Na Zamkavaj hary ź ziamli prastupili ścieny, jakich raniej było. Razabralisia, ci dapuščalna toje, što adbyvajecca siońnia na pomniku abarončaha dojlidstva.
Zamak u Navahrudku pabudavany ŭ XIV-XVI stahodździach i mieŭ siem mahutnych viežaŭ, ź jakich da našaha času zastalisia ruiny Ščytoŭki i Kaścielnaj. Adzin z najmahutniejšych zamkaŭ va Uschodniaj Jeŭropie słužyŭ rezidencyjaj vialikich kniazioŭ litoŭskich. Zamak byŭ kančatkova razburany ŭ čas Paŭnočnaj vajny 1700-1721 hadoŭ.
Pieršuju kansiervacyju zamak źviedaŭ u časy mižvajennaj Polščy. U niezaležnaj Biełarusi adnaŭlenčyja raboty pa restaŭracyi i kansiervacyi ruin Navahrudskaha zamka pačalisia 12 hadoŭ tamu pa prahramie «Zamki Biełarusi».
Paśla rekanstrukcyi ŭ 2014 hodzie Kaścielnaj viežy, jakaja vyklikała šmat sprečak, nastupnyja zaŭvažnyja źmianieńni na pomniku abarončaha dojlidstva adbylisia letaś padčas piataha etapu restaŭracyjnych rabot, jaki praduhledžvaŭ kansiervacyju ruin prasłaŭ ścien i troch viežaŭ zamka — Pasadskaj, Dazornaj i Uvachodnaj.
Da pačatku rabot bolšaja častka ścien byli zasypanyja ziamloj, a ruiny Pasadskaj i Dazornaj viežaŭ byli schavanyja časovymi draŭlanymi kanstrukcyjami. Letaś ścieny raskapali, i zamak atrymaŭ zamkniony kontur.
«Kansiervacyja ścien prachodzić nastupnym čynam. Spačatku raskopvajem staradaŭnija ścieny na hłybiniu 1,3 mietra ad prajektnaj płanirovačnaj adznaki. Praktyčna ŭsiudy ścieny zachavalisia, bo byli schavany pad toŭstym płastom śmiećcia. U paślavajenny čas zamkavaja hara była vialikaj zvałkaj. Ale zaraz heta dapamahło zachavać histaryčny mur», — tłumačyŭ načalnik mirskaha vytvorčaha ŭčastka «Biełrestaŭracyi» Piotr Dryk.
Ścieny vyvodzić da histaryčnaj vyšyni nie stali – ich vyhlad i habaryt nieviadomyja. Adkrytyja ścieny ačyścili, umacavali i adnavili. Nad aŭtentyčnym muram uźviali jašče 1,5 mietra novaha mura, jaki, jak śćviardžajuć, pa nabližanaj da histaryčnaj technałohii vykłali ŭručnuju ź vialikich vałunoŭ.
A tak možna było?
Źmianieńnie zvykłaha krajavidu z paštovak vyklikała nieparazumieńnie — a ci było tak sapraŭdy? «Naša Niva» źviarnulisia da śpiecyjalista ŭ śfiery achovy spadčyny, kab daviedacca, ci sapraŭdy ŭsio tak hładka z rekanstrukcyjaj Navahrudskaha zamka.
Vyhlad zamka siońnia. Fota z sacyjalnych sietak.
«Što tyčycca rekanstrukcyi ścien zamka, to vykanańnie na pieršy pohlad vyhladaje adpaviednym restaŭracyjnym praktykam. Raniej na pavierchni była tolki častka mura, astatniaja častka była zasypana mietrami ziamli. Raskapany mur patrabuje ŭmacavańnia i kansiervacyi, kab nie pačaŭ chutka razburacca ŭ našym klimacie.
Dakładzieny źvierchu mur słužyć svojeasablivaj karonkaj — nie daje apadkam, inšym pryrodnym ci fizičnym uździejańniem słoj za słojem razburyć daščentu reštki zamka», — patłumačyŭ śpiecyjalist.
Dla nienaturalnaha vyhladu ścien paśla rekanstrukcyi taksama jość racyjanalnaje tłumačeńnie.
«Toje, što ŭ vyniku atrymlivajecca zanadta hieamietryčna abrys ścien, heta nie tolki narmalna, ale źjaŭlajecca adnym z patrabavańniaŭ mižnarodnych dakumientaŭ pa restaŭracyi.
Dapaŭnieńnie ci adnaŭleńnie stračanaha musić vyrazna adroźnivacca ad zachavanaj aŭtentyki, kab pomnik nie staŭ sfalsifikavanym.
Reštki mura mieli niaroŭny vierch, dapaŭnieńnie naadvarot roŭnaje, hieamietryčnaje — tut mietadałahična ŭsio słušna. Što tyčycca niazvykłaści, to tut, viadoma, najpierš staić pytańnie zachavańnia i vyjaŭleńnia pomnika».
Zamak, pra jaki ničoha nieviadoma
Ale da rekanstrukcyi ŭsio roŭna šmat pytańniaŭ, bo ŭ Biełarusi, jak adznačaje śpiecyjalist, pra zamak viadoma vielmi mała, jašče mienš — pra abhruntavanaść prajektnych rašeńniaŭ.
«My prosta nie viedajem ničoha pra hetuju rekanstrukcyju. Nijaki prajekt rekanstrukcyi Navahrudskaha zamka nie vynosiŭsia na hramadskaje abmierkavańnie, bo niama takoha patrabavańnia ŭ zakanadaŭstvie. Kali niejkaje abmierkavańnie i adbyvałasia, to ŭ zakrytych kabinietach Ministerstva kultury ci Akademii navuk.
Čamuści ŭ Biełarusi nie pryniata davać spravazdaču pierad hramadstvam i navukovaj supolnaściu i paśla praviadzieńnia adnaŭlenčych rabot. Usie spravazdačy robiacca dla ptušački i kładucca ŭ archiŭ, dzie da ich paśla maje dostup abmiežavanaje koła asob. Toje, što vyjavili ŭ čas raskopak, naturnych i archiŭnych daśledavańniaŭ abjekta — pra ŭsio heta nichto nie daviedajecca».
Takaja situacyja, jak adznačaje surazmoŭca, nijak nie spryjaje raźvićciu biełaruskaj navuki. Aktualnaja infarmacyja prosta nie dachodzić da śpiecyjalistaŭ hadami i dziesiacihodździami. Nie isnuje vydańniaŭ, dzie b publikavalisia novyja źviestki i adkryćci, zroblenyja ŭ čas restaŭracyi pomnikaŭ.
«Pa ščyraści, u nas u volnym dostupie navat niama aktualnaha płana zamka. Mahčyma, taki jość u prajekciroŭščykaŭ ci archieołahaŭ, ale daśledčykam ź inšych halin ci, skažam, krain jon niedastupny. Aktualnym zastajecca płan, zrobleny palakami ŭ 1930-ja hady — jamu biez małoha ŭžo 100 hadoŭ!»
Niadaŭna na kruhłym stale ŭ Akademii navuk pakazali dyzajn-kancepcyju interjeraŭ adnoŭlenaj viežy Ščytoŭki. Ale paśla hetyja rendary tak nidzie i nie byli apublikavanyja, jak i infarmacyja pra rekanstrukcyju, jakuju jany ilustravali.
Adzinaje, što viadoma — adnaŭleńnie Ščytoŭki adbudziecca ŭ ramkach šostaha etapa restaŭracyi zamka, i ŭ joj płanujuć raźmiaścić muziej.
Palitviazień pravioŭ paŭtara hoda ŭ SIZA — voś jak jon vyhladaŭ paśla hetaha11
Kamientary