Za hod u Izrail źjechała amal 1300 biełarusaŭ. Čamu jany tudy pierabirajucca i za što žyvuć?
U Izraili — samy vialiki za 20 hadoŭ prytok emihrantaŭ. Tolki za apošni hod tudy repatryjavałasia 42675 čałaviek. Vychadcaŭ ź Biełarusi siarod ich — 3% (takija ličby pryvodzić Ministerstva alii i intehracyi). Chvala biełarusaŭ imkliva pačała pavialičvacca paśla žniŭnia 2020 hoda ŭ suviazi z represijami na radzimie. Chto tudy źjazdžaje, jakuju pracu znachodzić i jak naohuł biełarusam žyviecca ŭ Izraili?
Z vykładčyka ŭ piekary. «Minimałka na poŭnuju staŭku — kala 1,5 tysiačy dalaraŭ na samaj nizkaapłatnaj pazicyi»
Uładzimir Alaksandraŭ pierajechaŭ u Izrail u listapadzie 2020 hoda — paśla taho, jak stamiŭsia ad čarhovych sprob znajści sabie novuju stałuju pracu, jakaja b zadavalniała. Mužčyna vykładaŭ fiłasofiju ŭ BDUIR, ale jamu nie praciahnuli kantrakt, tamu što jon pa ŭłasnym žadańni pačaŭ vieści zaniatki pa-biełarusku.
«U mianie zaŭsiody była mahčymaść repatryjavacca — i ja vyrašyŭ, što hety čas pryjšoŭ: pa śpiecyjalnaści ŭsio adno ŭładkavacca nie atrymlivałasia, adnaho repietytarstva nie chapała. Pierajazdžaŭ ja pa śpiecprahramie «Pieršy dom na radzimie». Pa joj ty pieršy čas žyvieš u vioscy — kibucy, vučyš iŭryt, paśla možaš šukać sabie pracu. Pry hetym pieršyja paŭhoda ty atrymlivaješ materyjalnuju dapamohu ad dziaržavy: dla čałavieka majho vieku jana składała kala 800 dalaraŭ na miesiac.
(«Pieršy dom na radzimie» — prahrama repatryjacyi dla siemjaŭ i niesiamiejnych repatryjantaŭ da 45 hadoŭ. Ëj aktyŭna karystajucca emihranty ź Biełarusi, Rasii i Ukrainy. Niadaŭna pa joj, naprykład, u Izrail pierajechała siamja viadomaha viadučaha Jaŭhiena Bułki. — «NN»)».
Pieršapačatkova Uładzimir pasialiŭsia ŭ pryharadzie Chajfy, dzie ŭładkavaŭsia roznarabočym u piakarniu, a ciapier žyvie ŭ Ašdodzie. Tam jon taksama pracuje ŭ piakarni, ale ŭžo na pazicyi piekara.
«Hałoŭny plus u Izraili — ty biez prablem možaš znajści pracu, jakaja navat pry minimalnym zarobku dazvolić tabie isnavać. Minimałka na poŭnuju staŭku tut kala 1,5 tysiačy dalaraŭ na samaj nizkaapłatnaj pazicyi.
Dvuch— ci trochpakajoŭku ŭ maim horadzie možna źniać za tysiaču dalaraŭ. Dla paraŭnańnia: u Biełarusi na adnušku moj zarobak vykładčyka sychodziŭ całkam. Praŭda, heta było daŭno, pra siońniašnija suadnosiny cen ja nie viedaju».
Uvieś kalektyŭ u piakarni Uładzimira razmaŭlaje na iŭrycie. Mužčyna pačaŭ vučyć jaho pry ambasadzie Izraila, jašče budučy ŭ Biełarusi. A ŭžo pierajechaŭšy, naviedvaŭ moŭnyja kursy pa prahramie dla repatryjantaŭ. Praŭda, dahetul niezadavoleny svaim bazavym uzroŭniem.
«Kali ja niešta nie razumieju na pracy, to pakul pierapytvaju kaleh. Jany ciarplivyja ludzi: nie stamlajucca pa 3-4 razy adno i toje ž paŭtarać dla mianie i tłumačyć. Spadziajusia, moŭny prahres pryjdzie z časam, z ulikam majho znachodžańnia ŭ iŭrytamoŭnym asiarodździ».
«Navat padčas žorstkich karancinnych zachadaŭ nie zabaranialisia palityčnyja demanstracyi»
Uładzimir dla siabie bačyć tolki pieravahi ad pierajezdu:
«Izrail — kłasičnaja demakratyčnaja dziaržava, dzie šmat što zaležyć ad samoha čałavieka. Jość vialikaja prastora dla luboj dziejnaści: hramadskaj aktyŭnaści, tvorčaści, pradprymalnictva. I jaki ad dziejnaści budzie vynik, vyznačaje sam čałaviek, a nie dziaržava. Zrešty, Izrail u toj ža čas kraina sacyjalnaja, jana maje šmat dziaržaŭnych i hramadskich prahram padtrymki ludziej. Naprykład, paśla zvalnieńnia biespracoŭny čałaviek maje mahčymaść atrymlivać paŭhoda ładnuju častku svajho apošniaha zarobku. U sacsietkach jość šmat supołak, jakija dajuć abviestki ab razdačy dobrych, ale ŭžo niepatrebnych haspadaram rečaŭ: ad posudu i mebli da televizaraŭ i kampjutaraŭ.
Vielizarnym plusam u paraŭnańni ź Biełaruśsiu źjaŭlajecca palityčnaja svaboda: naprykład, navat padčas žorstkich karancinnych zachadaŭ nie zabaranialisia palityčnyja demanstracyi, i ludzi hetym karystalisia. Uvohule, tut ciažka patłumačyć, što značyć bajacca palicyi, śpiecsłužbaŭ, ułady. Heta toje, što, na žal, stała paŭsiadzionnaściu ŭ Biełarusi».
Ź minusaŭ ža mužčyna adznačaje dla siabie dva faktary:
«Na vulicach niekatorych haradoŭ nie tak čysta, jak u Minsku.
Jość i prablema bolš istotnaja: viadoma, što Izrail žyvie ŭ stanie pastajannaj pavyšanaj napružanaści praz pahrozy teraktaŭ, abstrełaŭ. Ale i da hetaha ludzi, možna skazać, pryzvyčailisia, jany navučylisia być pilnymi, arhanizavanymi, adkaznymi, ale pry hetym zastajucca saboju — viasiołymi, žyćciaradasnymi, krychu lanivymi pad paŭdniovym soncam».
Opcyju viarnucca nazad Uładzimir dla siabie nie razhladaje, paraŭnoŭvajučy padziei ŭ rodnaj krainie z 1937 hodam. «Navat pry źmienie režymu, dumaju, jašče projdzie šmat času da taho, jak Biełaruś stanie krainaj, prydatnaj dla narmalnaha žyćcia. Toje, što adbyvajecca, možna nazvać usieabdymnaj nacyjanalnaj katastrofaj: palityčnaj, ekanamičnaj, sacyjalnaj, kulturnaj, navat antrapałahičnaj. I čym daŭžej jana ciahniecca, ty mienš šansaŭ vykaraskacca.
Ukraina siońnia pieražyvaje trahiedyju vajny, ale joj i ciapier, i paśla pieramohi budzie dapamahać uvieś śviet. Nam ža znoŭ daviadziecca, jak praroča kazaŭ Vasil Bykaŭ, zastavacca chutaranami, być na ŭskrajku ŭvahi i kłopatu Zachadu. Heta kryŭdna i niespraviadliva, ale, vidać, taki naš los».
Z navuki — u navuku. «U Izraili i biez stažu budzie sacyjalnaja padtrymka piensijanieraŭ»
Andrej z žonkaj (imia źmienienaje pa prośbie hieroja) pryniali rašeńnie źjazdžać ź Biełarusi jašče vosieńniu 2020-ha — paśla zabojstva Ramana Bandarenki. «Žonka tady skazała: «Režym kančatkova pieratvarajecca ŭ kryvavy. Heta jak kocik, jaki pakaštavaŭ kryvi — jon užo nie spynicca».
Plus my bačyli, što žyćcio na schile, i razumieli, što z prafiesijnaha punktu hledžańnia ŭ Biełarusi jano dalej prahresavać nie budzie — pierśpiektyvaŭ u navucy, dzie ja pracavaŭ, dla siabie nie bačyŭ. Na toj momant cisku na mianie piersanalna nie było, ale, miarkujučy pa tym, što adbyvałasia paźniej, adnojčy zvalnieńni i represii nie minuli b i mianie», — upeŭnieny Andrej.
Izrail abiraŭsia z praktyčnaha punktu hledžańnia. Andrej i jaho žonka — hałachičnyja habrei pa matčynaj linii. Jany nieadnarazova naviedvali krainu, tam žyvuć ich svajaki.
«Ale samy hałoŭny faktar dla ludziej našaha ŭzrostu (nam abaim za 50) — u bolšaści krain Jeŭrasajuza my b užo nie zarabili sabie navat strachavy staž dla piensii. U Izraili ž tak ci inakš sacyjalnaja padtrymka piensijanieraŭ isnuje, niahledziačy na staž. Druhi faktar — atrymańnie hramadzianstva niepasredna ŭ aeraporcie tym, chto jedzie pa zakonie ab viartańni.
Adpaviedna, zdymalisia dadatkovyja składanaści z pracaŭładkavańniem, ź jakimi sutykajucca zamiežniki. Nu, i treci plus dla repatryjantaŭ — niezvarotnaja hrašovaja dapamoha, jakaja vypłačvajecca kožnamu repatryjantu na praciahu paŭhoda, kab dapamahčy jamu intehravacca ŭ izrailskaje hramadstva. Dla siamiejnaj pary biez małych dziaciej, jak u našym vypadku, findapamoha składała troški mieniej za minimałku na dvaich — kala 4800 šekielaŭ, abo 1500 dalaraŭ na miesiac. Choć i ŭprytyk, ale heta całkam dazvalaje pratrymacca pieršy čas», — raskazvaje naš surazmoŭca.
«Zarobak u dziesiać razoŭ vyšejšy za toje, što ja mieŭ z navukovaj dziejnaści na radzimie»
U Izrail para pryjechała vosiem miesiacaŭ tamu. U horadzie Chajfa spynilisia, bo akurat tam žyvuć svajaki.
«Nas papiaredžvali, što horad dla žyćcia i horad dla pracy ŭ Izraili časam roznyja rečy. U maim vypadku tak i vyjšła. Chajfa zručnaja tym, što hety horad adnosna niedarahi pa arendzie.
My zdymajem kvateru, jakuju pa minskich mierkach možna ličyć dvuchpakajovaj, za 2300 šekielaŭ (kala 685 dalaraŭ). Plus za elektryčnaść u chałodnuju zimu z pracujučym štodzień kandycyjanieram addavali za miesiac ŭ siarednim 40—45 dalaraŭ, za vadu — 20—25. Jość jašče arnona — padatak na ziamlu, jaki płacić toj, chto žyvie ŭ kvatery, niavažna, haspadar jon ci arandatar. Arnona składaje zvyčajna kala 300—600 šekielaŭ u miesiac (90—180 dalaraŭ), ale na praciahu pieršaha hoda novyja repatryjanty apłačvajuć tolki 10% ad sumy. Adnym słovam, pražyć možna, ale kvalifikavanaj pracy ŭ samim horadzie niašmat, choć heta i paŭnočnaja stalica Izraila.
Tamu mnie davodzicca jeździć na svaju firmu ź niekalkimi pierasadkami — daroha ŭ adzin bok zajmaje hadzinu sorak. Ale ŭličvajučy, što ja za heta maju — zarobak tut u dziesiać razoŭ vyšejšy za toje, što ja mieŭ z navukovaj dziejnaści na radzimie, — z takoj niazručnaściu možna mirycca».
Andreju vielmi pašancavała, što jon zmoh znajści pracu pa śpiecyjalnaści. Reziumie, adaptavanaje pad izrailskija standarty, jon pačynaŭ rassyłać u roznyja kampanii jašče ź Biełarusi. Dapamoh adaptavać jaho dziaržaŭny Departamient intehracyi navukoŭcaŭ, ź jakim mužčyna papiarednie śpisaŭsia. U vyniku ŭžo praz dva z pałovaj miesiacy paśla pierajezdu jon atrymaŭ pasadu.
«Vyručyła mocna, kaniečnie, maja anhlijskaja, bo iŭryt pakul u nas z žonkaj na minimalnym uzroŭni», — dadaje surazmoŭca.
Žonka Andreja pajšła pa bolš tradycyjnym šlachu dla repatryjanta — z raźlikam pieravučycca ŭ pierśpiektyvie. Na novym miescy jana skončyła biaspłatnyja dziaržaŭnyja moŭnyja kursy (ulpan), zdała ispyt praz paŭhoda i tak zmahła na starcie pretendavać na niekvalifikavanuju, ale zapatrabavanuju pracu.
«Tut pastajanna majuć patrebu ŭ «mietapelet» — tych, chto dahladaje pažyłych. U Izraili ludzi žyvuć doŭha, časam dažyvajuć da demiencyi, svajaki sami zabiaśpiečyć kruhłasutkavy dohlad nie mohuć, ale hrošy na heta majuć, tamu nakiroŭvajuć ich u śpiecyjalnyja damy ź piersanałam. Takaja pasada dazvalaje atrymlivać minimałku — kala 1,5 tysiačy dalaraŭ, kali pracuješ na poŭnuju staŭku. I ź joj užo možna zdymać u Chajfie kvateru, narmalna charčavacca, i ŭ ciabie jašče zastajucca hrošy na roznyja zabavy».
«Apošnim časam stała vielmi prosta sutyknucca ź biełarusami»
Ź niazvykłych biełarusu rečaŭ Andrej adznačaje «bałahannaść» izrailcian (jany vielmi šumnyja), biurakratyju i pavolnaść u administracyjnych spravach, a taksama «ŭschodni razhardaš» u centry haradoŭ:
«Čaściakom tut možna natrapić na brud, truščobapadobnyja budynki, ciesnatu, nie vielmi pryjemnyja pachi. Tamu my adrazu šukali pieršuju kvateru ŭ prystojnym rajonie», — adnačaje mužčyna.
Apošnim časam, zaŭvažaje naš surazmoŭca, u Izraili stała vielmi prosta sutyknucca ź biełarusami.
«Nas stała značna bolej. Žonka va ŭlpanie kožny raz sustrakała kahości ź biełarusaŭ. Samyja roznyja ludzi, u asnoŭnym ad 30 da 45 hadoŭ. Śpiecyjalisty, jak praviła, kvalifikavanyja: inžyniery, miedyki, prahramisty. Niadaŭna nam spatrebiŭsia advakat, i heta akazałasia žančyna ź biełaruskimi karaniami taksama».
Andrej škaduje, što ŭsie hetyja ludzi, jakija mahli skarystoŭvać svaje viedy ŭ rodnaj krainie i rabić jaje madernovaj i prahresiŭnaj, źjazdžajuć:
«Za krainu, kaniečnie, serca balić. Dla siabie my vyrašyli, što źjezdžajem z kancami, kab nie razdvojvacca ŭvieś čas u hałavie. Kali narešcie ŭ Biełaruś možna budzie pryjazdžać spakojna, my, biezumoŭna, budziem heta rabić i budziem udzielničać u prajektach pa biełaruskim adradžeńni. Pražyŭšy ŭ Biełarusi dobry kavałak žyćcia, prosta tak ad jaje nie adarviešsia. My nie zabyli, adkul my».
Z kvatery ŭ Minsku — u namiot. «Sa svajho budana ja mahu bačyć adrazu čatyry krainy — Izrail, Jehipiet, Saudaŭskuju Araviju i Iardaniju»
Historyja mastaka Arcioma Pronina — nietypovaja dla repatryjantaŭ i avanturnaja. Ën pa svajoj voli źmianiŭ kvateru ŭ Minsku na žyćcio ŭ namiocie pad niebam Izraila.
Majučy izrailskaje hramadzianstva, Arciom źjazdžaŭ ź Biełarusi ŭ vieraśni 2020 hoda paśla taho, jak byŭ źbity i pravioŭ 36 hadzin na Akreścina. 11 žniŭnia jon paśpieŭ prajechać 300 mietraŭ ad doma na rovary, jak jaho zatrymaŭ AMAP i žorstka źbiŭ. Paśla RUUS jon i jašče 119 mužčyn praviali 12 hadzin u pamiaškańni 5x5 mietraŭ — bieź ježy, vady i prybiralni.
«Ja piać hod jak atrymaŭ hramadzianstva Izraila na toj momant, ale žyŭ u Minsku, tamu što mianie ŭsio zadavalniała: svaja kvatera, biznes (u mianie i jašče pary mastakoŭ było pryvatnaje pradpryjemstva, my pracavali na zamovu), biznes u baćkoŭ — bahietnaja majsternia. Ale paśla źbićcia mnie pryjšła paviestka ad SK — ja nie hatovy byŭ sieści ŭ turmu na niekalki hod, tamu źjechaŭ. Jak i maje baćki, a paźniej i dačka», — raskazvaje Arciom.
Mužčyna pryjechaŭ u Izrail u razhar pandemii, amal usio było začyniena. Ën vyrašyŭ skarystacca situacyjaj i pavandravać pa krainie. Adzin z punktaŭ na samym poŭdni Izraila (jana sakretnaja, miascovyja nazyvajuć jaje Cudoŭnaja dalina) jašče ŭ minułym jamu asabliva spadabałasia. Tam jon vyrašyŭ raźbić namiot i ŭ vyniku abžyŭsia — namiot razrośsia da budana.
«Sa svajho budana ja mahu bačyć adrazu čatyry krainy — sam Izrail, Jehipiet, Saudaŭskuju Araviju i Iardaniju. Hetaje miesca palubiłasia i inšym vandroŭnikam, tak zvanym chipi. Siarod ich, darečy, niamała biełarusaŭ. Adna siamja, naprykład, vandravała pa ŭsim śviecie šeść hod, a paśla «karony» časova zastałasia ŭ Izraili.
Za pieršyja paŭhoda, što my tam žyli, pabudavali na miescy navat łaźniu, abšytuju vahonkaj: śviatło brali z soniečnaj paneli, vadu prynosili ci padvozili».
Vandravaŭ mužčyna na hrošy ad pradadzienaj u Minsku kvatery, časam udavałasia pradać karciny. Za miesiac na samaje nieabchodnaje sychodziła kala sta dalaraŭ, što pa izrailskich mierkach — zusim ništo.
«U Izraili jość roznyja restarany dla biednych płastoŭ nasielnictva, sinahohi, dzie vydajuć ježu biaspłatna. Pryčym nie horšuju, čym u «Pit-stopie» i «Lido» ŭ Minsku. I ja jeździŭ tudy jeści, braŭ sabie roznaha na paru dzion. A kali treba — kuplaŭ mannu i zialonuju hrečku za paru dalaraŭ, i tak moh charčavacca ledź nie miesiac.
Plus kala płantacyj možna było źbirać finiki, što papadali na ziamlu: adnojčy za hadzinu ja sabraŭ pryblizna 50 kh. Adzieńnie z vykinutaha źbiraŭ dobraje: ad ponča da chałataŭ i spalnikaŭ. Ja moh by znajści sabie niejkuju stałuju pracu, ale nie zdoleŭ by ŭ takim vypadku tvorčyja zadumy realizoŭvać».
Zimoj u harach samaja nizkaja tempieratura była +10 hradusaŭ — tady Arciom ratavaŭsia ŭ spalniku. A voś letam pry 40℃ na poŭdni znachodzicca amal niemahčyma.
«Z pačatkam vajny ŭładkavaŭsia na vałanciorskuju pracu»
Ahułam na pryrodzie Arciom pravioŭ 12 miesiacaŭ. U lutym jon dumaŭ pajechać va Ukrainu — palačyć zuby i pasprabavać pažyć tam, ale pačałasia vajna.
«Ja byŭ u šoku ad hetych padziej niedzie dva tydni. Zastaŭsia ŭ baćkoŭ u Ramat-Hanie i ŭładkavaŭsia na vałanciorskuju pracu ŭ arhanizacyju, jakaja dapamahała habrejam z Ukrainy. Visieŭ na haračaj linii i kaardynavaŭ ludziej: kudy im źviartacca možna za lekami, dla evakuacyi. Tak dva miesiacy prapracavaŭ», — raskazvaje naš surazmoŭca.
Ciapier mastak sprabuje prasunucca ŭ NFT i pakul nie viedaje, dzie apyniecca zaŭtra.
«Ëść płany stać mastakom-vandroŭnikam — vieści kačavy ład žyćcia. Ale nie viedaju, što z hetaha vyjdzie».
«Chutčej za inšych u krainie adaptujucca pradstaŭniki śfiery IT, techničnyja śpiecyjalisty»
Psichołah, prafkansultantka Iryna Hurevič, jakaja taksama žyvie ŭ Izraili, adznačaje, što chutčej za astatnich u krainie adaptujucca pradstaŭniki śfiery IT, techničnyja śpiecyjalisty (inžyniery, technołahi, rabočyja), a taksama tyja, chto źviazany sa śvietam pryhažości i estetyki (cyrulniki, vizažysty). Jany mohuć vykarystoŭvać anhlijskuju i ruskuju movy.
«Na druhim miescy pa chutkaści adaptacyi — pradstaŭniki ekanamičnaj śfiery (buchhałtary, łahisty). Potym iduć miedyki: im treba niekalki hod, kab prajści licenzavańnie i stažyroŭku (pry hetym praces strukturavany i subsidyjavany dziaržavaj). Nu i najbolš składana ŭpisvacca ŭ izrailskuju prafiesijnuju supolnaść humanitaryjam i pradstaŭnikam prafiesij sacyjalnaj śfiery, dzie patrabujecca vydatnaje viedańnie iŭrytu (nastaŭniki, sacyjalnyja pracaŭniki, psichołahi, kansultanty)».
Niaredka ludzi z hetaj hrupy vyrašajuć atrymać novuju prafiesiju, bolš zapatrabavanuju ŭ Izraili, kardynalna mianiajučy karjeru.
«Dla hetaha chapaje roznych dziaržprahram padtrymki navučańnia i pierakvalifikacyi novych repatryjantaŭ. Byvaje, novieńkija znachodziać pracu na ruskaj movie, ale popyt na ruskamoŭnych supracoŭnikaŭ bieź iŭrytu nievysoki. Ź inšaha boku, viedańnie ruskaj movy ŭ dadatak da iŭrytu moža być plusam pry pracaŭładkavańni na niekatoryja pazicyi», — adznačaje Iryna.
«Naša Niva» — bastyjon biełaruščyny
PADTRYMAĆ
Kamientary