Viktar Marcinovič: Pomnik haradavomu vs pomnik Dziaržynskamu

Z padletkam, jakoha vymusili prasić prabačeńnia, atrymałasia efiektna, nie raŭnujučy na rep-batłach epochi ŭźlotu Oxxximiron. Ale niechta, zdajecca, krychu pierabłytaŭ žanr. Ciažka pazbavicca asacyjacyj z Sałtykovym-Ščadrynym. I toj fakt, što ŭsie ci amal usie kulturnyja ludzi maŭčać, nie aznačaje, što nichto ničoha nie zaŭvažyŭ ci nichto ničoha na hety kont nie padumaŭ.

Pomniki zvyčajna žyvuć cichim žyćciom i vielmi redka vychodziać na razborki z žyvymi.

«Miedny vieršnik» u Puškina vyrašaje «navalać» miełkamu čynoŭniku Jaŭhienu za toje, što toj uskładaje adkaznaść za svajo harotnaje žyćcio i niaŭdačy na cara Piatra. Zdavałasia b, nu što za drabiaza dla konnaj statui čałavieka, jaki zasnavaŭ horad i «prarubiŭ akno ŭ Jeŭropu». Ale Piotr akazvajecca vielmi kryŭdlivym, honicca za Jaŭhienam pa brukavancy z uklučanymi sirenami, a na ranicu cieła bluźniera znachodziać u niežyvym stanie.

Druhi prykład — statuja Kamandora z pjesy Cirsa de Maliny «Kamienny hość». Vy viedajecie hetuju pjesu pa libreta Łarenca de Ponte, jakoje Mocart uvasobiŭ u opiery «Don Žuan». Tam pomnik — heta ažyłaja ad reŭnaści i jaraści postać muža, da žonki jakoha prychodzić «biessaromny spakuśnik» u mascy. U «Kamiennym hości» pomnik — deus ex machina, apošni apłot spraviadlivaści. Bieź jaho jurlivy chłus Don Žuan budzie mucić z čužymi žonkami biaskonca.

Pry ŭsich adroźnieńniach u vieličy, stupieni kryŭdlivaści i niespraviadlivaści, što prymusiła statui «ažyć», abodva pomniki naležać žyvym ludziam. Niekamu, chto realna isnavaŭ i tamu realna moh być pakryŭdžany.

Ich abraza adnosicca da kultury pamiaci, da adnosinaŭ z prodkami. Kali ty kryŭdziš miortvych, naprykład, budujučy restaracyju niepadalok ad miescaŭ masavych zabojstvaŭ, ty vyklikaješ u žyvych horyč za toje, što nie šanuješ niabožčykaŭ. U vypadku z vyjavaj haradavoha dziejničajuć inšyja miechanizmy.

Biełaruskaje siońnia — ananimnaja para. Hieroika tut manapalizavanaja ideałahičnaj viertykallu i, pakolki našaje aficyjnaje minułaje ŭvieś čas mianiajecca, haradskoje asiarodździe ličać za lepšaje trymać jak maha dalej ad kankretnych asob ci histaryčnych postaciaŭ.

Bo, viedajecie, pomnik Alhierdu ŭ Viciebsku — jon pry canie rasijskaha hazu $128 za 1 tys. kub. m — norm, a kali canu ŭdasca źnizić da $80 — dyk Alhierd užo achtunh.

Tamu ŭ Biełarusi źjaviŭsia novy typ haradskich abjektaŭ: skulptura, pryśviečanaja ananimnaj sacyjalnaj hrupie. Zhadajma, naprykład, «pomnik turystu» ŭ Hrodnie ci «pomnik kavalu» ŭ Breście. Nie ŭvasablajučy nijakich kankretnych podźvihaŭ nijakich žyvych asobaŭ, hetyja pomniki nie mohuć «pamylacca». «Turyst» budzie ideałahična prydatnym i pry hazie u $128, i pry pieramovach ab asacyjacyi RB ź ES. A miesca zaniataje, niešta voś staić, bliščyć pad soncam, minaki fatahrafujucca, hrošy patračanyja niedaremna. Toj fakt, što takija skulptury «vypramieńvajuć» «nulavuju» ideałohiju, vidavočny dla mianie, ale nie dla tych, chto ich stavić.

Toj fakt, što «vychavaŭčaja», «maralizatarskaja» ich funkcyja tut nie spracoŭvaje, robić usie hetyja art-abjekty absalutna daremnymi dla krainy: jany simulujuć dyskurs, a nie kažuć niešta istotnaje.

Z pomnikam haradavomu situacyja jašče składaniejšaja. Bo, z adnaho boku, my majem adnu z takich ananimnych skulptur, jakija ŭvasablajuć nie bijahrafiju, a prafiesiju. Jak užo było patłumačana, skulptura — u adroźnieńnie ad pomnika — nie naležyć kultury pamiaci. I tamu nie maje taho areołu sakralnaści, jaki maje luby napamin pra pamierłaha čałavieka, što niekali byŭ žyvym. Navat kali skulptura zroblenaja majstram pad natchnieńniem fotazdymka realnaha haradavoha i ŭvasablaje niejkija sapraŭdnyja rysy (kukardu, pahony i h. d.), jana pa svaim statusie nie jość tojesnaj žyvomu čałavieku, z proźviščam, imiem i dataj śmierci. Z druhoha boku, heta skulptura abjaŭlenaja «tvaram milicyi», to bok jaje simvaličnaje isnavańnie ŭskładniajecca tym, što lubaja abraza hetaj skulptury budzie ŭsprymacca jak abraza milicyi. Kryminalnaja sprava za piatlu na šyi, pratakoł za poŭchu — prostyja tamu śviedčańni.

Ale ŭ adroźnieńnie ad haradskich skulptur, sakralnyja pomniki (kab stać niedatykalnymi) musiać być adznačanyja dźviuma akaličnaściami: adsutnaściu piarečańniaŭ ź simvaličnym paradkam haradskoha łandšaftu i jasnaściu simvoliki.

Raźbiaromsia z prazrystaściu simvoliki. Biełaruskaja milicyja viadzie svaju historyju ad balšavikoŭ, ad 1917 hoda — i heta byŭ jaje śviadomy vybar. Zhadajma šyrokaje śviatkavańnie stahodździa isnavańnia, ślady jakoha dahetul bačnyja na płakatach u horadzie. Čyn haradavych źjaviŭsia ŭ carskaj palicyi ŭ 1863-m. Haradavyja byli pieršymi vorahami revalucyjanieraŭ. Tych samych revalucyjanieraŭ, što stvaryli dziaržavu balšavikoŭ. Dyk jak moža być pomnik haradavomu simvałam biełaruskaj milicyi, stvoranaj ludźmi, jakija z haradavymi varahavali?

Za kiłamietr ad pomnika haradavomu, na płoščy pry Domie ŭrada, staić pomnik Leninu. Sapraŭdny pomnik, nie haradskaja skulptura. Uvasableńnie žyvoha čałavieka, jaki, jak paviedamlaje nam zbornik «Apaviadańni pra Lenina» Michaiła Zoščanki, adnojčy vielmi daścipna abduryŭ žandaraŭ.

Usio žyćcio Lenina było spačatku zmahańniem z «haradavymi», a potym starannym vyniščeńniem carskaj sistemy, jakaja na «haradavych» trymałasia. U inšym baku, u skviery nasuprać jašče adnaho siłavoha viedamstva, staić biust Dziaržynskaha. Zaŭvažym: nie Erasta Fandoryna, a mienavita F. Dziaržynskaha. Jaki z tym samym «haradavym» znachodziŭsia prykładna ŭ tych ža stasunkach, što i puškinski vieršnik ź niebarakam Jaŭhienam. Dziaržynski šmat razoŭ źbiahaŭ z-pad apieki «haradavoha», zajmaŭsia razhojdvańniem paradku i šmat jašče jakimi rečami, jakija nie spadabalisia b ni haradavomu, ni sabačku haradavoha.

Dyk u jakich simvaličnych adnosinach znachodziacca hetyja postaci? Lenin i haradavy? Lenin — «zasnavalnik» biełaruskaj dziaržaŭnaści? Ci jaje zasnavali žandary i carskaja «achranka»? Dzie ŭ hetym usim Dziaržynski?

Pomniki buduć pavažać nie tady, kali za vyśpiatak pa ich možna budzie atrymać aryšt. Asnova pavahi — razumieńnie roli, adznačeńnie śmiełaści. Ci chacia b spačuvańnie pakutam. Pieraśledam možna vymusić tolki bajacca. Što nie adno i toje ž. Zusim nie adno i toje ž.

• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0