Jun Fose zajaviŭ, što razhladaje svaju premiju jak uznaharodu novanarviežskaj movie i ruchu, jaki jaje adstojvaje
Narviežski piśmieńnik i dramaturh Jun Fose atrymaŭ u čaćvier Nobieleŭskuju premiju pa litaratury 2023 hoda «za svaje navatarskija pjesy i prozu, jakija ahučvajuć nievymoŭnaje». Ale ŭ jaho tvorčaści jość i jašče adna admietnaść.
Jun Fose (Jon Fosse) naradziŭsia ŭ 1959 hodzie ŭ Chioŭhiesunie na zachodnim uźbiarežžy Narviehii.
Jon najbolš viadomy svaimi dramami, chacia jaho tvory ŭklučajuć vieršy, ese, ramany, dziciačyja knihi i pierakłady.
Pa słovach člena Šviedskaj akademii Andersa Ołsana (Anders Olsson), jakoha cytuje Reuters, tvorčaść piśmieńnika «zakranaje samyja hłybokija pačućci, jakija vy majecie, tryvohi, niaŭpeŭnienaści, pytańni žyćcia i śmierci. Usio, što jon piša, maje svajho rodu ŭniviersalnaje ŭździejańnie. I ŭsio roŭna, drama heta, paezija ci proza, heta adzin i toj ža zaklik da bazavaha humanizmu».
Sam ža piśmieńnik u svajoj zajavie adznačyŭ, što razhladaje Nobieleŭskuju premiju «jak uznaharodu litaratury, jakaja najpierš imkniecca być litaraturaj, bieź jakich-niebudź inšych metaŭ».
64-hadovy Fose piša na mienšasnaj ź dźviuch aficyjnych viersij narviežskaj movy. Jon padkreśliŭ, što ličyć hetuju ŭznaharodu pryznańniem hetaj movy i ruchu, jaki prasoŭvaje jaje, i što ŭ kančatkovym vyniku jon abaviazany hetaj uznaharodaj samoj movie.
Viersija movy Fose, viadomaja jak «novaja narviežskaja» (nynorsk), vykarystoŭvajecca tolki prykładna 10% nasielnictva. Jana była raspracavanaja ŭ XIX stahodździ na asnovie tych dyjalektaŭ u hłybincy krainy, jakija zaznali najmienšy ŭpłyŭ panoŭnaj tady ŭ Narviehii dackaj movy. Tak ža, jak Biełaruś zaznała rusifikacyju, Narviehija pierajšła na dackuju movu ŭ vyniku 400-hadovaj unii z Danijaj, u jakoj Narviehija mieła padparadkavany charaktar.
Daminuje ŭ Narviehii pa-raniejšamu «bukmol» — viersija movy, bolš blizkaja da dackaj. A «niunorsk» maje roŭnyja pravy, jaho vyvučajuć u škołach, ale karystajecca im mienšaść nasielnictva. Tym nie mienš, Fose piša na im.
«Ja pačaŭ pisać, kali mnie było 12 hadoŭ, a pieršaja kniha była apublikavanaja 40 hadoŭ tamu… Ja budu praciahvać pisać, ale nie płanuju kankuravać z samim saboj», — skazaŭ Fose narviežskaj hramadskaj telekampanii NRK.
Z 2011 hoda Fose žyvie ŭ Hrotenie — hanarovaj rezidencyi na terytoryi karaleŭskaha pałaca ŭ centry Osła, u jakoj u apošnim stahodździ sielać vydatnych narviežskich aŭtaraŭ i kampazitaraŭ.
Jeŭrapiejski praryŭ Fose jak dramaturha adbyŭsia z pastanoŭkaj Kłodam Režy (Claude Régy) u Paryžy ŭ 1999 hodzie jaho pjesy Nokon kjem til å komme («Chtości źbirajecca pryjści»). Jaho vydatnym prazaičnym tvoram stała sieryja z troch knih «Sieptałohija», padzielenaja na siem častak, jakuju jon zaviaršyŭ u 2021 hodzie.
Pavodle słoŭ vydaŭca piśmieńnika i dramaturha, tvory Fose pierakładzienyja bolš jak na 40 moŭ, a pjesy pastaŭlenyja bolš za 1000 razoŭ.
Piśmieńnik staŭ čaćviortym narviežcam, jaki atrymaŭ Nobieleŭskuju premiju.
Čytajcie jašče:
Kamientary