Pakaleńnie Z. Maleńkija biełaruskija prahramisty raspaviadajuć, jak źmieniać śviet praz 100 hadoŭ
Romka z Barysava maryć vynajści robata, jaki budzie pieravodzić praz darohu tych, chto drenna bačyć. Vova ź vioski Łošnica, kali vyraście, stvoryć śpiecyjalny hadžet, jaki budzie sam vyklikać chutkuju dapamohu, kali čałavieku stanie drenna. Kab chłopcy zmahli ŭvasobić svaje idei ŭ žyćcio, Asacyjacyja «Adukacyja dla budučyni» adkryła ŭ ich škołach STEM-kłasy.
Tut dzieci robiać robataŭ i vučacca prahramavać. Na praktycy vykarystoŭvajuć zakony fiziki, matematyki, chimii i bijałohii. Chto viedaje, moža siarod ich raście novy Mark Cukierbierh! Takija kłasy mohuć źjavicca i ŭ inšych rajonnych škołach. Treba tolki padtrymać talenavitych dziaciej z hłybinki.
U Biełarusi bolš za 80% dziaciej vučacca ŭ rehijanalnych škołach. U maleńkich haradach niama abo amal niama sučasnych kursaŭ dla školnikaŭ. Z adnaho boku, Biełaruś imkniecca stać IT-krainaj. Ź inšaha boku, z kožnym hodam vypusknikoŭ, jakija vybirajuć techničnuju VNU, stanovicca ŭsio mienš. Heta vyklik nie tolki dla ajcišnikaŭ, ale i dla ŭsioj ekanomiki Biełarusi. Nie budzie kadraŭ — nie budzie raźvićcia.
Układvacca ŭ talenty treba ź dziacinstva. Mienavita tamu «Imiony» padtrymlivajuć prajekt STEM-adukacyja ŭ rehijonach. Asacyjacyja «Adukacyja dla budučyni» adkryvaje kłasy ŭ Minskaj i Bresckaj abłaściach. Płatforma «Imiony» źbiraje srodki na adkryćcio STEM-kłasaŭ u Homielskaj vobłaści.
— Budučynia nie za vysokimi technałohijami, a za takimi dziećmi, jak Roma i Vova, i ich idejami, jakija jany abaviazkova realizujuć, kali vyrastuć, — upeŭnieny dyrektar Asacyjacyi Alaksandr Chomič. — Samaje hałoŭnaje ciapier — padtrymać ich imknieńni.
Pahladzicie, jakaja jarkaja budučynia nas čakaje, kolki novych vynachodak ŭ nas źjavicca, kali my siońnia damo školnikam z hłybinki mahčymaść raźvivać svaje talenty.
Alaksandr, 15 hadoŭ, Žodzina
Saša lubić prydumlać kampjutarnyja hulni, ale sa Scratch (mova prahramavańnia dla stvareńnia hulniaŭ i animacyi) paznajomiŭsia tolki ŭ letnim adukacyjnym łahiery. U škole jany prachodziać tolki bazavyja rečy, jakich niedastatkova, kab raźvivać hiejm-dyzajnierskija zdolnaści. Saša byŭ by ščaślivy, kali b i ŭ ich škole adkryŭsia STEM-kłas.
A jašče chłopiec chacieŭ by trapić u budučyniu na mašynie času. Nie prosta ź cikaŭnaści, a kab pahladzieć, što budzie hadoŭ praz 100.
— Ja b adpraviŭsia ŭ budučyniu, kab zrazumieć, ci prydumali ludzi niejkaje rašeńnie prablem, jakija zaraz jość. I kali buduć niavyrašanyja, to, mahčyma, ja zmahu niešta zrabić, praduchilić heta tut, u sučasnaści. A kali ŭsio narmalna, to niachaj i idzie svajoj čarhoj. Nu, a ŭ minułaje… a navošta ŭ minułaje? Lepš nie paŭtarać pamyłak minułaha, — pa-fiłasofsku zaŭvažaje Saša.
Vova, 13 hadoŭ, vioska Łošnica (Barysaŭski rajon)
Mama daŭno ŭhavorvała Vovika pajści ŭ spartyŭnuju siekcyju: to na boks, to na baraćbu. A jon usio admachvaŭsia: nie majo, nie cikava. A kali viasnoj u jaho zvyčajnaj sielskaj škole adkryŭsia STEM-kłas, chłopčyk z radaściu pačaŭ chadzić na zaniatki. Ciapier jon źbiraje robataŭ, prahramuje i ŭžo paśpieŭ źjeździć na pieršy konkurs pa robatatechnicy Hello robot. Vova upeŭnieny: u budučyni abaviazkova budzie pracavać u IT-kampanii, stanie hiejm-dyzajnieram ci prahramistam.
- Prahramist — heta ž nie tolki hulni raspracoŭvać, — tłumačyć Vovik. — Možna ž rabić prahramy karysnyja dla ludziej, u jakich ŭsiakija prablemy sa zdaroŭjem. Naprykład, čaplajecca hadžet śpiecyjalny kala serca, i kali pačaščajecca puls ci drenna stanovicca, jon sam vyklikaje «chutkuju».
Hadoŭ praz sto pałovy rečaŭ u nas naohuł nie budzie, ličyć Vova.
— Ich zamieniać technałohii, — aptymistyčna dadaje školnik.
— A jak, naprykład, technałohii zmohuć zamianić vadu? — pytajem u jaho.
- Tak, vadu nijak nie zamieniš… — Voŭčyk zadumvajecca. — Moža, vynajduć jakija-niebudź mahutnyja filtry, jakija buduć čyścić, naprykład, salanyja aziory ad roznych zabrudžvańniaŭ, solaŭ, kišačnych pałačak usialakich, kab atrymałasia zvyčajnaja vada.
Jarasłaŭ, 13 hadoŭ, vioska Łošnica (Barysaŭski rajon)
Adnakłaśnik Vovika Jarasłaŭ taksama lubić zajmacca ŭ STEM-kłasie. Pierad letnimi kanikułami jany paśpieli zrabić robata, jaki moža kidać pinh-ponhavy miačyk u kalco. Budučyniu svaju Jarasłaŭ bačyć u IT. Naprykład, supracoŭnikam Google. Nu, a čamu nie? Ale jość i zapasny varyjant.
— Ja dumaju, moj adnakłaśnik Vova stvoryć svaju kampaniju kštałtu EPAM i voźmie mianie tudy pracavać, — dzielicca svaimi płanami Jaryk i tut ža ŭdakładniaje: — Heta kali ŭ Google nie prymuć.
Roma, 8 hadoŭ, Barysaŭ
Roma ŭvieś minuły hod zajmaŭsia robatatechnikaj u novym STEM-kłasie. Chłopčyk voś-voś pojdzie ŭ treci kłas. Ale ŭžo zaraz dakładna viedaje, što kali vyraście, budzie vynachodnikam. Robat-pamočnik dla ślapych ludziej — nie adzinaja jaho zadumka.
— Ja b chacieŭ zrabić dla invalidaŭ takuju kalasku, kab invalid skazaŭ: «Zaviazi mianie tudy» — i robat advozić. A kali treba adčynić bramku, čałaviek prosta kaža: «Adčyni, kali łaska, bramku». I ŭ robata dastajecca miechaničnaja ruka, biare klučy i admykaje dźviery.
Romka upeŭnieny, što ŭ budučyni naohuł usio budzie aŭtamatyčnym. Voś kažaš kavavamu aparatu: «Zrabi kavu z cukram» — i jon vydaje napoj. Abo prychodziš dadomu stomleny, niama sił dajści da vyklučalnika, plasnuŭ u ładki — i śviatło zapaliłasia. A kiravać aŭtamabilem budzie aŭtapiłot.
— Roma, čałaviek, napeŭna, zusim lanivym stanie, kali ŭsio za jaho buduć robaty rabić?
— Ale heta ŭsio tolki dla ślapych, invalidaŭ, tolki dla takich ludziej, — udakładniaje chłopčyk. — A dla inšych heta nie treba, jany ž zdarovyja, mohuć i sami ŭsio heta zrabić.
Mikałaj, 13 hadoŭ, Barysaŭ
Kola ŭžo paŭtara hoda zajmajecca ŭ STEM-kłasie ŭ Barysaŭskaj škole. Vyvučaje Scratch i stvaraje svaje hulni. Spačatku heta byli prostyja cacki — stralałka i simulatar samalota — takimi raśpieščanych hiejmieraŭ nie zavabiš. I Mikałaj udaskanaliŭ svaje prajekty, pieraviadučy ich u 3D-farmat. Kali vyraście, choča praciahvać rabić hulni ŭ 3D. A jašče maryć stvaryć karysny hadžet, kab ekanomić vadu i nie spuskać jaje ŭ kanalizacyju.
— Ci možna zrabić vir: vada budzie prachodzić praz kran i viartacca nazad. Prosta uklučyŭ kran, trochi vady dadaŭ i vada moža ciačy biaskonca. I nie treba jaje raschodvać.
Anžalika, 14 hadoŭ, pasiołak Enierhietyk (Dziaržynski rajon)
U sielskaj škole, dzie vučycca Anžalika, pakul niama STEM-kłasa. Ale kožnuju subotu jana chodzić na fakultatyŭ pa robatatechnicy. Luboŭ da vynachodnictva ŭžo pryviała jaje da pieršych pośpiechaŭ. Sioleta jana zaniała čaćviortaje miesca na konkursie «Technaintelekt» sa svaim prajektam «Razumny dom dla hryzunoŭ i reptylij».
— Taki dom pracuje ad razietki i sam padaje vadu, ježu i astudžaje pavietra. Vy naładžvajecie čas padačy korma, stavicie tempieraturu, pry jakoj pavinien spracavać vientylatar ci padahreŭ, zalivajecie vadu ŭ jomistaść, nasypajecie korm i pakidajecie žyviołu na dva-try tydni, kali jedziecie ŭ adpačynak abo kamandziroŭku. Dom možna i nie ŭklučać u razietku, treba prosta dakupić akumulatar.
Anžalika maryć vynajści maštabnaha robata, jaki budzie karysny na zavodzie i abaviazkova adpravicca ź im u Tokia, na vialikuju vystavu.
I choć dziaŭčynka ŭpeŭnienaja, što ŭ budučyni amal va ŭsich prafiesijach čałavieka zamieniać robaty i štučny intelekt, ludzi biez pracy nie zastanucca. Pa-pieršaje, robataŭ nielha pakidać biez nahladu, kab jany nie dali zboj, treba ŭvieś čas padtrymlivać ich pracu, udaskanalvać, pisać novyja prahramy dla ich. A pa-druhoje, ŭsio ž jość prafiesii, dzie čałaviek usio adno budzie lepšym za robata.
— U sacyjalnaj dziejnaści, dzie ludzi absłuhoŭvajuć ludziej, bolš efiektyŭnym budzie čałaviek, — ličyć školnica. — Tamu što robat nie moža adčuvać i ŭvajści ŭ pałažeńnie. Tolki ludzi zmohuć znajści rašeńnie niejkaj prablemy. A robat nie maje pačućciaŭ i tamu nie zmoža pryniać dakładnaje rašeńnie.
Maksim, 12 hadoŭ, Lubań
Maks skončyŭ 6 kłasaŭ, ale pryznajecca, što ŭžo z 5 kłasa maryć navučycca prahramavać, kab całkam pradumvać i stvarać ŭłasnyja hulni. I ŭ hetaj spravie ŭ jaho ŭžo jość pośpiechi: sioleta hulnia Maksima ŭvajšła ŭ 11 lepšych z 239 prajektaŭ na respublikanskim konkursie «Prahramavańnie ŭ asiarodździ Scratch».
U budučyni, upeŭnieny Maksim, nas čakaje šmat cikavych vynachodak. Naprykład, prydumajuć partał, kab pieramiaščacca ŭ prastory: raz — i ty ŭ Afrycy. Praŭda, sam Maksim maryć praz taki partał patrapić u Amieryku — samuju technałahičnuju krainu śvietu. Apynuŭšysia tam, jon adrazu b adpraviŭsia ŭ biblijateku.
— Ja b chacieŭ viedać anhlijskuju daskanała, pajści ŭ biblijateku i pračytać knihi zamiežnyja, jakija ŭ nas jašče nie pierakładzieny.
— Moža, prahramu jakuju prydumajuć, kab zamiežnuju movu za hadzinu možna było vyvučyć?
— Nie, naŭrad ci. Mova pryjdziecca vučyć samomu i doŭha, — upeŭnieny chłopiec.
Arciom, 14 hadoŭ, Minsk
Arciom skončyŭ 7 kłasaŭ u inkluziŭnaj škole. U jaho DCP, jon prykmietna kulhaje. Tamu vynachodnictva, jakoje maryć stvaryć chłopiec, kali vyraście, całkam sabie zrazumiełaje.
— Ja vynajdu taki kaścium dla ludziej z parušeńniem aporna-ruchalnaha aparata, u jakim čałaviek moh by kamfortna chadzić pa vulicy. Kaścium budzie jak zvyčajny płašč. I ŭ jaho budzie ŭbudavany admysłovy aparacik, kab čałaviek svabodna ruchaŭsia.
— A što kali ludzi vakoł buduć dumać: «Chm, jaki dziŭny čałaviek u płaščy»?
— Treba prosta rastłumačyć im, dla čaho jon patrebny.
Jak možna dapamahčy
Kab usie zadumki hetych chłopcaŭ byli realizavanyja, ich cikavaść, dapytlivaść i navyki treba padtrymlivać i raźvivać. Zaniatki ŭ STEM-kłasach — efiektyŭny sposab dapamahčy talenavitym dzieciam.
U bližejšy čas Asacyjacyja «Adukacyja dla budučyni» adkryje za košt svajho finansavańnia jašče čatyry STEM-kłasy: dva ŭ Baranavičach, adzin u Breście i adzin u Bresckim rajonie.
«Imiony» źbirajuć srodki na adkryćcio kłasa ŭ Lelčycach. Heta nievialikaje miastečka ŭ Homielskaj vobłaści z nasielnictvam krychu bolš za 11 tysiač čałaviek. Rajon źjaŭlajecca adnym z najbolš paciarpiełych ad avaryi na Čarnobylskaj AES. Znajści dobruju pracu ŭ horadzie składana, tut tolki dźvie škoły, himnazija, škoła mastactvaŭ i balnica. Jašče niekalki nievialikich mahazinaŭ i «Jeŭraopt». Lišnich srodkaŭ u baćkoŭ na adukacyju dla talenavitych rabiat prosta niama.
Padtrymać vunderkindaŭ z hłybinki možna pa spasyłcy.
Favarytka Łukašenki i Čyža — što pryniesła himnastcy Ksienii Sankovič blizkaść z palityčnymi elitami?6
Kamientary