Pry hetym čakać apoviedu pra ŭnutranuju kuchniu architektaraŭ i sprečki vakoł prajektaŭ nie vypadaje. Losy dojlidaŭ padadzienyja vielmi ścisła.
Jašče adzin plus — mietafaryčnaja mova («Hałoŭpaštamt u pačatku praśpiekta — jak uvierciura ŭ opiery»), aryhinalnyja razvažańni. Ale pradziercisia da ich sensu praź pierakład byvaje niaprosta.
Minsk jak łabaratoryja sučasnaści XX stahodździa
Niahledziačy na raznastajnaść prapanoŭ, praz try hady ŭniviersitet uźviali pa dosyć prostym, strohim prajekcie Ivana Zaparožca dy Hieorhija Łaŭrova, vučnia El Lisickaha i prychilnika idej Kazimira Maleviča. Upłyŭ jaho suprematyzmu možna ŭbačyć u strohich formach univiersiteckaha haradka.
Paśla BDU Łaŭroŭ adrazu ŭziaŭsia prajektavać Biblijateku BSSR (ciapier budynak Savieta Respubliki na Čyrvonaarmiejskaj, 9). Spłaŭleńnie hieamietryčnych fihur (kuba, paralelepipieda, cylindra), strohija ścieny, doŭhija płoskaści fasadaŭ i doŭhija akonnyja pieraploty — heta ŭpłyŭ vykładčykaŭ Łaŭrova bratoŭ Vieśninych i maskoŭskaha kanstruktyvista Ilji Hołasava dy jaho inavacyjnych budynkaŭ, u pryvatnaści, Doma Savietaŭ u Chabaraŭsku i Doma kultury imia Zujeva ŭ Maskvie. Hołasaŭ stvaryŭ styl, jaki tak pasavaŭ SSSR: z entuzijazmam imknuŭsia demanstravać sučasnaść, ale byŭ skavany pastajannym deficytam materyjałaŭ. Krochkaja raŭnavaha miž ścipłymi mahčymaściami i niedasiažnymi metami, iranizuje Bieła. Biblijateka taksama pabudavanaja vielmi ścipła, minimalnymi srodkami.
Sproba padaryć Minsku ŭłasny styl
Čałaviek, jakomu znajści bałans udajecca idealna, — Iosif Łanhbard. Niby pradbačyŭšy budučyja patrabavańni ŭładaŭ, jon stvaraje miks novaj i kłasičnaj architektury, vieličy i madernizmu. Tolki ŭ Minsku raskryvajecca hienij Łanhbarda, jaho niepaŭtorny styl.
Na Dom urada Łanhbarda natchniła cyharetnaja fabryka
Iosif Łanhbard ź Bielska-Padlaskaha ŭ 1907 hodzie pastupiŭ u Impieratarskuju akademiju mastactvaŭ i jaŭna ŭraziŭ kamisiju talentam — jaŭrejaŭ u Akademiju nabirali vobmal. U 1920-ja jon braŭ udzieł u mnohich prajektach, ale ŭsie jaho idei adchilali, až pakul Łanhbard nie ŭziaŭsia za Minsk. Tut jon sprajektavaŭ čatyry kultavyja budynki. Vialikaja zasłuha architektara — sproba padaryć Minsku ŭłasny architekturny styl. I niebiezvynikovaja.
Dom urada, jaho pieršaja minskaja rabota, užo napoŭnicu pakazvaje hienij architektara. U im u absalutnaj harmonii suisnujuć i kłasičnaja manumientalnaść, i manifiest sučasnaści. Piaredni dvor u formie P, jak u bahatych arystakratyčnych siadzibach. Budynak vyhladaje stroha, ale ŭ im niama nijakaj histaryčnaści — čysta hieamietryčnyja formy biez dekoru. Bakavyja kryły stvarajuć chvalepadobny fasad. Na hety prajekt Łanhbarda natchniła cyharetnaja fabryka Neuerburg u Hamburhu i budynki staleliciejnaha zavoda ŭ Dziusieldorfie.
Minskaja Opiera
Druhi kultavy minski budynak Łanhbarda — Teatr opiery i baleta. U 1920-ja opiera jašče padavałasia niepapraŭna buržuaznym mastactvam, ale ŭ 1930-ja va ŭładaŭ źjaviłasia žadańnie adradzić opieru i balet tak, kab jany słužyli metam praletarskaha mastactva. Za 20 hadoŭ u SSSR źjaviłasia kala 20 teatraŭ opiery i baleta, pryčym ich imknulisia rabić bolšymi za jeŭrapiejskija.
Patrebien byŭ prajekt, jaki pakaža suviaź revalucyi z kłasičnaj kulturaj. Heta zmoh Łanhbard. Cikava, što minski teatr — adaptavany prajekt, zrobleny dla Charkava. Tonki sintez madernizmu (hieamietryčnaść formaŭ) i nieaakademizmu (masiŭnaść, manumientalnaść, skulptury, pilastry, hirlandy — choć i sproščanyja). Minski teatr staŭ adnym z apošnich, u jakim udałosia pajadnać avanhardnaje i kłasičnaje. U pracesie budoŭli Łanhbard admoviŭsia ad bareljefaŭ i skulptur (apošnija źjavilisia ŭžo ŭ naš čas). Jon maksimalna ŭciskaŭsia ŭ srodkach i lišni raz ničoha nie prasiŭ, kab jaho nie abvinavacili jak sabatažnika i rastratčyka.
Akademija navuk
Budynak akademii paznačaje važny pavarot: historyja architektury stanovicca na słužbu SSSR. Chacia zvarot da histaryčnaści byŭ ahulnajeŭrapiejskaj tendencyjaj. Takija ž kałony ŭ vyhladzie prostych cylindraŭ biez kapitelaŭ — jak kampramis miž sučasnaściu i historyjaj — źjavilisia na znakavych jeŭrapiejskich budynkach taho času: Takijskim pałacy ŭ Paryžy, Muziei rymskaj cyvilizacyi ŭ Rymie.
Kopija Doma ŭrada ŭ Mahilovie
Dom aficeraŭ u Minsku
Łanhbard stvaraje budynki dla čynavienstva, baleryn, navukoŭcaŭ, biarecca i za vajskovuju temu. U prajekcie Doma aficeraŭ jon praciahvaje raspracoŭvać asučaśnieny kłasicyzm, ad kanstruktyvizmu tut amal ničoha.
Centralnaja častka Doma aficeraŭ schavanaja ŭhłyb, bakavyja častki vystupajuć — heta nadaje dynamiki. Budynak viančaje ciažki antablemient jak simvał nadziejnaści. Niahledziačy na siarednija pamiery pabudovy, takoje vyrašeńnie padkreślivaje jaje vyklučnuju važnaść i niby dadaje abjomu. Efiekt vieličnaści dasiahajecca za košt napyšlivych paŭkałon biez kapitelaŭ. Vokny miž imi niby ŭrazajucca ŭ fasad i pryŭnosiać ažyŭlenaść.
Paślavajennyja rekamiendacyi Łanhbarda
U 1950-m Łanhbard piša rezki list Michaiłu Asmałoŭskamu, jaki kiravaŭ adbudovaj Minska: «Maja 20-hadovaja dziejnaść u Biełarusi, vidać, pavinna prypynicca. Vy dobra viedajecie, što ja rablu heta nie pa svajoj, a pa vašaj voli».
Čas dapamoža adździalić ziernie ad miakiny i pakaža, chto mieŭ racyju, piša jon Asmałoŭskamu, adznačajučy: «Mianie zaŭždy biantežyć taja samaŭpeŭnienaść, ź jakoj vy vystupajecie», — i pryhadvaje vystup na kanfierencyi maładych architektaraŭ, dzie Asmałoŭski krytykavaŭ Dom urada ŭ prysutnaści samoha Łanhbarda. «Ciažka skazać, u jakoj stupieni vam udałosia pierakanać aŭdytoryju. Ale mnie vaš vystup pakazaŭ inšaje. Nie nazavieš vialikim vaš honar za radzimu na jaje šlachu da praćvitańnia. Ale heta sprava vašaha hramadzianskaha sumleńnia».
Pry hetym nichto nie viedaŭ, jak być z reštkami baročnych chramaŭ
Minsk jašče tolki vyzvalili — i ŭžo abviaścili ŭsiesajuzny konkurs prajektaŭ Kastryčnickaj płoščy. Architektary kinulisia prajektavać. Prapanovy byli samyja niejmaviernyja. Łanhbard prapanavaŭ stvaryć aleju-praśpiekt ad Doma aficeraŭ da Opiernaha teatra. Barys Mieziencaŭ pieranosiŭ u Minsk architekturu Nieapala i karaleŭskaha pałaca Madryda. Siarhiej Śpieranski sprajektavaŭ hipiertrafiravanuju viersiju pieciarburhskaha kłasicyzmu — manumientalnaść ź lohkim patryjatyčnym akcentam. Nieviadomy architektar prapanavaŭ prajekt, natchniony pravasłaŭjem i historyjaj Staražytnaj Rusi. Była i prapanova vysotki sa špilem, jak u Maskvie, ale dla Minska heta było zadoraha.
Maskoŭski architektar Ivan Sobaleŭ stvaryŭ dla Kastryčnickaj adaptacyju staražytnahrečaskaha akropala (umacavanaha vierchniaha horada), u jakuju dadaŭ abstraktnaj hieamietryi kanstruktyvizmu, kłasicyzmu XVIII — XIX stahodździaŭ i viežy rasijskich kramloŭ u niearuskim styli.
Urešcie kiraŭnictva BSSR spynilisia na prajekcie biełaruska-rasijskaha trya: Michaiła Asmałoŭskaha, Uładzimira Karala i Michaiła Paruśnikava. Paruśnikaŭ byŭ adnym z 12-ci vučniaŭ Ivana Žaŭtoŭskaha, jakoha nazyvali «čyrvonym Paładya» za luboŭ da vieniecyjanskaha stylu. Žaŭtoŭski byŭ rodam ź Pinska. Jon adaptavaŭ duch Reniesansu da maštabaŭ SSSR.
Trya prapanavała dla Kastryčnickaj paładyjanski styl. Kulminacyjnym punktam praśpiekta musiŭ być budynak, padobny da Kalizieja. Zaćvierdzić takuju bieskarysnuju pryhažość u Minsku akazałasia ciažka, tamu zamiest jaho dla ažyŭleńnia prastory prapanavali viežu. Jana nahadvała vieniecyjanskuju Kampaniłu (zvanicu) Śviatoha Marka i hadzińnikavuju viežu brytanskaha parłamienta. Pobač budynak z kałanadaj, natchnionaj Viersalem, i baročny pałac z karynfskimi kapitelami (pravobrazam jakoha staŭ chram Vieniery ŭ livanskim Baalbieku III stahodździa). Na fonie hetaha pomnik Iosifu Stalinu na płoščy hladzieŭsia jak namiok na Nierona, na jaho niezdarovaje samaŭźvieličeńnie i na kryvavyja ŭčynki rymskich impierataraŭ.
Na miescy hałoŭnaha budynka sprajektavali pałac z kałanadaj (na ŭzor Alaksandraŭskaha pałaca ŭ Carskim Siale), pa centry jaho kvadratnaja vieža — adsyłka da minskaj ratušy. Tak architektary nahadvali pra haradskija svabody i pra represiŭnaje minułaje.
Hałoŭnaha budynka z ratušnaj viežaj płošča tak i nie atrymała. U 1984-m na jaho miescy sprajektavali biezabličny Pałac Respubliki, jaki skončyli budavać až u 2001-m.
«Praśpiekt pastavić Minsk na ŭzbočynie darohi Brest-Maskva»
U Minsku sprajektavali šyroki praśpiekt — anałah paryžskich Jelisiejskich paloŭ: 50 mietraŭ ušyrki, 15 km udoŭžki (paryžskaja vulica karaciejšaja na 2 km, ale ŭšyrki maje 70 m).
Ale ŭładam praśpiekt byŭ nieabchodny: jon musiŭ pakazvać impierski razmach supierdziaržavy. Uschodnija varoty SSSR pavinny byli adlustroŭvać tryumfalnuju vielič savieckaj impieryi. Kab vyrazić jaje, vykarystoŭvalisia najlepšyja ŭzory antyčnaha Ryma, Reniesansu, kłasičnaj anhlijskaj kultury, Rasijskaj impieryi… Tak horad pieratvaraŭsia ŭ kalekcyju pałacaŭ.
Žyłaja tryumfalnaja arka
Dla rajona vakzała leninhradski architektar Barys Rubanienka pazyčyŭ schiemu paryžskaj płoščy Zhody: centralny praśpiekt u abramleńni dvuch adnolkavych budynkaŭ. Dva mahutnyja danžony nadajuć dynamiki haryzantalnym pabudovam. Ich piramidalnaja forma dazvoliła raźmiaścić na adnoj viežy hadzińnik, jak u Siaredniavieččy, a na druhoj — hierb SSSR.
U 1948 hodzie Rubanienku represavali ŭ čas kampanii suprać «biazrodnych kasmapalitaŭ». Jon pieradaŭ prajekt Asmałoŭskamu i kamandzie, jakija skončyli ŭsio adzin u adzin z prajektam i hetym vykazali svaju padtrymku i pavahu kalehu.
Paštamt u formie carkvy Santa-Stefana
Paštamt. Budynak z karynfskimi kałonami stroha simietryčny
Hałoŭpaštamt prajektavaŭ biełarus Uładzimir Karol. U studenctvie jon lubiŭ kanstruktyvizm, zatym zacikaviŭsia paładyjanstvam.
Ideałahičnaja pravakacyja ŭ formie budynka KHB
Chram u Pule byŭ pryśviečany pieršamu rymskamu impierataru Aktavijanu Aŭhustu i pabudavany pry jaho žyćci. (U 1935-m Žaŭtoŭski źviarnuŭsia da hetaha ŭzoru dla Doma Savietaŭ u Sočy, tamu Paruśnikaŭ jašče i ŭ niejkaj stupieni addaŭ daninu pavahi svajmu nastaŭniku.)
Na dumku Bieła, Paruśnikaŭ śviadoma imknuŭsia stvaryć budynak — zašyfravanaje pasłańnie, jaki budzie ŭvasablać nieadnaznačnaść savieckaj ułady. Kali ŭvieś ansambl stvaraje ŭražańnie spakojnaj i surovaj vieličy, to detali kažuć pra inšaje.
Fłarencijski bank u Minsku
Prajektujučy bank, Paruśnikaŭ šukaŭ natchnieńnia ŭ kultavaj architektury. Vysoznyja pilastry nadali budynku vieličy, a jašče bolšy akcent na kałasalnym pamiery pałaca zrabili vuzkija vokny, raźmieščanyja pamiž pilastrami. Hety pryjom zapazyčany ŭ Mikiełandžeła, z apsidy sabora Śviatoha Piatra ŭ Rymie.
HUM — adziny z žalezabietonu
HUM — heta adziny budynak centra, uźviedzieny z žalezabietonu (dla inšych vykarystoŭvali atynkavanuju cehłu), hihancki zhustak z mnostva pradumanych formaŭ, vielizarnaja bietonnaja skulptura. Zahadka, jak i čamu ŭradžencu Tbilisi Lvu Mielehi, stvaralniku nievialičkich typavych kramak 1930-ch hadoŭ, dazvolili realizoŭvać nastolki darahi i składany prajekt.
Natchnieńnie aŭtar minskaha HUMa čerpaŭ u francuzskim Reniesansie. Vokny na 4-m paviersie, abramlenyja dvuma kieramičnymi bareljefami, nahadvajuć vokny ŭ kryle Fransua I ŭ Łuŭry (1550 hod, jano jašče nazyvajecca «kryło Lesko», architektara). A słupy ź vientylacyjnymi adtulinami ŭnutry budynka kapirujuć formu kaminaŭ z aračnymi frantonami ŭ zamku Anie (1552 hod).
Ceły arsienał kłasičnych detalaŭ: šerahi antyčnych hirlandaŭ, raślinny dekor z terakoty, padzieł akonnych prajomaŭ na častki salidnymi paŭkałonami, akrateryi (navieršy) u hrečaskim styli ź siarpom i mołatami — robić akcent na pryziemistaść budynka i adnačasova padkreślivaje pustečy ŭ masie bietonu, akcentuje hulniu formaŭ. Tak kłasičnyja elemienty transfarmujucca ŭ baročnaje pračytańnie…
Mielehi pamior u čas budaŭničych rabot, HUM staŭ jaho zapavietam. Jaho tvorčaść zastajecca ŭnikalnaj u svajoj nieardynarnaści i stylistyčnym dzivactvie.
Praśpiekt: bujstva pilastraŭ
Pry atmaśfiery špijonamanii takija anhlijskija zapazyčańni vyhladajuć dziŭna. Ale jany pakazvajuć, što architektary nie stali zakładnikami prapahandy (bolš za toje, Asmałoŭski ŭłasnaruč źbiraŭ va ŭpraŭleńni biełaruskaj architektury tečku dakumientaŭ pra historyju Łondana i płany jaho rekanstrukcyi).
Minabarony i BNTU — reminiscencyi z 1812-ha
Štab Biełaruskaj vajskovaj akruhi i hałoŭny korpus BNTU sprajektavanyja ŭ «styli 1812 hoda»: strohi kłasicyzm, jaki nabyŭ patryjatyčnyja kanatacyi ŭ čas adbudovy Maskvy paśla vajny z Napaleonam. Takim čynam architektary pravodzili paralel miž 1812 i 1945 hadami, nahadvali pra pieramožnuju baraćbu z zavajoŭnikami.
Štab Biełaruskaj vajskovaj akruhi (sučasnaje Ministerstva abarony) i hałoŭny korpus BNTU prajektavali ŭ «styli 1812 hoda». U im adbilisia paraleli pamiž vajnoj z Napaleonam i Druhoj suśvietnaj. WIKIMEDIA COMMONS
Trochi varjactva na płoščy Pieramohi
Baršč kiravaŭ pierapłaniroŭkaj płoščy Pieramohi. Jašče da vajny jon zadumaŭ ansambl žyłych damoŭ, jakija padkreślivali bierahi Śvisłačy: dźvie simietryčnyja hrupy pa try budynki, abjadnanyja kałanadaj. Vuhłavyja viežy naviejanyja fłamandskaj architekturaj XVII stahodździa. Niz damoŭ — bujnaja rustoŭka rodam z Fłarencyi, vierch — vykštałconaja tynkoŭka ŭ duchu rańniaha Reniesansu.
Kab dasiahnuć vizualnaj suviazi pamiž praśpiektam i zialonymi nasadžeńniami, architektary stvarali ŭzdoŭž praśpiekta porciki (na ŭvachodzie ŭ park Horkaha, park Čaluskincaŭ, Bataničny sad). Dla hetaha ž stavili balustrady i dekaratyŭnyja vazy — nabytak francuzskich sadoŭ. Raniej jany słužyli francuzskamu absalutyzmu, ciapier stalinizmu.
Niečakany kaniec
U 1950 hodzie Maskva zapatrabavała ad Minska rezka skaracić vydatki na budaŭnictva. Płošča rekanstrukcyi skaraciłasia amal udvaja. U 1954-m uvohule pryjšoŭ zahad spynicca i pierachodzić da spraščeńnia architektury. Nastupnyja try hady architektary i ŭłady BSSR jašče ciahnuli čas, spadziavalisia, što čarhovy pavarot palityki dazvolić zakončyć zadumanaje.
Asmałoŭka — čaroŭnaść ścipłaści, minimum dekoru: frantony nad dźviaryma, vuhłavyja erkiery, draŭlanyja vuhłavyja bałkony i rustoŭka. Aŭtazavod: łodžyi, porciki z taskanskimi kałonami i frantony, jakija abramlalisia zdvojenymi akonnymi prajomami z sandrykami. A ŭ rajonie Traktarnaha źjaŭlajucca elemienty Viersala…
Kamientary
a mnie aryhinał padabajecca bolš.
) vy budziecie śmiajacca, ale ŭ hetym "nieprystupnym" budynku... prazrysty dach. nu nie ŭvieś kaniečnie. častkova. možna pabačyć vierchni pavierch. u našym banku ŭsio prazrysta)
nie vierycie? pahladzicie ŭ huhł-kartach
a mnie jon padabajecca. chaj i dzivacki kaniečnie. adnojčy jechała mima, a sonca śviaciła tak, i cieni hulali tak, što budynak ubačyŭsia takim šklanym sucelnym paralelepipiedam, na jaki nadziety masiŭny-masiŭny bietonny karkas. cikavy efiekt byŭ. kali b vitryny zrabili niejak inakš, moža hety efiekt jašče b uzmacniaŭsia