U internecie startavaŭ prajekt pa stvareńni interaktyŭnaj karty biełaruskich pachavańniaŭ pa ŭsim śviecie
U biełaruskaj internet-prastory startavaŭ prajekt mohilki.org, jaki daje mahčymaść pahladzieć na historyju naroda praz pachavańni na interaktyŭnaj karcie, jakaja pakazvaje mahiły biełarusaŭ u roznych krainach śvietu. Pakul na karcie paznačanyja tolki pachavańni ŭ Polščy, ale aŭtary prajekta majuć ambitnyja płany — «stvaryć sajt, dzie buduć sabranyja mahiły biełarusaŭ pa ŭsim śviecie». Budzma.org parazmaŭlała sa stvaralnikam prajekta Siarhiejem Tubalcom pra toje, jak paŭstaŭ prajekt i jak možna dapamahčy jaho raźvićciu.
Ź junych hadoŭ Siarhiej zachaplajecca historyjaj: surazmoŭca skončyŭ histfak BDU pa śpiecyjalnaści «historyk-palitołah».
«Pa śpiecyjalnaści ja nie pracavaŭ, mianie adpravili pa raźmierkavańni ŭ dziciačy sadok vychavalnikam. Paśla ja ŭładkavaŭsia u etnahrafičny muziej. U toj pieryjad ja pieražyvaŭ depresiju i dumaŭ, jak ź jaje vybracca, šukaŭ novyja mety.
Jašče ŭ školnym uzroście mnie padabałasia jeździć pa vioskach, chadzić pa starych mohiłkach. Tady mnie pryjšła ideja ab stvareńni prajekta pra biełaruskija mohiłki. Ja staŭ fatahrafavać pomniki, była navat ideja ab stvareńni vystavy. Ale realizavać jaje ja nie paśpieŭ — apynuŭsia ŭ emihracyi paśla padziej 2020 hoda.
Usie maje daśledavańni stali niemahčymyja. Ja pačaŭ dumać pra toje, što ja mahu zrabić za miažoj. I ŭ vyniku prydumaŭ prajekt mohilki.org. Ja raskazaŭ ab prajekcie aktyvistam z moładzievaha błoka: im spadabałasia ideja, sabrałasia nievialikaja kampanija ź siami čałaviek».
Siarhiej adznačaje, što za ŭsiu historyju Biełarusi z krainy źjazdžała mnostva ludziej: pačynajučy ad paŭstańniaŭ suprać Rasijskaj impieryi ŭ XVIII-XIX stahodździach, potym u pieryjad revalucyj, paśla Druhoj suśvietnaj vajny. U 1990-ch hadach pačałasia chvala ekanamičnaj, a zatym i palityčnaj emihracyi.
«Kali ja staŭ pahłyblacca, ja ŭraziŭsia nie tolki kolkaściu, ale i hieahrafijaj: akazvajecca, vielizarnaja kolkaść biełarusaŭ žyvie za miežami Jeŭropy, u ZŠA, Paŭdniovaj Amierycy.
Jość biełaruski prajekt pomnim.by, ale jon raźličany tolki na Biełaruś, Ukrainu i Rasiju. Mnie chaciełasia b zrabić niešta bolš maštabnaje, bo mnohija biełarusy nie viedajuć, dzie pachavanyja ich svajaki. Ja dumaŭ, što budzie karysna zrabić taki sajt, dzie buduć sabranyja mahiły biełarusaŭ pa ŭsim śviecie.
Viaskovyja mohiłki ŭ Biełarusi
My vyrašyli pačać z Polščy, Čechii i Litvy. My z kamandaj stali šukać ekśpiertaŭ i historykaŭ. Naprykład, u Hdańsku ja źviarnuŭsia da prafiesara Aleny Hłahoŭskaj. Taksama ja mieŭ znosiny sa Śviatłanaj Kul, jakaja padkazała mnie ludziej u Polščy, jakija raźbirajucca ŭ hetaj temie.
U Varšavie ŭ mianie jość znajomy historyk, Juryj Kuŭšynaŭ, jaki vodzić ekskursii pa Varšavie, jon taksama daŭ šmat padkazak.
Na hety momant na interaktyŭnaj mapie abaznačana 40 pachavańniaŭ na terytoryi Polščy. Aproč mapy, jość taksama raździeł «Ludzi», dzie možna šukać pachavańni pa proźviščach, i raździeł «Miescy», dzie dajecca ahulnaja infarmacyja pra roznyja mohiłki».
Pa słovach Siarhieja, u pracesie pošuku biełaruskich pachavańniaŭ jon daviedaŭsia šmat cikavych faktaŭ pra losy biełarusaŭ u emihracyi.
Varšaŭskija mohiłki Pavonzki
«Mnie zapomniłasia historyja dački biełaruskaha hramadska-palityčnaha dziejača Vasila Rahuli — Iny Surevič. Paśla vajny jon sam, pakolki supracoŭničaŭ ź niemcami, źjechaŭ u ZŠA, a dačka zastałasia žyć na Biełastoččynie.
U niejki momant jaje staŭ šukać KDB: jana, spałochaŭšysia, što polskija śpiecsłužby taksama joj zacikaviacca, pierajazdžaje ŭ Hdańsk, mianiaje imia ź Zinaidy na Inu, biare proźvišča muža i ŭsio žyćcio navat baicca vyjści na pracu (baicca, što jaje zapytajuć proźvišča pa baćku). Paśla raspadu SSSR jana taksama bajałasia razmaŭlać z žurnalistami, nikoha nie puskała ŭ dom».
Jak dapamahčy raźvićciu prajekta
Prajekt funkcyjanuje na vałanciorskich pačatkach. Jak i mnohim inšym biełaruskim prajektam, nie chapaje resursaŭ.
«Prajekt my rabili vyklučna za svaje srodki, kamanda taksama pracuje na vałanciorskich pačatkach, — kaža Siarhiej. — Viadoma, kali b mahli pryciahvać ekśpiertaŭ i płacić im hanarar, praca b išła chutčej».
Pa słovach Siarhieja, kožny moža ŭnieści svoj układ u prajekt: adpraŭlać fatahrafii biełaruskich mahił za miažoj moža luby karystalnik. Dla hetaha treba prajści rehistracyju, a paśla zahruzić danyja ŭ raździeł «Ludzi».
«My rabili rassyłku pa čatach: ludzi stali dasyłać nam fatahrafii biełaruskich mahił u krainach, dzie jany žyvuć. Jašče da zapusku sajta my sabrali kala 150 fatahrafij. Ale hetaja ličba pastajanna raście.
My praciahvajem rassyłku pa čatach, nakštałt «Biełarusy Hiermanii», «Biełarusy Narviehii». Zaraz my płanujem uziacca za ZŠA, Łatviju i Šviecyju: tam jość ludzi, hatovyja dapamahčy».
«My ad vas daloka, baćkoŭskija honi». Pabačyŭ śviet hruntoŭny encykłapiedyčny daviednik (610 staronak) pa biełaruskich mohiłkach u zamiežžy
Vychodzić albom pra biełaruskija pachavańni ŭ śviecie
«Nie treba mianie chavać z pompaj, ja ž nie na vajnu idu». Jakija zahadki tojać tastamienty i epitafii časoŭ VKŁ?
Biełaruskija śpiecsłužby kupili na imia Ramana Pratasieviča dva aŭtamabili ŭ Polščy. Našto?6
Kamientary