«Našy klijenty ryzykavali samym kaštoŭnym, kab Ukraina była volnaj». Jak biełaruska stvaryła reabilitacyjny centr dla vajaroŭ pad Kijevam
U Kijeŭskaj vobłaści pracuje ŭstanova, što dapamahaje kalinoŭcam i inšym zamiežnym abaroncam Ukrainy viartacca da žyćcia. Havorka pra reabilitacyjny centr «Łanka», jaki letaś adkryła biełaruskaja pravaabaronca Taćciana Hacura-Javorskaja. Voś jaho historyja.
Centru «Łanka» patrebnyja hrošy, kab zapłacić za arendu na nastupny miesiac. Kali vy žadajecie dapamahčy, zrabić heta možna pa spasyłcy, ci źviažyciesia z centram nakont dapamohi ŭ fejsbuku ci instahramie.
«Ź sistemy časta vypadajuć ludzi, jakija nie majuć ukrainskaha hramadzianstva, tym bolš, kali ŭ ich užo skončyŭsia kantrakt z USU»
Taćciana trapiła va Ukrainu ŭžo paśla pačatku poŭnamaštabnaj vajny. U krasaviku 2022-ha žančyna adradziła na ŭkrainskaj hlebie pravaabarončuju arhanizacyju «Źviano», jakuju za try miesiacy da taho likvidavali biełaruskija ŭłady («źviano» pa-ŭkrainsku hučyć jak «łanka»).
«Źviano» ładziła humanitarnuju dapamohu dla balnic — i cyvilnych, i vajskovych, pastaŭlali VAC-aparaty dla lačeńnia ran i raschodniki dla ich. A taksama arhanizoŭvała fiestyval dakumientalnaha kino «1084. Na miažy»: demanstravali va Ukrainie afłajn biełaruskija stužki, a dla biełarusaŭ anłajn — ukrainskija.
Ale chaciełasia bolšaha. Taćciana jeździła ŭ roznyja harady, kab raźvieźci raschodniki dla VAC-aparataŭ, bačyła ŭ balnicach šmat vajaroŭ i zaŭvažała, jakija ŭ ich traŭmy:
«Było razumieńnie, što idzie poŭnamaštabnaja vajna — vialikaja, vielmi traŭmujučaja źjava, u jakoj achviarami robiacca tysiačy ludziej. U takoj situacyi dziaržaŭnaja sistema dapamohi nie moža chutka pierabudavacca i pakryć usie novyja patreby hramadstva. Nichto nie rychtavaŭ zahadzia špitali, dzie b zajmalisia dapamohaj paranienym cyvilnym i vajskovym.
Pry hetym ukraincy niabłaha dajuć rady hetamu vykliku, starajucca davać vajaram lačeńnie i reabilitacyju dobraha ŭzroŭniu. Z taho, što ja bačyła, nie mahu skazać, što heta poŭnaja katastrofa, ale sistema ŭsio roŭna nie moža z usim spravicca. Taksama ź jaje časta vypadajuć ludzi, jakija nie majuć ukrainskaha hramadzianstva, tym bolš kali ŭ ich užo skončyŭsia kantrakt z USU. Dla ich nie zastajecca mahčymaści biaspłatna atrymlivać ad dziaržavy reabilitacyju i miedyčnuju dapamohu».
Taćciana tłumačyć, što va Ukrainie pracuje bahata pryvatnych klinik, jakija hatovyja dapamahčy lubomu vajaru — i čałavieku, jaki ŭžo nie maje kantraktu z USU, i inšaziemcu. Chopić paśviedčańnia ŭdzielnika bajavych dziejańniaŭ, kab ciabie tam pryniali. Miedyki biazvypłatna dapamahajuć i niekatorym klijentam «Łanki»: naprykład, centr supracoŭničaŭ ź lekarami instytutaŭ urałohii i hastraenterałohii.
«Hramadstva nie moža ŭvieś čas być na emacyjnym piku. U 2022-m byli adny nastroi, u 2023-m – inšyja, ciapier jany znoŭ pamianialisia. Dva hady tamu šmat jakija pryvatnyja miedcentry mahli niešta zrabić biaspłatna dla ŭdzielnikaŭ bajavych dziejańniaŭ, paśla — sa źnižkaj 50%, a potym sa źnižkaj 10%. Prosta takich pacyjentaŭ robicca ŭsio bolš i bolš, i, mahčyma, jość pytańnie ŭ miedykaŭ, čamu dziaržaŭnaja sistema nie robić hetuju pracu.
Ale skazała b, što sacyjalnaja adkaznaść u toj śfiery, dzie ja pracuju, prajaŭlajecca i ŭ 2023-m, i ŭ 2024-m hodzie», — kaža Taćciana.
«My imkniemsia na niejki čas stać siamjoj dla ludziej, jakija da nas traplajuć»
Što takoje «Łanka»?
«Kali b adnym słovam, ja b nazvała heta domam, siamjoj. Bolšaść tych, chto da nas traplaje, — inšaziemcy, zvyčajna ŭ ich niama rodnych va Ukrainie, niama sacyjalnych suviaziaŭ, jany nie majuć hleby pad nahami. Ujavicie, byccam vy zachvareli na ciažki hryp — dumaju, u luboha čałavieka byŭ padobny dośvied. I pry hetym vy adzin, kala vas niama siabroŭ ci siamji, jakija mahli b vam dapamahčy, pakarmić vas ci schadzić pa leki.
My imkniomsia dla ludziej, jakija da nas traplajuć, na niejki čas prosta stać takoj siamjoj, jakaja pra ich pakłapocicca, padumaje, da jakich śpiecyjalistaŭ im treba schadzić, i adviazie ich tudy, nabudzie ŭsio patrebnaje. Ty prosta traplaješ u miesca, dzie možaš rassłabicca i zrazumieć, što ty nie adzin. Abo čałavieku treba raspracavać ruku paśla ranieńnia, abo jamu treba apamiatacca i padumać pra budučyniu, abo čałavieku treba niejak spravicca z paničnymi atakami — na hety pieryjad jon prosta znachodzicca ŭ miescy, jakoje, jak my imkniomsia, jon moh by adčuvać domam», — raskazvaje Taćciana.
Centr mieścicca ŭ adnoj ź viosak Kijeŭskaj vobłaści, dla jaho arandujuć vialiki dom. Adnačasova ŭ «Łancy» mohuć prachodzić reabilitacyju dzieviać vajaroŭ, i pa stanie na lipień 2024-ha praz centr prajšła amal rota vajaroŭ — 46 klijentaŭ, ź ich 26 biełarusaŭ. U centry žyvuć kamunaj: tam niama naniatych prybiralščykaŭ, i klijenty sami hatujuć ježu i prybirajuć dom.
Toje, jak vajary pravodziać čas u «Łancy», zaležyć ad kožnaha vypadku, tłumačyć Taćciana. Naprykład, čałavieku treba vyrašyć miedyčnyja prablemy, tady centr dapamahaje jamu z hetym. U inšaha čałavieka moža być meta papravić svajo psichičnaje zdaroŭje, tady jon pracuje ź psichołaham, ź psichijatram. Chtości, moža, zvolniŭsia z vojska i nie maje kudy padacca, čakaje vizu ŭ inšuju krainu. U takich vypadkach «Łanka» taksama prymaje čałavieka, i ŭ čas, jaki jon maje, vajar moža prajści peŭnyja pracedury, masaž, art-terapiju.
Pravaabaronca nazyvaje misijaj «Łanki» dapamohu vajaram, jakija vypali ź sistemy. Adpačynki ŭ vajskoŭcaŭ časta składajuć 10 dzion, tamu heta nižniaja miaža času dla znachodžańnia ŭ centry. Vierchniaja miaža — dva miesiacy, ale ŭ historyi centra byli doŭhažychary, jakija žyli tam pa try-čatyry miesiacy.
Hałoŭnaje — skončyć spravu reabilitacyi, a dla hetaha moža spatrebicca rozny čas.
«Usie našy klijenty — heta ludzi, jakija ryzykavali samym kaštoŭnym, kab Ukraina była volnaj»
Taćciana kaža, što samaje ciažkaje ŭ jaje pracy — šukać hrošy:
«U nas jość ukrainskija partniory, my pracujem z dyjahnastyčnym centram u Kijevie i možam tam rabić biaspłatna šmat jakuju dyjahnostyku dla našych klijentaŭ. Jość ukrainskaja arhanizacyja «Vołontierśka sotnia», jakaja nas padtrymlivaje hrašyma, u tym liku ź miedyčnymi vydatkami na klijentaŭ. Hetaje partniorstva z ukraincami pryjšło taksama praź biełarusaŭ — [aktyvistka] Jula Haračaja pracavała z zasnavalnicaj hetaha fondu da poŭnamaštabnaj vajny i raspaviała pra nas ukraincam, jakija ciapier finansava nas padtrymlivajuć.
Ale ŭsio roŭna ŭ nas nie było ni adnaho miesiaca, u jakim my b nie pieražyvali, što nie źbiarom hrošy i nie zapłacim arendu. Byli vypadki, kali my zatrymlivali apłatu arendy, prasili ŭ haspadaroŭ apłacić tolki pałovu, a ŭ nastupny miesiac pahasić daŭhi».
Kali «Łanka» tolki ŭźnikła, centru treba było źbirać 5 tysiač jeŭra štomiesiac, kab pracavać. Siońnia ŭstanova maje šmat partniorstvaŭ, tamu dla stabilnaj pracy dastatkova źbirać 2 tysiačy jeŭra štomiesiac. Kali budzie bolš, heta daść jašče bolš mahčymaściaŭ.
Taćciana tłumačyć, što było b praściej, kali b nie treba było vydatkoŭvać na pošuk hrošaj siły, jakija nie zaŭždy zastajucca. Tym bolš što jość kirunki pracy, jakimi taksama chaciełasia b zaniacca:
«Viarchoŭnaja rada niadaŭna pryniała zakon pra atrymańnie DNŽ, PDŽ i hramadzianstva dla dobraachvotnikaŭ-inšaziemcaŭ. I ciapier my atrymali ŭžo siem zapytaŭ ad vajaroŭ z roznych krain, kab my dapamahli im razabracca z hetym i atrymać DNŽ ci hramadzianstva.
Reabcentr — heta nie tolki miedyčnaja i psichałahičnaja dapamoha, a taksama i dapamoha ŭ resacyjalizacyi. Lehalizacyja — heta i jość sacyjalizacyja: kali ŭ čałavieka jość DNŽ, PDŽ ci hramadzianstva, jon moža karystacca dziaržaŭnymi pasłuhami i resursami. Jość vialiki sens u tym, kab dapamahać ludziam heta atrymlivać. U nas nievialikaja kamanda, a jość šmat kirunkaŭ, ź jakimi možna pracavać».
Ciapier «Łanka» atrymlivaje danatami trochi bolš za 500 dalaraŭ štomiesiac, a treba 2 tysiačy jeŭra. Kali nie chapaje hrošaj, centr abo prymaje mienš klijentaŭ, abo adkładaje na čas peŭnyja kirunki pracy, jak ź ciapierašnimi zapytami pa lehalizacyi. «Łancy» i ciapier treba chutka vyrašać finansavaje pytańnie — da 10 vieraśnia centr musić zapłacić za arendu na nastupny miesiac.
Pierad raźvitańniem Taćciana padkreślivaje, što jaje reabcentr — unikalnaja źjava:
«Łanka» — heta paśpiachovy ŭkrainska-biełaruski prajekt. Mnie padajecca, heta važna i dla ŭkraincaŭ, i dla biełarusaŭ. U hetym prajekcie pracujuć razam ludzi z hetych dvuch narodaŭ, ciapier užo jaho i finansujuć razam biełarusy i ŭkraincy. Dapamahajem my ŭsim, chto da nas źviartajecca. Ale ŭsie našy klijenty — heta ludzi, jakija ryzykavali samym kaštoŭnym, kab Ukraina była volnaj.
Što b ni zdaryłasia, vielmi važna, što hety prajekt užo adbyŭsia. Z nami z zadavalnieńniem supracoŭničajuć i ŭkrainskija dziaržaŭnyja kliniki, i pryvatnyja kliniki, i NDA, dyj reputacyja biełarusaŭ palapšajecca.
Vielmi ciešyć, kali ŭmoŭny hruzin-dobraachvotnik kaža znajomamu pabracimu, u jakoha prablemy sa zdaroŭjem: tabie treba da biełarusaŭ, u «Łanku», tam tabie dapamohuć».
«Naša Niva» — bastyjon biełaruščyny
PADTRYMAĆ«Biełaruś naŭrad ci razhladaje nastupalnyja dziejańni suprać Ukrainy na danym etapie»
Duda paabiacaŭ, što kali rasiejcy buduć vychodzić z Ukrainy, to pazvonić Zialenskamu z prośbaj nie bambić ich. Toj daścipna adkazaŭ
Zvyčajnaja pravadnica stała Nacyjanalnaj lehiendaj Ukrainy. Čym admietnaja Iryna Jurčanka
Kamientary
Krychu dapamoh. Zaklikaju ŭsich biełarusaŭ padtrymać.