«Čuŭ, što ja ŭ śpisach na kantroli Kačanavaj». Jak małady historyk pierabraŭsia z BDU ŭ Prahu
U 2020-m Alaksandr Paršankoŭ, tady student histfaka BDU, stvaraŭ va ŭniviersitecie ź inšymi aktyvistami stačkam i Volny prafsajuz studentaŭ. Paśla pracavaŭ u Vaskrasienskaha, dzie zajmaŭsia palitviaźniami. Na raźmierkavańnie chłopca adpravili ŭ škołu miastečka Žodziški, adkul atrymałasia vyratavacca tolki za 35 tysiač rubloŭ. Na siońnia daktarant Karłavaha ŭniviersiteta ŭ Prazie, Alaksandr raskazaŭ «Našaj Nivie» pra svaje pryhody.
«My sabrali ŭ prafsajuzie kala 500 čałaviek»
Alaksandru 24 hady, jon rodam z Homiela. U 11-m kłasie chłopiec pieramoh na respublikanskaj alimpijadzie pa historyi i skarystaŭsia hetym, kab biez ekzamienaŭ trapić na histfak BDU.
Paršankoŭ zhadvaje, što vučycca tam jamu było lohka, tym bolš što jon lubić i vučobu, i historyju. Uskładniała žyćcio pazicyja chłopca, bo jon časam svaryŭsia z kiraŭnictvam fakulteta praź niazhodu z rašeńniami, jakija Alaksandr nazyvaje nieprazrystymi.
Histfak tych časoŭ ličyŭsia vielmi libieralnym fakultetam. Chłopiec źviazvaje heta z tym, što tam zaŭsiody było vykładańnie na biełaruskaj movie:
«Navat u tych, chto vučyŭsia pa-rasijsku, niekatoryja pradmiety ŭsio roŭna byli pa-biełarusku. Ja abraŭ rasijskuju movu, bo tudy pajšli maje znajomyja, ale ŭsie kursavyja pisaŭ pa-biełarusku. Tam, dzie raźvitaja biełaruskaja mova, zaŭsiody bolš svabody. Takim ludziam nie treba tłumačyć, što takoje Biełaruś i jakija ŭ biełarusaŭ prablemy, tam zaŭsiody pa-inšamu staviacca da taho, što adbyvajecca.
Dy i naš fakultet zaŭsiody byŭ admietny dobrymi i libieralnymi vykładčykami, heta byŭ prytułak volnych ludziej bieź ideałahičnaha pryhniotu. Upeŭnieny, u nulavyja fakultet byŭ jašče bolš svabodny, ale represii heta źmianili. Ciapier histfak užo zusim nie toj. Niama tych śpiecyjalistaŭ i svabodaŭ, jakija byli, ź ludźmi tam robiać, što chočuć».
U 2020-m Alaksandr pastupiŭ u mahistraturu histfaka.
Kali ŭ žniŭni pačalisia pratesty, va ŭniviersitecie sklikali vučony saviet i skazali na im, što treba asudzić hvałt. Paršankoŭ stvaryŭ pietycyju z zaklikam da rektara, kab jon taksama asudziŭ hvałt, jaje padpisała tysiača čałaviek. Nieŭzabavie, kaža chłopiec, rektar paabiacaŭ, što nichto nie budzie adličany ci zvolnieny i što «my budziem zmahacca za ŭsio dobraje».
U hety čas aktyvisty pačali stvarać stačkam BDU, kab rychtavać pratesty, Alaksandr byŭ adnym ź ich. A paśla pačałasia vučoba, i studentam paraili pratestavać lehalnymi mietadami. Tady jany ŭ dadatak stvaryli Volny prafsajuz studentaŭ BDU, i Paršankoŭ jaho ŭznačaliŭ. Namieśnikam Paršankova ŭ Volnym prafsajuzie byŭ Jahor Kaniecki, adzin z budučych fihurantaŭ «spravy studentaŭ».
«My byli častkaj biełaruskaha Svabodnaha prafsajuza. My pisali listy, patrabavali aficyjnaj sustrečy sa studentami, kab raspavieści pra našu arhanizacyju. Nam skazali, što z-za kavidu takuju sustreču pravieści nielha, aficyjna zarehistravać našu pieršasnuju arhanizacyju taksama nie atrymałasia. Ale my sabrali ŭ prafsajuzie kala 500 čałaviek.
Prafsajuz pačaŭ dapamahać [represavanym] studentam: my źbirali dla ich hrošy, dapamahali spraŭlacca z administracyjnym ciskam, viali statystyku zatrymańniaŭ, pravodzili žyvuju tranślacyju z sudoŭ. Ciapier my taksama pracujem — tłumačym represavanym studentam, jak jany mohuć znajści miesca pad soncam, jak im padacca na adukacyjnuju prahramu, jak pisać niejkija papiery na fakultecie, tyja ž tłumačalnyja, kali administracyja hetaha patrabuje», — zhadvaje aktyvist.
«Vaskrasienskaha nie liču taksičnaj asobaj»
Alaksandr pryznajecca, što ŭ toj čas siłaviki sprabavali zrabić ź jaho danosčyka — prasili, kab jon infarmavaŭ ich pra spravy ŭ studenckim aktyviźmie. Ale ŭ vyniku, kaža chłopiec, jaho razmovy ź siłavikami byli pra historyju i nijakija papiery jon nie padpisvaŭ, što i dało mahčymaść spakojna vyjechać z krainy paźniej.
U HUBAZiK chłopiec chadziŭ, bo jaho tudy vyklikali — kaža, što nie było sensu nie iści, bo tady b jaho ŭsio roŭna pryvieźli ŭ kajdankach, ale ni pra što ź siłavikami nie damaŭlaŭsia, bo sensu ŭ hetym nie bačyć.
Taksama Paršankoŭ u toj čas niekalki miesiacaŭ pracavaŭ u ofisie Juryja Vaskrasienskaha, dzie, pavodle słoŭ chłopca, zajmaŭsia pytańniem palitviaźniaŭ. Nahadajem, što ŭ 2021-m ofis Vaskrasienskaha masava dasyłaŭ palitviaźniam listy z prapanovaj napisać na imia Łukašenki prośbu ab pamiłavańni, a taksama rychtavaŭ svoj prajekt amnistyi — jak minimum, pra heta śćviardžałasia publična. Hetaj amnistyjaj Paršankoŭ i zajmaŭsia.
Zaprasiła jaho blizkaja znajomaja — skazała, što praz Vaskrasienskaha možna pasprabavać vyzvalić fihurantaŭ «spravy studentaŭ». Alaksandr paraiŭsia ź inšymi aktyvistami i vyrašyŭ źviarnucca da Vaskrasienskaha.
Chłopiec kaža, što kamunikavać z hetaj asobaj jon nie chacieŭ, ale admaŭlajecca ličyć Vaskrasienskaha taksičnym — maŭlaŭ, Juryj nikoha nie zdaŭ, jon pieraabuŭsia. Alaksandr kaža, što nibyta praz pasiarednictva Vaskrasienskaha z-za krataŭ adpuścili 25 čałaviek — naprykład, supracoŭnikaŭ «Pres-kłuba» i kiraŭnika hoster.by Siarhieja Pavališava (Julija Słuckaja, jakaja tady była kiraŭnicaj «Pres-kłuba», admaŭlała ŭdzieł Vaskrasienskaha ŭ vyzvaleńni. — «NN»).
«Šmat chto chacieŭ schavać luby ŭdzieł Vaskrasienskaha ŭ svaim vyzvaleńni. Taki byŭ čas, ličyłasia nieprystojnym mieć ź im spravu», — kaža Alaksandr.
«My pavinny vas vykinuć, bo takaja histaryčnaja situacyja»
U svajoj mahistarskaj pracy Alaksandr paraŭnoŭvaŭ toje, jak knihadrukary i pierapisčyki knih raspaviadali pra siabie, jakoje jany chacieli pakinuć uražańnie.
Naprykład, Skaryna pisaŭ, što jon paśladoŭnik apostała Łuki, ale pry hetym udakładniaŭ, što jon niavarty paśladoŭnik i ŭziaŭ pracu, jakaja nie zusim jamu pa plačy. U svajoj pracy Paršankoŭ pakazvaŭ, jak taki padychod źviazany z samaprezientacyjaj pierapisčykaŭ knih, jakija taksama imknulisia prynižać siabie.
U recenzienty chłopcu dastaŭsia historyk Ściapan Ciemušaŭ — ciapier jon uznačalvaje adnu z kafiedraŭ na histfaku. Pavodle słoŭ Paršankova, Ciemušaŭ byŭ viadomy tym, što piša vielmi žorstkija recenzii. Jašče da taho, jak pračytaŭ pracu Alaksandra, jon skazaŭ chłopcu, što recenzija budzie rezkaj — tak i atrymałasia.
«Recenzija była na šeść staronak, što niecharakterna dla recenzij na mahistarskuju, jana była pryśviečanaja ŭsiamu, čamu tolki možna. Jon pisaŭ, naprykład, što ŭ mianie byccam śpis litaratury nie tak aformleny, što ja nie čytaŭ tyja knihi, jakija ja nasamreč čytaŭ, što ŭ mianie niapravilnyja znaki prypynku i arfahrafičnyja pamyłki. Ale moj navukovy kiraŭnik pastaviŭ mnie najvyšejšy bał. A recenzient paraiŭ pastavić mnie admoŭnuju adznaku — try bały», — adznačaje Paršankoŭ.
Paźniej, śćviardžaje Alaksandr, recenzient skazaŭ jamu: «Viedajecie, kali vy budziecie dekanam fakulteta, tady my z vami i pahavorym. Ja abaraniaju histaryčnuju navuku, bo pryjšoŭ zahad. I zaraz u hetych histaryčnych umovach my pavinny zrabić tak — my pavinny vas vykinuć, bo takaja na siońnia histaryčnaja situacyja».
Chłopiec miarkuje, što Ciemušaŭ bajaźliviec i dziejničaŭ tak, bo kłapocicca, jak prakarmić siamju.
«Na histfaku abaraniali dysiertacyi takoj nizkaj jakaści, što pra heta navat soramna kazać. Pobač sa mnoj abaraniaŭsia čałaviek, jaki napisaŭ dysiertacyju pa Čechii i pry hetym nie vykarystaŭ nivodnaj krynicy na češskaj movie ci pierakładu ź jaje, i jamu pastavili piać bałaŭ. A ja ŭ 2018 hodzie atrymaŭ pryz za najlepšuju navukovuju pracu siarod usich studentaŭ BDU pa humanitarnych kirunkach, i maja praca raptam zasłuhoŭvaje tolki try bały», — aburajecca Alaksandr.
Na abaronie mahistarskaj kiraŭnik kamisii Alaksandr Kavalenia pryniaŭ rašeńnie pastavić chłopcu dzieviać bałaŭ, i jon paśpiachova skončyŭ mahistraturu.
Kali Paršankoŭ abaraniaŭ mahistarskuju, na fakultet navat paklikali achoŭnika, bo Alaksandr zaklikaŭ ludziej pryjści i padtrymać jaho. Achoŭnik časam zahladvaŭ u aŭdytoryju — Alaksandr miarkuje, kab pravieryć, ci tam nie adbyvajecca niešta pratesnaje.
Chłopiec aburajecca — jak možna tak nie daviarać svaim studentam? Tym bolš što jon dobra vučyŭsia, da 2020-ha mieŭ prezidenckuju stypiendyju, ad jakoj publična admoviŭsia.
«Kačanava chacieła ŭsim pakazać, što jana budzie našaj najlepšaj siabroŭkaj»
Paśla mahistratury nadyšoŭ čas raźmiarkoŭvacca. Alaksandr mieŭ zajaŭku ad Akademii navuk, dzie pracavaŭ, ale administracyja Akademii vyrašyła jaho zvolnić i adklikać zajaŭku. Na hety vypadak u chłopca byŭ zapasny varyjant — moh damovicca z adnoj arhanizacyjaj tak, što źjedzie z krainy, ale farmalna budzie ŭ ich ličycca niekalki miesiacaŭ, tak što potym daviadziecca płacić mienš za admovu ad raźmierkavańnia, čym kali b admoviŭsia ad jaho adrazu.
Atrymałasia zusim nie pa płanie:
«Kali ja pryjšoŭ na raźmierkavańnie, mnie skazali, što jość papierka z Hrodzienskaj vobłaści, i pa joj mianie patrabavali ŭ jaśli-sad-siaredniuju škołu miastečka Žodziški. Heta byŭ udar, ja nie rychtavaŭsia da hetaha
i nie viedaŭ, što jany nie majuć prava mianie tudy raźmierkavać: pavodle pastanovy Savieta ministraŭ, nielha raźmierkavać łaŭreata prezidenckaj stypiendyi bieź lista, na jakim było b napisanaje jaho imia. To-bok jany musili mianie aficyjna zaprasić, mianie nielha było raźmierkavać pa pryncypie «dašlicie nam kaho-niebudź». Ja mieŭ asabistaje zaprašeńnie ad inšaj arhanizacyi, kamisija heta praihnaravała».
Alaksandr ledź trapiŭ na hutarku z rektaram, kab abmierkavać situacyju, i toj nakiravaŭ jaho ŭ Minadukacyi. Chłopiec napisaŭ tudy zvarot i atrymaŭ adkaz, što jaho raźmierkavali biez parušeńniaŭ, ale jon maje prava iści ŭ sud. Ź minułaha dośviedu Paršankoŭ vyrašyŭ, što sudzicca nie maje sensu.
Aktyvist upeŭnieny — jaho mahli raźmierkavać takim čynam pa ŭkazańni Natalli Kačanavaj:
«My ź joj bačylisia 3 listapada 2020-ha na sustrečy z aktyvistami. Kačanava chacieła ŭsim pakazać, što budzie našaj najlepšaj siabroŭkaj. Jana sprabavała nas pieraŭpeŭnić, što nasamreč Łukašenka małajčynka i ŭsio budzie dobra, ja ź joj paspračaŭsia. Kačanava, chutčej za ŭsio, zapomniła, što byŭ taki Paršankoŭ.
Niekatoryja ludzi chadzili na inšuju sustreču z Kačanavaj, i jana kazała, što apazicyjnyja ŚMI pierabłytali ŭsie jaje słovy ź minułaj sustrečy, i pra mianie tam taksama była havorka. A jašče ja čuŭ ad čynavienstva Akademii navuk, što ja ŭ śpisach na kantroli Kačanavaj, dy i inšyja ludzi prahavarylisia».
Alaksandr hutaryŭ z dyrektarkaj škoły ŭ Žodziškach — sprabavaŭ pierakanać, što jon nie taki palityčna dobranadziejny, kab jaho najmać, i tamu jon atrymaje svabodny ad raźmierkavańnia dypłom. Zhadvaje kiraŭnicu tamtejšaha adździeła adukacyi, jakaja na jaho admovu jechać u Žodziški adznačała: «Małady čałaviek, nie kažycie hop, pakul nie pieraskočycie».
U vyniku daviałosia płacić — za admovu ad raźmierkavańnia Alaksandr addaŭ dziaržavie 35 129 rubloŭ.
Z 2018 hoda chłopiec byŭ znajomy ź Illom Lamieškinym, na toj čas dacentam Karłavaha ŭniviersiteta ŭ Prazie. Padčas pratestaŭ toj uhavaryŭ chłopca prajści ispyty ŭ daktaranturu Karłavaha ŭniviersiteta, i Paršankoŭ atrymaŭ najvialikšy bał siarod usich pretendentaŭ. Na toj momant jon užo razumieŭ, što ŭ Biełarusi dla jaho začynienyja ŭsie šlachi i zastajecca tolki vyjazdžać.
U kastryčniku 2021-ha Alaksandr źjechaŭ u Prahu. Kaža, što na novym miescy jamu lepš, čym u BDU:
«Vučobaj ja zadavoleny, zaraz mnie abiacajuć viarnuć majho navukovaha kiraŭnika, Lamieškina. Jon dla mianie vielmi važny, tamu što jon piša pra Skarynu i maja dysiertacyja taksama pra Skarynu.
Maja vučoba ciapier składanaja, bo sutykajusia ź biurakratyjaj. Nie mahu skazać, što moj ciapierašni fakultet — miesca mary, ale heta biezumoŭna lepš, čym u turmie, i značna lepš, čym na histfaku BDU. Ale ja zaŭsiody staŭlu svabodu vyšej za ŭsio astatniaje i nikoli nie budu maŭčać, tamu mnie ciažka. Ja i tut udzielničaju ŭ studenckich pratestach, tut za ich nichto nie karaje».
Biełarus hatovy padziakavać usim ludziam, praź jakich jon zaznaŭ cisk na histfaku:
«Usie hetyja ludzi spryčynilisia da taho, što ja znachodžusia ŭ Čechii i dahetul zajmajusia advakacyjaj pravoŭ studentaŭ, jany stvaryli ź mianie taho, chto ja jość siońnia, bo ŭ Biełarusi ja b siadzieŭ z anučaj u rocie i maŭčaŭ».
«Naša Niva» — bastyjon biełaruščyny
PADTRYMAĆ«Dalary ź Cichanoŭskaj». Historyja nastaŭnika, jaki stavić na vušy biełaruskija i rasijskija škoły
«Heta byŭ čałaviek typu Chokinha, jakoha pierśpiektyva rana pamierci zmusiła zrazumieć, nakolki ž žyćcio vartaje taho, kab jaho pražyć». Kim byŭ i jak žyŭ Mikoła Jermałovič
«Ciapier chadžu na pracu z zadavalnieńniem». Biełarusy padzialilisia dośviedam, jak mianiali prafiesiju paśla 40 hadoŭ
Kamientary