Paŭrazburanyja budynki krepaści ŭžo ŭziali ŭ ryštavańni, a terytoryju abnieśli budaŭničym płotam. Prajekt nidzie publična nie prezientavali, ale «Naša Niva» adšukała źviestki pra maštabnuju budoŭlu.
Miascovyja miedyja dniami zaŭvažyli budaŭničuju aktyŭnaść na terytoryi rasijskaj krepaści pieršaj pałovy XIX stahodździa.
Razmovy pra adnaŭleńnie krepaści ŭ horadzie viaducca dziesiacihodździami. Jak i ŭ vypadku Bresta, niahledziačy na toje, što krepaść była ŭźviedziena na miescy histaryčnaha jadra, horad tak i nie zmoh całkam uklučyć jaje ŭ svaju prastoru i napoŭnić žyćciom. Krepaść i horad isnujuć paralelna, nie vielmi pierasiakajučysia adzin z adnym. Byłyja krepaści jak simvały «ruskaha śvietu» na biełaruskich ziemlach stanoviacca prystankam pravasłaŭnaj carkvy i źviazanych ź imi militaryzavanych moładzievych arhanizacyj.
Pra toje, što adbyvajecca ŭ krepaści ŭ Babrujsku, jość tolki abryvačnyja źviestki ŭ aficyjnych publikacyj, źviazanyja ź vizitam staršyni abłvykankama Anatola Isačanki i ministra kultury Anatola Markieviča dla praviadzieńnia narady pa hetym pytańni. Usie hetyja publikacyi kancentravalisia chutčej na tym, kab uźvialičyć rolu Łukašenki ŭ adnaŭleńni histaryčnaha abjekta, a nie na tym, kab raspavieści niejkija padrabiaznaści pra sam abjekt.
Prajekt restaŭracyi čamuści vyrašyli ni ŭ jakim vyhladzie nie prezientavać hramadskaści. Adnak zastajucca krynicy, jakija dazvalajuć razhledzieć, što ž u vyniku zadumali zrabić u krepaści.
Pieršy etap prajekta praduhledžvaje adnaŭleńnie ziemlanych umacavańniaŭ i restaŭracyju fartyfikacyjnych zbudavańniaŭ na terytoryi 3-ha palihona krepaści. Hety palihon, jak nazyvajuć palavyja ŭmacavańni ŭ vyhladzie linij, što złučajuć vychodnyja vuhły frontu, prykryvaŭ Minskuju bramu — adzin z hałoŭnych ujezdaŭ u krepaść.
Palihon składaŭsia z kompleksu ziemlanych umacavańniaŭ sa źniešnich i ŭnutranych abarončych vałoŭ, rova, płacdarmaŭ i vuhłapadobnaha ŭmacavańnia ŭ centry — demilun. Na płacdarmach stajali cahlanyja abarončyja redziuity, jakija prykryvali bramy artyleryjskim i ružejnym ahniom. U rovie byli strałkovyja eskarpavyja ścieny, prachod da jakich ažyćciaŭlaŭsia praz padziemnyja prachody — sorcii. Dla suviazi centralnaha haržavoha redziuita i Minskaj bramy byŭ uźviedzieny most z padjomnymi siekcyjami.
Da našaha času zachavalisia tolki redziuity, jakija zasypany da ŭzroŭniu druhoha paviercha i zaśmiečany znutry. Usie abarončyja vały palihona byli zryty, roŭ zasypany, brama, redziuit vychodnaha płacdarma, eskarpavyja ścieny i sorcii razabrany da padmurkaŭ, a ad draŭlanaha mosta nie zastałosia navat kamiennych apor.
Usio heta płanujuć adbudavać nanova pavodle prajekta, jaki z 2022 hoda raspracoŭvaje prajektny filijał «Biełrestaŭracyi» pad kiraŭnictvam architektarki Natalli Hołasavaj. Adnaŭleńnie 3-ha palihona Babrujskaj krepaści padzielena na piać čerhaŭ.
Pieršaja budzie achoplivać restaŭracyju zachavanych levaha i pravaha redziuitaŭ uvachodnaha płacdarma, ruin redziuita vychodnaha płacdarma i ŭznaŭleńnie stračanaha draŭlanaha mosta, jaki źviazvaŭ haržavy redziuit ź Minskaj bramaj.
Adnaŭleńnie Minskaj bramy i restaŭracyja haržavoha redziuita adniesieny da druhoj čarhi. U adroźnieńnie ad cahlanych redziuitaŭ, jakija vykonvali čysta ŭtylitarnuju abarončuju funkcyju, Minskaja brama mieła i reprezientacyjnuju funkcyju.
Vonkavy fasad bramy byŭ vykanany ŭ styli strohaha kłasicyzmu z vykarystańniem naturalnaha kamieniu, na jaje atyku była źmieščana fihura dvuchhałovaha impierskaha arła. Na žal, čarciažy druhoj čarhi pakul niedastupny, a tamu nielha skazać, jak prajekciroŭščyki i čynoŭniki vyrašyli pastupić z rasijskim simvałam — adnavić jaho jak było, całkam prybrać ci ŭpisać na jaho miesca ciapierašnija dziaržaŭnyja simvały Biełarusi.
U čas treciaj čarhi płanujuć adnavić bastyjonnyja ŭmacavańni: abarončyja vały, eskarpavyja ścieny, padpornyja ścieny vała i rekanstrujavać padjomny miechanizm draŭlanaha mosta. U čaćviortuju čarhu taksama adnoviać bramu ŭ horžy demiluna. Narešcie, u piatuju čarhu adniesieny da ŭsiaho inšaha dobraŭparadkavańnie terytoryi palihona i adnaŭleńnie rova.
Raboty pa pieršaj čarzie płanujuć skončyć za piać miesiacaŭ. Zhodna z pašpartam na abjekcie, jany pačalisia ŭ listapadzie 2024 hoda i musiać być zavieršany ŭ sakaviku 2025 hoda. Heta davoli dziŭnaja situacyja, bo ŭsie raboty vypaduć na zimu, kali zvyčajna starajucca abmiežavacca ŭnutranymi pracami.
Košt budaŭnictva tolki pieršaj ź piaci čerhaŭ aceńvajecca ŭ 2,37 miljona rubloŭ (kala $723 tysiač).
Krepaść zamiest horada
Vybar miesca dla ŭźviadzieńnia krepaści na miescy staražytnaha Babrujska byŭ zrobleny ŭ 1810 hodzie adnym ź viadučych vajennych inžynieraŭ rasijskaj armii Teadoram Narbutam, jaki bolš viadomy šyrokaj publicy svaimi histaryčnymi pracami.
Pry aktyŭnaj padtrymcy inśpiektara inžyniernych vojskaŭ Karła Opiermana Narbut skłaŭ płan budučaj krepaści. Budaŭničyja raboty vialisia nadzvyčaj apieratyŭna, z pryciahnieńniem tysiač sałdat i sialan, bo adčuvałasia pahroza z boku Napaleona Banaparta, jaki da taho času padparadkavaŭ sabie bolšuju častku Jeŭropy.
Da 1812 hoda budaŭnictva asnoŭnych zbudavańniaŭ było amal zavieršana. Dla jaje budaŭnictva byŭ źniesieny histaryčny horad, ad jakoha da siońnia zachavalisia tolki pierabudavany i napaŭzrujnavany kaścioł Śviatoha Stanisłava Kostki pry kalehiumie jezuitaŭ.
Krepaść była pabudavana ŭ adpaviednaści z najnoŭšymi dasiahnieńniami abarončaha mastactva pačatku XIX stahodździa i paśpiachova vytrymała čatyrochmiesiačnuju abłohu ŭ čas ruska-francuzskaj vajny, skoŭvajučy značnyja vajennyja siły francuzaŭ, chacia aktyŭnych vajennych dziejańniaŭ tut nie viałosia.
Druhi etap budaŭnictva Babrujskaj krepaści z uzmacnieńniem ziemlanych umacavańniaŭ muravanymi zbudavańniami pačaŭsia ŭ 1819 hodzie pa prajekcie Karła Opiermana i zaviaršyŭsia tolki ŭ pačatku 1860-ch hadoŭ.
Jak i bolšaść krapasnych zbudavańniaŭ, Babrujskaja krepaść akramia asnoŭnaj abarončaj funkcyi, vykonvała rolu turmy. U liku inšych viaźniaŭ tut utrymlivalisia ŭdzielniki niaŭdałaha paŭstańnia dziekabrystaŭ 1825 hoda na Sienackaj płoščy ŭ Pieciarburhu.
U druhoj pałovie XIX st. z raźvićciom artyleryi krepaść straciła svajo abarončaje značeńnie i ŭ 1897 hodzie jak bajavaja adzinka była skasavana. U čas Druhoj suśvietnaj vajny na terytoryi krepaści nacysty stvaryli kancłahier, pravodzili pakarańni mirnych žycharoŭ.
Sami abarončyja vały byli zrytyja ŭ 1960-ja hady sałdatami tankavaj vajskovaj čaści, jakaja raźmiaščałasia na terytoryi krepaści. Ciapier za biudžetnyja hrošy ŭ Babrujsku buduć vypraŭlać vyniki dziejnaści savieckaj vajenščyny.
Miascovyja ŭłady taksama sprabujuć realizavać inviestaram i inšyja zbudavańni krepaści. Uletku 2024 hoda jany sprabavali pradać za adnu bazavuju vieličyniu (40 rubloŭ) redziuit pravaha ŭvachodnaha płacdarma susiedniaha 2-ha palihona.
«Naša Niva» — bastyjon biełaruščyny
PADTRYMAĆU Paryžy ŭračysta adkryli adnoŭleny Notr-Dam FOTY
Restaŭracyi ŭ Biełarusi zastałosia na try dni. Hałoŭnamu pradpryjemstvu krainy faktyčna padpisali śmiarotny prysud
Źjavilisia ścieny i brama — hladzicie, jak źmianiŭsia Navahrudski zamak
U Hrodnie ŭ dziŭnyja kolery pamalavali budynak pieršaj na Biełarusi miedycynskaj akademii, zasnavanaj Tyzienhaŭzam
U Budsłavie raźbirajuć unikalny ałtar ź iluzornaj pierśpiektyvaj, jakoj padmanvali hledača najvialikšyja dojlidy Ryma
Taćciana Zareckaja bolš nie estonskaja startapierka. Ciapier jana sprabuje stać pasiarednicaj inviestaraŭ u Saudaŭskaj Aravii13
Kamientary