Saša Filipienka raskazaŭ, čamu nie płanuje pisać pa-biełarusku i jak Biełaruś moža stać padarunkam Rasii ŭ vajnie
«U Jeŭropie šmat kažuć pra padtrymku Biełarusi, ale ŭsio ŭ asnoŭnym na słovach. Kali staić pytańnie ci dapamahčy Biełarusi i pasvarycca z Rasijaj, dyk, kaniešnie, nichto nie choča svarycca z Rasijaj», — razvažaje piśmieńnik Saša Filipienka. Padčas fiestyvalu «Pradmova» ŭ Vilni jon raskazaŭ taksama, jak na jaho chacieli padać u sud za knihu «Kremulatar», i patłumačyŭ, čamu nie płanuje pakul pisać na biełaruskaj.
07.10.2024 / 18:16
Saša Filipienka. Fota: fejsbuk piśmieńnika
Jak prachodzić pracoŭny dzień
«U mianie niama pracoŭnaha dnia, bo, mnie padajecca, piśmieńnik piša 24 na 7. Ty ŭvieś čas pišaš, — dzielicca Filipienka. — Nie byvaje takoha, što ty siadaješ i pačynaješ pisać knižku — heta ŭžo niejki apošni etap. A tak ty ŭvieś čas chodziš, razvažaješ, niešta zapisvaješ. Ja pišu ad ruki, na kampjutary, zapisvaju aŭdyja.
Ludzi, jakija žyvuć ź piśmieńnikami, — hieroi. Bo ty žyvieš u niejkaj svajoj realnaści, a ludziam, jakija pobač, ciažka. Ja zrazumieŭ heta na prykładzie svajho syna. Kali ty pišaš pra 30-ja hady, pra ŭsie žachi, jakija adbyvalisia, — ty znachodzišsia ŭ hetym fizična. To-bok ty nibyta žyvieš u hetym časie, a nasamreč žyvieš voś tam».
Čamu paśla «Kremulatara» nie źbiraŭsia bolš pisać
Saša Filipienka raskazaŭ, što kali skončyŭ «Kremulatar» (heta 2022 hod), to byŭ upeŭnieny, što bolš nikoli nie budzie pisać.
«Bo ty adčuvaješ, što ty vielmi pusty, što bolš ničoha nie možaš. Kali pačalisia pratesty ŭ Biełarusi, potym vajna va Ukrainie, ty pačynaješ razvažać, navošta ŭvohule patrebna litaratura, što jana moža źmianić. Psichaanalityka dapamahaje».
Saša Filipienka i piśmieńnica Sabina Bryło, jakaja była maderatarkaj sustrečy, na fiestyvali «Pradmova» ŭ Vilni, 6 kastryčnika 2024 hoda.
Hałoŭny hieroj «Kremulatara» — čałaviek, jaki realna isnavaŭ, Piotr Iljič Nieściarenka, były vajenny lotčyk, bieły aficer. Jon źbieh za miažu paśla revalucyi ŭ Rasii, ale ŭ vyniku ŭsio ž vyrašyŭ viarnucca ŭ SSSR, dzie staŭ dyrektaram maskoŭskaha krematoryja. Kab napisać knihu, Saša Filipienka šmat pracavaŭ z archiŭnymi dakumientami — u pryvatnaści z materyjałami dopytaŭ Nieściarenki. Los mužčyny skončyŭsia pradkazalna trahična: jaho aryštavali za zdradu radzimie, a potym rasstralali.
U Piatra Nieściarenki byli žonka i dzieci.
Jak unučka hałoŭnaha hieroja knihi źbirałasia padać u sud na Filipienku
Unučka hałoŭnaha hieroja «Kremulatara», jakaja ciapier žyvie ŭ Hiermanii, pahražała piśmieńniku sudom.
«Historyja pačałasia, kali ja ŭziaŭsia pisać hetu knižku. Ja napisaŭ unučcy hałoŭnaha hieroja list: «Voś, ja budu pisać pra vašaha dziadulu. Moža, u vas zastalisia niejkija siamiejnyja zdymki, ci chacia b niejkija siamiejnyja ŭspaminy? Moža, vy b mahli dapamahčy?». Jana admoviłasia dapamahać. Skazała, što ŭ jaje niama nijakaj zacikaŭlenaści ŭ tym, kab vyjšła knižka pra dziadulu. Ja padumaŭ: «Nu akiej, pračytaješ tady».
U adzin viečar jana pačała dasyłać mnie šmat listoŭ. Spačatku napisała: «Ja nie budu nikoli čytać hetuju knižku». Potym praz try hadziny: «Ja pačała čytać, ale heta ražno i ja nie budu dačytvać». Jašče praz try hadziny jana piša: «Ja pračytała, heta najhoršaja knižka ŭ śviecie. Adzinaje, što dobra — ty nie znakamity piśmieńnik i nichto jaje nie pračytaje». Jašče praz try hadziny: «Ja pačała pisać usim vydaŭcam, što treba zabaranić knižku. Ja pajdu ŭ sud».
Knižka nie budzie vydadziena ŭ Niamieččynie, dzie jana pavinna była vyjści. Hetaja ŭnučka žyvie ŭ Niamieččynie. Ja ŭvieś čas, kali ŭ mianie vystupy ŭ toj krainie, čakaju, što ŭstanie žančyna ź pistaletam».
U sud unučka Nieściarenki tak i nie pajšła.
Ci płanuje pisać knihi na biełaruskaj movie?
Saša Filipienka adkazaŭ, što pisać pa-biełarusku pakul nie płanuje.
«Tamu što ja nie adčuvaju mocy biełaruskaj movy, kab pisać na joj. Mnie vielmi nie padabajecca, jak niekatoryja biełaruskija aŭtary pišuć na ruskaj movie, potym adnosiać knižki na pierakład — i robiać vyhlad, što ich nie pierakładali, što jany adrazu pisali na biełaruskaj. Mnie padajecca, što kakiectva i litaratura nie mohuć isnavać pobač.
Ja razumieju, što kali ja pišu navat niejkija ese na biełaruskaj ci kali razmaŭlaju, jość niejki stop, kali ja pačynaju dumać pra słova, jakoje mnie patrebna adšukać ciapier. Heta nie taja mova, jakoj ja daskanała vałodaju i adčuvaju moc. Jość pierakładčyki, jakija dobra robiać svaju pracu. Ja nie viedaju, što budzie praź niekalki hadoŭ, ale zaraz — nie».
Pry hetym piśmieńnik paabiacaŭ, što ŭsie jaho knižki buduć pierakładzieny na biełaruskuju. «Były syn» i «Kremulatar» užo jość na biełaruskaj movie, prykładna praź miesiac źjavicca «Čyrvony kryž». Kab dapamahčy vydaŭcam, nastupnuju knižku Filipienka spačatku vydaść na biełaruskaj movie i tolki potym na ruskaj.
Jak zaprašaŭ «Čyrvony kryž» u biełaruskija turmy
Knižku Sašy Filipienki «Čyrvony kryž» niekali pryčytała prezidentka Šviejcaryi i paśla padaryła jaje Peteru Maŭraru, prezidentu Mižnarodnaha Čyrvonaha Kryža.
«Heta byŭ 2020 hod, mnie padajecca, kastryčnik, i jon zaprasiŭ mianie na razmovu — prapanavaŭ pahutaryć pra litaraturu. Ja skazaŭ, što mnie nie cikava ź im hutaryć pra litaraturu: «Davajcie vy budziecie ŭvachodzić u biełaruskija turmy i pabačycie, što adbyvajecca ŭ nas za kratami». Jon adkazaŭ: «My nie možam hetaha zrabić, bo ŭ nas niama mandataŭ, kab uvajści ŭ biełaruskija turmy». Ja kažu: «Tak, u vas niama mandataŭ, ale vy zachodzili ŭ faveły, vy rabili heta ŭ Brazilii. I vy možacie heta zrabić u Biełarusi, kali ŭ vas budzie takaja vola». I jon adrazu straciŭ usiu cikavaść da mianie, jamu stała niecikava sa mnoj razmaŭlać».
Na adnoj z sustreč u Ženievie Filipienka byŭ razam sa Śviatłanaj Cichanoŭskaj.
«Jana była nibyta dobrym palicejskim, a ja — haradskim varjatam. My razmaŭlali z pradstaŭnikami Čyrvonaha Kryža, i było bačna, što im uvohule nie cikava, što robić Biełaruski Čyrvony Kryž. I tolki kali BČK pačaŭ nielehalna vyvozić ukrainskich dziaciej, niešta pačali rabić».
«Pry pieramozie Ukrainy Biełaruś moža stać padarunkam dla Rasii»
Filipienka nie moža nazvać siabie aptymistam, kali razmova zachodzić pra palityčnuju situacyju.
«Mnie padajecca, što my ŭ vielmi ciažkim stanoviščy — jak i ŭsiu svaju historyju. Ciapier ciažka čakać vyratavańnia.
Mnie padajecca, što pry pieramozie Ukrainy Biełaruś moža stać hetakim padarunkam dla Rasii: «Voś, pakolki vy prajhrali vajnu, zabirajcie chacia b Biełaruś — i pamaŭčycie». Kali Rasija pieramoža ŭ hetaj vajnie, Biełaruś taksama joj addaduć. Tamu, jak by ni skončyłasia vajna va Ukrainie, nam budzie drenna.
Pytańnie «Adkul moža pryjści dapamoha?» ja nie vielmi razumieju, bo ŭ Jeŭropie šmat kažuć pra padtrymku Biełarusi, ale ŭsio ŭ asnoŭnym na słovach.
Kali staić pytańnie ci dapamahčy Biełarusi i pasvarycca z Rasijaj, dyk, kaniešnie, nichto nie choča svarycca z Rasijaj.
U hetym sensie dapamahčy sabie my možam tolki sami. I heta nie samaje prostaje pytańnie — jak my možam sami sabie dapamahčy».
Piśmieńnik Saša Filipienka raskazaŭ, u čym rola biełaruskaj kultury ŭ emihracyi