Centr horada, naprykład, lažyć na jaho ŭskrajku. Dyj sam Pinsk tulicca na ŭskrajku Biełarusi. Hetaja ŭskrajkavaść, vidać, dapamahła jamu zachavać toje, što ŭ centralnych rajonach daŭno źnikła.
Zrešty, Pinsk nie tak daloka, jak moža padacca.
Ale samaja karotkaja daroha da jaho pa kiłamietrach — praź Niaśviž i Hancavičy — samaja doŭhaja pa časie. Najlepš jechać pa Bresckaj šašy dy kala Ivacevič paviarnuć naleva. Try hadziny darohi — i voś jana, Stalica Paleśsia.
Atara aviečak i šahałaŭskich koz u pryharadzie samapasam pierachodzić prajeznuju častku.
U spalnych mikrarajonach — prosta pry dvarach, pad charčovymi kramami, na śpiecyjalna pastaŭlenych stałach i na ziamli — idzie handal paleskimi paŭkiłahramovymi pamidorami.
Usio heta možna pabačyć, pakul jedzieš da centra.
Z parkoŭkaj u Stalicy Paleśsia tak: mašynu možna pastavić, naprykład, kala siniaha račnoha vakzalčyka, pad hmacham jezuickaha kalehiuma. I ŭźniacca na krutuju haru — u samuju staruju častku Pinska.
Pinsk Vojšałka
Daloki ad Połacka, Vilni dy Minska Pinsk paru razoŭ adyhraŭ u historyi Biełarusi vyrašalnuju rolu.
Nieviadoma, ci ŭtrymałasia b, naprykład, Vialikaje Kniastva Litoŭskaje ŭ kancy CHIII stahodździa, kab nie pinskija družyny. Mahutnaja Halickaja Ruś naviazvała maładoj dziaržavie «sajuznyja adnosiny», kniazi-kankurenty, zabiŭšy stvaralnika VKŁ Mindoŭha, nie mahli razabracca, chto hałoŭny…
U Pinsk uciok Mindoŭhaŭ syn Vojšałk, ratujučysia ad zabojcaŭ baćki. Kab paśla z padtrymkaj pinčukoŭ viarnuć sabie ŭładu.
Samy centr Pinska siamsot hod tamu lažaŭ niedzie miž chruščovak, što zajmajuć zachodni kraj centralnaj płoščy Lenina.
Adsiul pačynaje svaju ekskursiju krajaznaviec Jaŭhien Salejčuk, jaki pahadziŭsia pakazać nam Pinsk.
Adyšoŭšy dva kroki ad płoščy, apynaješsia na cudoŭnaj vuličcy Čajkoŭskaha —
tut z-pad asfaltu vynyrvaje bazaltavy bruk, stajać kamianicy i chaty ź niaroŭnymi ścienami, ściažyna vijecca na haradskija vały, jakija zachavalisia na zadvorkach sudnaramontnaha zavoda.
Pinski Betmen
Jak paŭsiudna ŭ rajonnych haradach siarod dnia, centralnaja płošča Pinska pustavataja. Ratujuć školnyja kanikuły: moładź z rolikami i smartfonami asvojvaje haradskuju prastoru navokał pomnika… Kamu heta pomnik?
Najmaładziejšyja kažuć — Betmenu: vuń jaki ŭ jaho płašč.
Italjanskaje nie pryžyłosia
Dzieci hulajuć u cieni samaha staroha pinskaha budynka — jezuickaha kalehiuma.
Jaho budavali pa ŭzory italjanskich zbudavańniaŭ, z adkrytymi prajomami ŭ arkach pieršaha paviercha — jak u Jahiełonskim univiersitecie Krakava.
Ale na pačatku XX stahodździa tyja prajomy zamuravali: ci to biełaruskaja zima stała chaładniejšaja, ci to husty źmianilisia.
Čym tolki nie byŭ jon za trysta hod — i vučelniaj, i turmoj, i zahsam.
Ciapier tut muziej. U im možna pabačyć hliniany čarapok z uryŭkam nadpisu «ropołčievino»: mahčyma, heta amatar kraftu CHIII stahodździa nadrapaŭ «Jarapołkava vino». Jość u muziei i rovar, całkam zrobleny z dreva — na im u 1930-ja pryjechaŭ u horad sielanin-palašuk Iljučyk dy pradaŭ jaho ŭ muziej za dziesiać złotych.
Daminanta
Pobač z kalehiumam, na płoščy stajaŭ kaścioł Śviatoha Stanisłava — najbolšy ŭ Vialikim Kniastvie Litoŭskim.
Raskazvali, na jaho 28-mietrovuju viežu niekali ŭzyšoŭ šviedski karol Karł CHII i, ahledziŭšy biaskrajnija bałoty, što raźlahalisia za rakoj, nadrapaŭ na ścianie hrafici na łacinie: «Non plus ultra» («Dalej niama kudy»).
Bałoty z toj pary źmianilisia mała, a voś kaścioł uzarvali. Jon zastaŭsia tolki na haradskich hrafici.
Duch Vilni
U abrysach Pinska jość štości vilenskaje.
Uvieś saviecki čas tut ščaśliva praisnavała vulica Zavalnaja, što ahinała haradskija vały. Była i svaja Vialikaja.
Ciapierašniaja vulica Lenina, hałoŭnaja histaryčnaja vulica staroha Pinska, źmianiła proćmu nazvaŭ za čas isnavańnia. «Uvieś čas jana mieła hety prymietnik u svajoj naźvie (Vialikaja Spaskaja, Vialikaja Franciškanskaja, Vialikaja Kijeŭskaja), — kaža Jaŭhien Salejčuk. — Ja b spyniŭsia prosta na Vialikaj, kab paźbiehnuć sprečak i kryŭd».
Jašče z savieckich časoŭ hetaja vulica piešachodnaja.
Ź siońniašniaj biełaruskaj stalicaj Pinsk łučyć sučasnaja płaniroŭka:
jak niekali praź Minsk prasiekli z zachadu na ŭschod vializny praśpiekt, tak i ŭ Pinsku «raspachnuli» ad minskaj darohi da mostu praź Pinu vulicu Pieršamajskuju.
Sol
«Pa-pieršaje, ja ź Pinska» — taki deviz upryhožvaje pomnik pinčuku, što sustrakaje haściej na pačatku vulicy.
Tak nibyta pinčuki kazali zamiest pryvitańnia, vybraŭšysia z rodnaha miesta. Pa adziežy heta sielanin: sałamiany kapialuš, łubianaja kajstra, ale jość u im štości i ad miascovaha jaŭrejskaha kupca minułych stahodździaŭ, jakoha ŭjaŭlali ź miecham soli.
Pinskija jaŭrei kantralavali handal sollu. I, chodzić takaja bajka, mienavita jany, bajučysia stracić adnamomantnuju vyhodu, byli suprać taho, kab praź Pinsk prakładali čyhunku. U vyniku čyhunka pajšła praź viosku Łuniniec i zrabiła ź jaje horad. A Pinsk — zastaŭsia Pinskam.
Vanna, telefon i tancy
Na rahu piešachodnaj vulicy, jak napamin pra załatyja, ščodra pasypanyja darahoj sollu časy — budynak byłoha hatelu «Anhlijski».
U jaho numarach luks u pačatku XX stahodździa byli telefony i vanny. Praŭda, vadapravodu nie było i napaŭniali ich uručnuju. A za hatelem, bližej da raki, stajaŭ restaran «Paradyz», što słaviŭsia žanočaj tancavalnaj hrupaj «furdancerak» (tak u Pinsku nazyvali dziaŭčat, što pryjechali siudy šukać ščaścia i zarablali tancami).
Dyjamient
Ale varta viarnucca nazad, na piešachodnuju vulicu. Tym bolš, što napieradzie — vizitoŭka sučasnaha Pinska — Katedra, kaścioł Uniebaŭziaćcia Najśviaciejšaj Panny Maryi.
Zakładzieny jašče ŭ kancy XIV stahodździa, jon byŭ pierabudavany z kamienia ŭ XVIII st., va ŭračystaj, ale biez nadmiernaj pyšnaści biełaruskaj barokavaj stylistycy.
Pa hetym adnosna nievialikim chramie možna chadzić hadzinu.
Razhladać ambon, bałdachin nad jakim, mahčyma, zrobleny z celnaha kavałka dreva, samy stary abraz XVI st., arhan, adnaŭleńnie jakoha fundavaŭ zasnavalnik partała Tut.by Jury Zisier.
U sklapieńniach pinskaj Katedry pachavany kardynał Kazimir Śviontak, jaki mnoha zrabiŭ dla zachavańnia katalictva ŭ savieckija časy i dla taho, kab jano ŭ časy niezaležnaści zrabiłasia biełaruskim.
Mama Pinskaja
Ale samy słavuty abraz u chramie — Pinskaja Madona Alfreda Romiera.
Cikava, što mastak malavaŭ Božuju Maci ź miascovaj jaŭrejskaj žančyny.
Kardynał Kazimir Śviontak uspaminaŭ, što ŭ saviecki čas Ermitaž prapanoŭvaŭ finansavać restaŭracyju ŭsiaho kaścioła, aby tolki addali im u Leninhrad Madonu. Ale Śviontak nie addaŭ: «Jak Pinsk budzie biez Mamy Pinskaj?»
Śviontak
Vulička Kazimira Śviontaka — tut ža, spuskajecca ad franciškanaŭ da Piny, uzboč budynkaŭ sieminaryi.
Kazimir Śviontak
Pieršy biełaruski kardynał. Naradziŭsia ŭ Estonii ŭ 1914 u polskaj šlachieckaj siamji. U čas Pieršaj suśvietnaj vajny siamja trapiła ŭ Biełaruś. U Pinsku vučyŭsia ŭ duchoŭnaj sieminaryi ŭ 1930-ja. Adbyŭ 10 hod u HUŁAHu. Ad 1954-ha byŭ probaščam u Pinsku. U 1991-m staŭ arcybiskupam novaŭtvoranaj Minska-Mahiloŭskaj archidyjacezii, da jakoj adnosicca i Pinskaja dyjacezija. Pamior u 2011.
Pračynienyja dźviery ŭ sklapieńnie, dzie za kratami, u paŭzmroku — marmurovaja truna Śviontaka. Niepadalok u dvary kaścioła batut, na jakim skačuć dzieci.
Kava sa smakam ahurka
Kali handal sollu straciŭ sens, hałoŭnym pinskim biznesam byli ahurki. Pinsk, a dakładniej vioska Pinkavičy niepadalok, ličyłasia ahurkovaj stalicaj Biełarusi. Ale i heta ŭ minułym: takich miehaparnikoŭ, jak bližej da Turava, u Alšanach dy Rubli, tut nie pabačyš.
Pinsk zamacavaŭ za saboj imidž ahurkovaj stalicy inšym sposabam: na piešachodnaj vulicy ciapier možna paspytać «kavu pa-pinsku» — sa smakam ahurka.
Pinskaja šlachta
Mała chto, aproč śpiecyjalistaŭ, viedaje, što aryhinał kamiedyi «Pinskaja šlachta», znojdzieny ŭ papierach Vincenta Dunina-Marcinkieviča, byŭ napisany pinskaj havorkaj, a nie litaraturnaj biełaruskaj movaj, jakoj tvor siońnia čytajuć u škołach. I adzinaje miesca ŭ krainie, dzie ŭžyvuju možna pačuć, jak nasamreč havaryli Pratasavickija dy Ciuchaj-Lipskija — Paleski dramatyčny teatr imia Dunina-Marcinkieviča ŭ Pinsku. Ciapier jon pieražyvaje lohki ramont.
Nabiarežnaja
Ciažka pavieryć, što jašče paru dziasiatkaŭ hod tamu, u saviecki čas, u centry Pinska nie było ni kaviarniaŭ, ni inšych atrakcyj. I ŭlubionym miescam sustreč moładzi była nabiarežnaja Piny.
Taja nabiarežnaja pad starymi lipami dahetul papularnaja, choć i ŭ atrakcyjach siońnia niedachopu niama.
Dom Hreharoviča
Nabiarežnaja idzie paralelna piešachodnaj vulicy Lenina. Na spusku da jaje — dom Hreharoviča. Hreharovič byŭ słavutym pinskim restarataram pačatku XX stahodździa. U jaho restaranie byvali palityki, hramadskija dziejačy, litaraturnyja kłasiki. Stajaŭ jon dalej, pry kancy vulicy. A asabniak chavajecca ŭ zasieni vializnych hreckich arechaŭ, ich letašniaje šałupińnie traščyć pad nahami.
Kapuścinski
Restaran Hreharoviča, a dakładniej cukiernia, jakaja była pry im, zachavałasia ŭ dziciačych uspaminach Ryšarda Kapuścinskaha — polskaha piśmieńnika i žurnalista, jakoha nazyvali «karalom repartažu».
Dziciačyja hady Kapuścinskaha prajšli ŭ Pinsku — baćki-piedahohi pryjechali siudy z Polščy, šukajučy pracy. A ŭ 1939-m, ratujučysia ad vyvazu ŭ Sibir, jany viarnulisia na zachad.
Jak Mark Šahał šukaŭ rodny Viciebsk va ŭsich haradach, dzie davodziłasia žyć, tak i Kapuścinski šukaŭ paŭsiul ślady taho, pamiatnaha ź dziacinstva Pinska.
U cukierniu Hreharoviča mama brała małoha Ryšarda «na lody», kali jon dobra siabie pavodziŭ. A dobra siabie pavodziŭ jon — zaŭsiody.
Cudam zachavaŭsia damok, u jakim žyła siamja Kapuścinskich. Jon dosyć daloka ad cukierni Hreharoviča. Cikava, što prosta nasuprać jaho — novaja niezvyčajnaja krama-kaviarnia.
Napoi sa smakam padarožžaŭ
Padarožnik Kapuścinski, jaki abjechaŭ Afryku, Łacinskuju Amieryku, Aziju acaniŭ by jaje. Tut možna paspytać kavu i harbatu z usiaho śvietu.
Ułaśnik hetaha miesca — «Kaktejla» na Pieršamajskaj, 55 — Ihar Ufimcaŭ, taksama dobra pavandravaŭ: jon rodam z rasijskaha Prakopjeŭska Kiemieraŭskaj vobłaści, vučyŭsia ŭ Leninhradzie na hornaha inžyniera i byŭ raźmierkavany ŭ Salihorsk, na kalijnyja šachty.
Siońnia jon ułaśnik kampanii «Enierhija», u jakoj pracuje 140 čałaviek (aficyjny dystrybjutar handlovaj marki «Ahmad Tea»). Historyja jaho pośpiechu — heta historyja enierhičnaha čałavieka ŭ 90-ja: uprohsia ŭ biznes, zajmaŭsia technikaj, kampjutarami, vinom. Urešcie prykipieŭ da kavy i harbaty — zajmajecca imi bolš za 20 hod!
Kramy ŭ Pinsku (i jašče dźvie ŭ Salihorsku) dla jaho nie prosta handlovyja kropki, ale i misija: viartać kulturu pićcia kavy i harbaty i dobry hust na ich.
Ihar moža hadzinami raskazvać, jaki čaj dzie raście i čym vysakahorny roźnicca ad raŭninnaha, jakuju kavu i jak treba małoć, kab atrymać idealny smak (i paślasmak!)
I takich samych encykłapiedyčnych viedaŭ dabivajecca ad svaich rabotnikaŭ.
Jaho krama-kaviarnia, azdoblenaja ŭ ekśpierymientalnym starałondanskim styli — ź zialonymi panelami na ścienach, bukkrosinham i stylovymi śviacilnikami — čakaje viartańnia z kanikułaŭ studenckaje moładzi.
Biznesy
Uvohule, niezvyčajnyja biznesy — pinskaja fiška. Na ŭźbiarežžy Piny my paznajomilisia sa Śviatasłavam, kapitanam katamarana z matoram, jaki kataje pa race ŭsich achvotnych.
Svoj karabiel jon sprajektavaŭ sam. Krucić šturvał, abminajučy leski palaŭničych na samoŭ.
Ci nie svaracca rybaki, što pałochaje rybu? Nie, kaža naadvarot — jak prapłyvie katar, som lepiej biarecca. A biarecca som nie aby na što — na smažanuju kurycu. Niatannaja heta žarść: pinskaja rybałka.
Nasustrač niasucca školniki na kanoe — trenirujecca spartyŭnaja škoła.
Pomnik ujunu
Pinsk — napeŭna, adzinaje miesca na śviecie, dzie dźvie raki, źliŭšysia, adrazu ž razychodziacca znoŭ. U nietaropkuju Pinu ŭpadaje Strumień, jak tut nazyvajuć vierchniuju Prypiać. A praz paru dziasiatkaŭ mietraŭ jana znoŭ adasablajecca, zrabiŭšy rezki pavarot ubok.
Najlepšy rakurs na hetaje źlićcio-raźlićcio — ad pomnika ŭjunu: jašče adnoj pinskaj unikalnaści.
Uvohule, rybam pomnikaŭ stavić nie pryniata, ale tut vyklučny vypadak: paleski ŭjun karmiŭ pinčukoŭ zamiest ich biednych zabałočanych paletkaŭ. Ujunoŭ tut nałoŭlivali i nasušvali cełyja miachi.
Załatyja Piaski i Sabačka
Na miescy sutoku Piny i Prypiaci śviatleje haradski plaž Załatyja Piaski. Amataraŭ pazaharać u krasavickaje nadvorje kanca lipienia znachodzicca niamnoha.
Choć u siezon, kaža Śviatasłaŭ, jon rehularna vozić ludziej na plaž. Aproč Załatych Piaskoŭ, za mostam jość jašče adzin plaž, bieznazoŭny. A miaścina za im nazyvajecca Sabačka. Čamu — nieviadoma. Brutalnaja viersija kaža, što raniej tam niehumanna raźvitvalisia z chatnimi hadavancami.
Pałac Butrymoviča
«Na Paleśsi što ni hruncik — to Skirmuncik… što ni morda — to Orda». Tak volna sto hod nazad ryfmavali topavych pinskich ziemleŭłaśnikaŭ.
Butrymovičy, Skirmunty, Ordy byli tut najbolšymi abšarnikami, ź ich siemjaŭ vychodzili palityki, mastaki, dziaržaŭnyja dziejačy.
I ŭsie jany paradnilisia za stahodździ. Voś, naprykład, pinski pałac Butrymoviča, jaki, zhodna ź lehiendaj, zakładaŭ apošni karol Rečy Paspalitaj Stanisłaŭ Aŭhust Paniatoŭski, niejki čas naležaŭ Skirmuntam.
A słavuty mastak Napaleon Orda byŭ tamu Butrymoviču rodny ŭnuk, i jaho ŭnikalnyja hraviury, pa jakich my adnaŭlajem vyhlad našaj krainy 150 hod tamu, tut zachoŭvalisia.
Mataboł
Pałac Butrymoviča staić pry vulicy Ravieckaj — jašče adna staraja nazva, ad słova «roŭ».
I vialikimi daždžami pałac zalivaje: iryhacyjnaja sistema była parušanaja, kali ŭ 1960-ja pamiž pałacam i Pinaj zbudavali hatel «Prypiać».
A pobač — hatel, pastaŭleny ŭ pačatku 1980-ch śpiecyjalna dla ŭdzielnikaŭ Čempijanata Jeŭropy pa matabole.
Heta toj samy futboł, tolki na matacykłach. Pinsk u savieckija časy ličyŭsia stalicaj nie tolki Paleśsia i ahurkoŭ, ale i biełaruskaha matabołu.
Choć nie ŭsie tradycyi kurtuaznych časoŭ Butrymoviča i Paniatoŭskaha zaniapali: u aficynie pałaca ciapier mieścicca adzin z samych modnych načnych kłubaŭ Pinska.
Karalin
Za pałacam Butrymoviča pačynajecca pieradmieście Karalin. Tut zachavalisia draŭlanyja adnapaviarchovyja damki i vulicy, pa jakich biehała, pryjazdžajučy z Kijeva na leta da babuli, budučaja premjer-ministr Izraila Hołda Mieir.
Ale vializny kamienny zamak Višniavieckich nie zachavaŭsia. Choć luby karenny pinčuk raskaža vam štości pra padziemnyja chady niedzie ŭ rajonie studencykich internataŭ Paleskaha ŭniviersiteta.
Dzie viančaŭsia Kołas?
Tut ža niepadalok — pravasłaŭnaja Śviata-Varvarynskaja carkva. Šylda na joj śviedčyć, što ŭ hetym chramie Jakub Kołas viančaŭsia z svajoj žonkaj, Maryjaj Kamienskaj. Budučy kłasik litaratury, adsiedzieŭšy ŭ turmie za hramadskuju dziejnaść, u 1912-m znajšoŭ u Pinsku pracu nastaŭnika i žyŭ tut niekalki hod.
Praŭda, abaznanyja ludzi kažuć, što ich viančali zusim nie tut, a ŭ čyhunačnaj carkvie na vakzale, dzie byŭ śviatarom budučy cieść.
Pobač z carkvoj zachavaŭsia klaštarny budynak, u jakim na pačatku XX stahodździa była haradskaja radzilnia. Tut źjaviŭsia na śviet Ryšard Kapuścinski. I heta ŭžo nieasprečna.
A sama carkva maje vyjaŭnyja katalickija abrysy. I heta nie dziva: budavałasia jana ŭ XVIII stahodździ jak biernardynski kaścioł, a pravasłaŭnym była addadzienaja paśla parazy paŭstańnia 1830—31-ha.
Manachi-kamunisty
A na susiedniaj vulicy — kaścioł kamunistaŭ. Byŭ taki manaski orden, što spaviadaŭ žyćcio ŭ kamunie. Jašče da Marksa i Lenina.
«Baročnaja cacka, jakoj moh by hanarycca luby jeŭrapiejski horad» — tak nazyvaŭ hety budynak Uładzimir Karatkievič, zaklikajučy jaho źbierahčy.
I heta ŭdałosia. Kaścioł byŭ zaniadbany ŭ saviecki čas, a siońnia tut kancertnaja zała. Afiša zaprašaje na kancert muzyki Šapena.
Žyłharadok
Reštki staroha małapaviarchovaha Pinska, fiermientavanaha i pierasypanaha naviejšymi šmatkvaternikami, my bačyli ciaham usioj vandroŭki pa horadzie.
Sučasny ž katedžny pasiołak znachodzicca tam, dzie Pinsk źlivajecca ź vioskaj Krajnavičy. Była ŭ 1990-ja sproba aficyjna nazvać Krajnavičami ŭsiu hetu častku Pinska. Ale nie pryžyłosia: zavuć pa-raniejšamu Žyłharadok. Jaho fiešeniebielny rajon adkryvajecca baptysckaj carkvoj.
Jevanhielisckija tradycyi na Paleśsi mocnyja, baptysty ćviarozyja, pracavityja i družbistyja. Mnohija z hetych akuratnych damkoŭ naležać im.
Padharodcy i zaračuki
Cikava, što sami pinčuki nikoli nie nazyvali siabie palešukami. «Nie, heta nie my, — kazali jany pryjezdžym etnohrafam. — Palešuki tam, dalej». I machali rukoj kudyści za dalahlad.
A jak nazyvalisia? Tych, chto žyŭ u ledź akulturanaj pinska-prypiackaj sielvie, za rakoj Pinaj, nazyvali zaračukami. Stavilisia da ich padazrona. Padharodcami ž zvalisia žychary paŭnočnaha, vysokaha i suchoha bieraha Piny. Tyja, chto moh dajechać da Pinska i abydzień damoŭ viarnucca. Tak što i tut Pina vyznačała, chto ty.
Hałoŭny sakret Piny
Ale pra hałoŭny sakret dzivosnaj pinskaj raki my ledź nie zabylisia. Pa Pinie ž možna vypłyści ŭ luby akijan. Papłyvieš uvierch — praz Buh i Visłu trapiš u Bałtyku. Papłyvieš uniz — praz Prypiać i Dniapro trapiš u Čornaje mora. Tak što Pinsk, faktyčna, lažyć u siaredzinie śvietu.
Kamientary