Jak miascovaść, dzie my žyviom, farmiruje naš charaktar
Pašyranaje mierkavańnie, što žychary asobnych rehijonaŭ abo častak adnoj krainy majuć svaje admietnaści charaktaru. Akazvajecca, heta nie tolki stereatypy. Navukovyja daśledavańni taksama paćviardžajuć niekatoryja adroźnieńni.
10.08.2023 / 20:33
Drahičyn-nad-Buham, vid z zamkavaj hary. Ilustracyjnaje fota: Naša Niva
Vyvučeńniem upłyvu miascovaści pražyvańnia na charaktar čałavieka zajmajecca takaja maładaja navuka, jak hieahrafičnaja psichałohija.
Śpiecyjalisty ŭ hetaj halinie zajmajucca pošukam sistematyčnych adroźnieńniaŭ u raźmierkavańni rys asoby pamiž sielskim i haradskim nasielnictvam, žycharami paŭnočnych i paŭdniovych rehijonaŭ, uschodu i zachadu, žycharami prymorskich i hornych rajonaŭ.
U adroźnieńnie ad kłasičnych kros-kulturnych daśledavańniaŭ, u jakich pravodzicca adroźnieńnie pamiž indyvidualistyčnymi i kalektyvisckimi hramadstvami, hieahrafičnaja psichałohija maje tendencyju być bolš detalovaj i ŭličvać łakalnyja adroźnieńni ŭnutry krainy abo rehijona.
Rehijanalnyja adroźnieńni charaktaru
U daśledavańni, apublikavanym u 2019 hodzie, psichołahi pad kiraŭnictvam Marcina Abšonka (Martin Obschonka) acanili danyja bolš za 70 000 niemcaŭ roznych rehijonaŭ Hiermanii, jakija prajšli piacifaktarny anłajn-test asoby («Vialikaja piaciorka», BFI). Test dazvalaje atrymać indyvidualny profil piaci asnoŭnych paramietraŭ charaktaru, a mienavita ekstraviersii (tavaryskaści), adkrytaści novamu dośviedu, dobrasumlennaści, dobrazyčlivaści i nieŭratyzmu (emacyjnaj łabilnaści). Aŭtary pasprabavali źvieści da minimumu ŭpłyŭ sacyjalnaha statusu, abjadnaŭšy ludziej z adnolkavym ekanamičnym ci adukacyjnym uzroŭniem.
Jak pišuć sami navukoŭcy, ich vyniki zaśviedčyli, što takija papularnyja stereatypy (naprykład, strymanyja žychary poŭnačy, viasiołyja žychary poŭdnia, adkrytyja haradžanie) majuć racyjanalnaje ziernie.
Vučonyja vyśvietliła, što ŭ siarednim u bujnych haradach žyvie bolš ekstraviertaŭ, čym u sielskaj miascovaści. Jany zaŭvažyli adnosna vyraznuju kiolnska-miunchienskuju liniju ŭ rehijanalnych varyjacyjach nieŭratyzmu (schilnaść da turboty i častych pierapadaŭ nastroju) u Hiermanii. Na poŭdzień ad jaje nieŭratyzm u siarednim mienš vyjaŭleny.
Daśledavańnie nasielnictva ŭ štatach ZŠA pakazała, što nieŭratyzm najbolej vysoki ŭ paŭnočna-ŭschodnich i paŭdniova-ŭschodnich štatach, a samy nizki — u štatach Siaredniaha Zachadu i Zachodniaha ŭźbiarežža. Adkrytaść da vopytu ŭ maštabach štata samaja vysokaja nazirałasia ŭ Novaj Anhlii, Siarednieatłantyčnym i Cichaakijanskim rehijonach i samaja nizkaja — u štatach Vialikich raŭnin, Siarednim Zachadzie i Paŭdniovym Uschodzie.
U čym pryčyny
Sacyjalny psichołah Piter Rentfroŭ (Peter Rentfrow) z Kiembrydžskaha ŭniviersiteta i jaho kalehi ličać, što za asacyjacyjaj miascovaść — prykmieta charaktaru chavajecca šmat faktaraŭ.
Akramia asablivaściej navakolnaha asiarodździa, takich jak klimat i łandšaft, vialikuju rolu adyhryvaje sacyjalny ŭpłyŭ. My pačynajem razhladać tych, chto žyvie z nami pa susiedstvie, jak adnu z našych «svaich hrup», i na nas mohuć upłyvać kaštoŭnaści i rasparadak hrupy. Ludzi, jakija patraplajuć u supolnaść, prymajuć peŭnyja normy i ŭjaŭleńni. Navat intraviert budzie bolš tavaryskim, kali jon pajedzie ŭ vialiki horad na vučobu ci pracu, i, takim čynam, budzie «pieravychavany» ŭ svaim novym asiarodździ.
Važnym taksama źjaŭlajecca taki faktar, jak sielektyŭnaja mihracyja — schilnaść ludziej z peŭnymi rysami charaktaru da pierajezdu ŭ inšyja miescy. Naprykład, ludzi, jakija nadajuć vialikaje značeńnie sacyjalnym adnosinam, jak praviła, addajuć pieravahu maleńkim haradam, u toj čas jak ludzi, jakija ceniać naviznu i novyja emocyi, mohuć pakinuć svoj maleńki horad i pierajechać u vialiki, jak tolki jany stanuć dastatkova darosłymi. Takim čynam, jak miesca moža farmavać čałavieka, tak i čałaviek miesca.
Navakolnaje asiarodździe i charaktar
Vyniki dvuch bujnamaštabnych daśledavańniaŭ, praviedzienych u ZŠA i Kitai, pakazali, što pry paraŭnańni z žycharami rehijonaŭ ź nizkimi tempieraturami ŭ ludziej z rehijonaŭ ź ciopłym klimatam bolš vyjaŭlenyja takija jakaści, jak zyčlivaść, sumlennaść, emacyjnaja stabilnaść, ekstraviersija i adkrytaść vopytu.
Daśledavańni z ZŠA zvyčajna fiksujuć nižejšy ŭzrovień nieŭratyzmu siarod žycharoŭ hor, čym u žycharoŭ marskoha ŭźbiarežža. Daśledčyki taksama zaŭvažyli, što čas, jaki praviedzieny na vialikaj vyšyni, stymuluje tvorčy patencyjał i pavyšaje cikaŭnaść da tvorčaści.
Ź inšaha boku, pavodle źviestak kitajskich daśledavańniaŭ, u harach časta žyvuć bolš niestabilnyja ludzi, čym u raŭninnaj miascovaści. Mahčyma, adroźnieńni ŭ vysnovach možna rastłumačyć kulturnymi tradycyjami roznych narodaŭ.
Aprača klimatu i łandšaftu na sacyjalnuju dziejnaść čałavieka, jak pakazali daśledavańni, upłyvaje jakaść pavietra. Analiz złačynnaści 9360 haradoŭ ZŠA za 9 hadoŭ pakazaŭ, što zabrudžvańnie pavietra było vyznačalnym faktaram u hieahrafičnych vahańniach šaści asnoŭnych katehoryj złačynstvaŭ.
Takim čynam, nielha admaŭlać, što asiarodździe, u jakim my žyviem, farmuje nas psichałahična, a za terminam «depresiŭny rehijon» chavajecca nie tolki ekanamičnyja, ale i peŭnyja psichałahičnyja rysy jaho žycharoŭ.
Čytajcie jašče:
Pryroda kanfarmizmu: jak ludzi zhadžajucca ź vidavočnaj niapraŭdaj
Nie viedajecie, intraviert vy ci ekstraviert? Mahčyma, ambiviert