŭžo było napisana, što ja biełarus, ale ŭ mianie vielmi šmat rodnych u Polščy.
«NN»: Polskija karani niejak adbivalisia na vychavańni?
MS: Asablivaść źviazanaja z relihijaj, tamu što ŭsie ŭ majoj siamji — kataliki. I kali ja pastupiŭ u Minsk, to pieršy raz sutyknuŭsia z tym, što siarod 18 studentaŭ katalikami byli tolki ja i jašče adna dziaŭčyna, astatnija — pravasłaŭnyja. U škole ž i ŭ majoj vioscy ŭsio było naadvarot, tamu mnie zdavałasia, što ŭsie vakoł — kataliki (paśmichajecca).
Babula mianie navučyła ŭsim malitvam pa-polsku, potym užo ich pierarabili na biełaruskuju. I tolki tady, darečy, ja zrazumieŭ, što ja tam kazaŭ.
«NN»: U adnym intervju vy raskazvali, što jašče ŭ 2006 hodzie ŭ vas doma visieŭ bieł-čyrvona-bieły ściah, jaki paviesiŭ starejšy brat. Ale maci jaho źniała paśla zvanka z dekanata z pahrozami, što brata mohuć adličyć, bo jon zajmajecca «nie tymi spravami». U 2020-m, kali vy dałučylisia da pratestaŭ, vas taksama staralisia adharadzić ad hetaha ŭ siamji?
MS: U situacyi z bratam maci tady prosta chacieła, kab jon atrymaŭ adukacyju, kab jaho nie ŭziali ŭ armiju, i kab jon potym dobra zarablaŭ. Ściah u nas pravisieŭ doma hod, moža, i tolki kali ŭźnikła ryzyka adličeńnia, maci jaho schavała.
Za mianie jana taksama turbavałasia. Kožny raz zvaniła, pytałasia, ci doma ja. Maci prosta pieražyvała, kab mianie nie zabrali.
Mikałaj padčas pratestaŭ-2020. Fota z asabistaha archivu
«NN»: Kali vy tolki pierajechali ŭ Varšavu, to pieršy čas pracavali dahladčykam u muziei. Mnohija tvorčyja ludzi paralelna z prajektami padpracoŭvajuć na «zvyčajnych» pracach. A jak ciapier u vas?
MS: My niadaŭna na hetuju temu pažartavali ŭ pierapynku repietycyi «Paŭkabana», što my pracujem dzieści jašče, kab pracavać u teatry. Pakazy ŭ teatry i prajekty to jość, to niama.
U kancy śniežnia, pierad katalickimi Kaladami adčyniajecca novaja kaviarnia Bochena Koncept. Ja tam budu pracavać jak barysta. Štości novaje dla mianie, ale ź inšaha boku — dadatkovaja praktyka polskaj movy.
Svaju apošniuju teatralnuju rolu ŭ śpiektakli «Kaniec paŭkabana» — historyju pra pieraplacieńnie žyviolnaha i čałaviečaha ŭ pastanoŭcy režysiora Juryja Dzivakova — Mikałaj nazyvaje samaj składanaj. «Kali zrabili pieršaje čytańnie, ja zrazumieŭ, što ničoha nie viedaju ŭ polskaj movie, bo tam jana nie siońniašniaja, sa składanymi abarotami. Ale praca z tym tekstam dapamahła mnie vyjści na novy ŭzrovień u prafiesii, zrabić niekalki krokaŭ napierad». Fota: asabisty archiŭ
«NN»: U vizitcy dla RTBD na pytańnie, chto taki Mikałaj Stońka, vy ŭ vyniku adkazali, što čałaviek, akcior, biełarus. Što siudy dadałosia ci płanujecca dadać?
MS: Pieršaje, što pryjšło ŭ hałavu — ja ŭžo try hady jak chrosny, jaki nie bačyŭ svajoj chreśnicy žyŭcom. Chaciełasia b, kab heta źmianiłasia.
Akramia taho, spadziajusia, što praz hod piać vyjdu na taki ŭzrovień vałodańnia polskaj movy, što možna budzie pracavać u polskim teatry i kinaindustryi, zarablać i ŭtrymlivać siabie ŭ finansavym płanie tak, kab nie pracavać niedzie jašče nie pa prafiesii. Pakul na haryzoncie nie vidać pieramienaŭ u samoj Biełarusi, treba raźvivacca tut.
Fota: Marek Zimakiewicz
Šerahi RTBD praciahvajuć radzieć: syšoŭ čarhovy akcior