I ŭ biełaruskich umovach nie treba było tysiač hadoŭ, kab ad kolišniaha žyćcia zastaŭsia niapeŭny śled u pamiaci naščadkaŭ. Cunami XX stahodździa niby vyviernuła kraj na druhi bok. Mnohija raniejšyja łandšafty, kropki pryciahnieńnia, akcenty dalniaj pierśpiektyvy pierastali isnavać.
Takija dumki źjaŭlajucca ŭ Tuhanavickim parku, ź jakoha pačynajecca naša druhoje padarožža z «Susiedskim majontkam». Razam z brendam biełaruskich praduktaŭ — heta małako, kiefir, masła, pielmieni, johurt, što možna adšukać na palicach kramaŭ «Susiedzi», — my raspaviadajem pra najcikaviejšyja biełaruskija majontki. Da ich i siońnia možna pryjechać: pašpacyravać alejami starych parkaŭ, zhadać šlachieckija zvyčai i našu historyju.
Niadoŭhaja aleja skančajecca «altankaj» z pasadžanych kołam niamocnych užo viekavych lip. Vakoł razraślisia pra-praŭnuki kolišnich parkavych hrabaŭ i klonaŭ — udzień tut prachałodna i cicha, niby ŭ mahilnym sklepie.
Jak mała adpaviadaje hetaje miesca słovam vialikaha paeta Adama Mickieviča: «Nidzie na ziamli nie mieŭ takoha viasiołaha žyćcia, jak u litoŭskich vioskach i zaścienkach. Kolki tam radaści, lubovi, ščaścia!»
«Litvoj», jak viadoma, naš słavuty ziamlak nazyvaŭ svaju rodnuju Navahradčynu.
Tuhanavičy źviazanyja ź jaho lehiendaj.
Hety majontak — adzin z najbolš vierahodnych pravobrazaŭ Saplicova z «Pana Tadevuša», takoha šlachieckaha raju. A ŭ realnaści ŭ Tuhanavičach žyła siamja Maryli Vieraščaki — uźniosłaha i nieščaślivaha Adamavaha kachańnia. Tuju altanku ź viekavych lipaŭ i nazyvali «altankaj Maryli». Jana była centram kampazicyi siadziby Tuhanavičy.
Žyćcio tut kipieła piaćsot hadoŭ. Tuhanavičy, zhodna ź lehiendaj, naležali naščadkam Niamiry, kaniušaha kniazia Vitaŭta. Małady Mickievič, kab pabačycca z Marylaj, prylataŭ siudy štonoč na kani za dziesiać z hakam kiłamietraŭ. Pasiarednicaj miž imi była słužanka Tekla, jakaja słužyła ŭ Vieraščakaŭ. U 1863-m haspadar majontka Kanstancin Tuhanoŭski byŭ akruhovym načalnikam paŭstańnia i trymaŭ majsterniu pa ramoncie zbroi. Tuhanavičy malavaŭ Napaleon Orda, fatahrafavaŭ Jan Bułhak…
Jašče sto ź niečym hod tamu ŭ dahledžanych Tuhanavičach była sielekcyjnaja baza z najnoŭšym abstalavańniem, na jakuju davali hrošy samyja bahatyja haspadary kraju — Radziviły, Vajniłovičy, Skirmunty. Tut z dumkaj pra budučyniu palapšali sarty zbožžavych kultur.
Ciapier heta tupik za vioskaj Karčova Baranavickaha rajona, jaki možna znajści tolki pa ŭkazalnikach.
U Pieršuju suśvietnuju ŭ hetych miaścinach stajaŭ front. Što nie raskacili pa biarvieńniach na blindažy — zhareła ad zalotnych snaradaŭ. Paśla vajny haspadary nie mieli srodkaŭ adnavić razburanuju siadzibu.
Zavośsie
Ale Mickievič u hetych vakolicach histaryčnaj Navahradčyny — žyvaja materyja. Tut pra jaho havorać prosta, jak pra susieda.
«Adam žyŭ u lamusie, na druhim paviersie — zručna. Jak źviečareje, jon, nikomu nie skazaŭšy, na kania i ŭ Tuhanavičy, da Maryli. A ranicaj — dadomu. Kania na pašu, a sam — spać… Paśla Marylu addali za staroha hrafa, ale jon i nie suprać byŭ, što Adam da ich pryjazdžaŭ», — raskazali nam u Zavośsi.
Choć na samoj spravie hraf Vaŭžyniec Stanisłaŭ Putkamier, vajskovy aficer i muž Maryli Vieraščaki, byŭ usiaho na čatyry hady starejšy za Mickieviča. Jany byli znajomyja, i Mickievič paśla tavaryskaj razmovy ź im adstupiŭsia ad Maryli.
Falvarak u Zavośsi, dzie naradziŭsia Adam Mickievič, byŭ adnoŭleny ŭ 2000-ja. Da taho na miescy spalenaha ŭ pieršuju suśvietnuju falvarka stajaŭ bietonny abielisk. Ciapier tut muziej. Adnavić budynki dapamahli malunki mastakoŭ Napaleona Ordy i Edvarda Paŭłoviča, jakija nie mahli abyści ŭvahaj radzimu pieśniara.
Mickievičy atrymali hety majontak u siaredzinie XVIII stahodździa ad Janoŭskich. Janoŭskija byli vinny Mickievičam hrošaj, a addavać nie chacieli. Sorak hadoŭ išoŭ sud, byvali i ŭzbrojenyja sutyčki, a ŭrešcie za tyja pazyki Zavośsie dastałosia Juzafu Mickieviču, stryječnamu dziedu Adama.
Baćki paeta, Mikałaj i Barbara, pierasialilisia siudy niezadoŭha da naradžeńnia Adama. Praź niekalki hod majontak zdali ŭ arendu, paśla jon dastaŭsia svajakam, ale Adam i ŭ junackija hady byvaŭ na svajoj «małoj radzimie».
Žyli ŭ Zavośsi biadniej, čym u Tuhanavičach. U siaredzinie XVIII stahodździa majontak składaŭsia z troch vałok (kala 60 hiektaraŭ) ziamli i ŭsiaho adnoj siamji pryhonnych.
Vidać, jak daninu histaryčnaj tradycyi, adnaŭlajučy dom Mickieviča, pry darozie zbudavali ŭ padobnym styli dom dla dyrektara muzieja. Jak budziecie jechać u Zavośsie — nie zbłytajcie: muziej dalej ad darohi.
Pakolki ŭ svajakoŭ była vialikaja siamja, Mickievič, najazdžajučy ŭ Zavośsie, spyniaŭsia ŭ lamusie. Lamus u našych prodkaŭ — heta adnačasova i kładoŭka dla charčoŭ dy instrumientaŭ, i letniaje žytło. Žyły pakoj rabili zvyčajna na druhim paviersie. Pavodle ŭspaminaŭ, ścieny ŭ žyłym pakoi Mickieviča byli raśpisanyja jaho hrafici. Siarod nadpisaŭ vyłučalisia słovy: «Čas tabie ŭžo źlitavacca ź mianie». Miarkujecca, što źviernutyja jany byli da Maryli Vieraščaki.
Siadzibny dom staić roŭna na starym miescy — padčas raskopak u pačatku 1990-ch archieołahi znajšli jaho padmurki. Asobnym stendam u muziei vystaŭlenyja drobnyja rečy, znojdzienyja padčas raskopak.
Možna ŭjaŭlać, što z hetaj łyžački karmili małoha Adama, abo sam jon, padrosšy, karystaŭsia hetym videlcam. Mnoha archieołahi znajšli zhublenych nacielnych kryžykaŭ.
U Zavośsi adnavili interjery niebahataj šlachieckaj siadziby.
U kamory — sapraŭdnyja ziołki z pachami leta: kiprej, padbieł, lipavy ćviet.
U taku možna pabačyć sapraŭdnuju hlinianuju padłohu.
Paŭlinova
Jašče adna miaścina niepadalok źviazanaja ź imiem Adama Mickieviča — Paŭlinova. Hustoŭnaja siadziba-pałacyk tut źjaviłasia ŭžo nie pry žyćci paeta, ale była nazvanaja ŭ honar jaho rodnaj ciotki — Paŭliny z Majeŭskich.
Zamačak zbudavaŭ u pačatku XX stahodździa jaje syn, Jan Aton Bochvic. Nie zabyŭsia jon i pra baćku — fiłosafa-aśvietnika, Fłaryjana Bochvica, jaki imknuŭsia «prymiryć» navuku z relihijaj i ličyŭ, što kožny čałaviek, niezaležna ad pachodžańnia, pieršyja dvaccać hadoŭ žyćcia abaviazany vučycca. U honar Fłaryjana Jan Aton nazvaŭ druhi svoj majontak — Fłaryjanova.
Syn nie pajšoŭ pa baćkavych śladach, jamu zmałada byli milejšaja šabla i koń husarski. Udzielnik Krymskaj vajny, paŭstaniec Kalinoŭskaha, asudžany na śmierć i pamiłavany, prychilnik admieny pryhonu — jaho mahutnaja sivabarodaja postać zachavałasia na zdymkach pačatku stahodździa.
Pałac u Paŭlinovie jon pastaviŭ «amierykanskimi tempami» — za paŭhoda, papiarednie raźbiŭšy park i arhanizavaŭšy haspadarku.
Jan Aton zachaplaŭsia batanikaj — u majontku byli cudoŭnyja sady i parki. Staryja duby i tapolevyja alei nahadvajuć pra toj čas.
Pałacyk daniadaŭna stajaŭ biezhaspadarny. Ciapier jon zamkniony i napałovu adrestaŭravany zvonku. Chočacca spadziavacca, što jamu znojdziecca prymianieńnie i što časy, kali spadčyna stahodździaŭ pahardliva adkidałasia, u Biełarusi minajuć.
Miaściny Adama Mickieviča na mapie:
Hety prajekt staŭ mahčymym dziakujučy «Susiedskamu majontku» — brend sapraŭdnych biełaruskich praduktaŭ, jakija nahadvajuć pra słaŭnyja staronki našaj historyi. Małako, kiefir, masła, pielmieni, johurt — znajści pradukty vy možacie na palicach kramaŭ «Susiedzi» pa ŭsioj krainie. Kuplajma svajo!
Kamientary