«Jakoje ščaście, što ja sutyknułasia z hetym dyjahnazam tut!» Jak biełaruski dajuć rady ciažkim chvarobam daloka ad domu

Jaŭhienija: «Mnie dajuć biez prablem usio, što treba»

Jaŭhienii 58 hadoŭ, jana ź nievialikaha horada, dzie pracavała ŭ škole. Žančyna žyvie ŭ Polščy try z pałovaj hady, i ciapier prachodzić lačeńnie ad raku hrudziej.

Na dumku čytački, jana zachvareła jašče ŭ Biełarusi, prosta na toj čas u jaje była pačatkovaja stadyja chvaroby. Kožny hod žančyna prachodziła miedkamisiju, ale na joj ničoha tryvožnaha nie vyjaŭlali. Jaŭhienija miarkuje, što heta źviazana z farmalnym charaktaram miedkamisii, a taksama z adsutnaściu naležnaha abstalavańnia. 

Padčas žyćcia ŭ Polščy biełaruska znajšła ŭ siabie zaćviardzieńnie ŭ hrudziach i pajšła na abśledavańnie. Tak jana daviedałasia pra chvarobu. «Tut jość roznyja biaspłatnyja miedyčnyja prahramy, pa adnoj ź ich ciaham hoda pravodzili biaspłatnuju mamahrafiju. Ja pajšła praviaracca, i ŭ mianie znajšli rak. Heta druhaja stadyja.

Prajšło try dni paśla mamahrafii, i mianie vyklikali ŭ palikliniku. U Polščy pracuje prahrama lačeńnia ankachvorych DiLO, i pa joj, kali ŭ čałavieka rak, da jaho lačeńnia chutka padklučajucca ŭsie patrebnyja śpiecyjalisty. Da jakoha doktara ja ni pryjdu, paŭsiul kažuć: maŭlaŭ, jana pa DiLO, i dapamahajuć mnie ŭ pieršuju čarhu», — apaviadaje žančyna.

Jaŭhienija pracuje, tamu maje strachoŭku. Jana chutka prajšła ŭsie naležnyja testy, u tym liku hienietyčny analiz i radyjełahičnaje abśledavańnie kostak. Zvyčajna na heta vialikija čerhi, tłumačyć čytačka, ale pa prahramie DiLO pacyjent idzie pa-za čarhoj.

U listapadzie 2022-ha žančynie zrabili mamahrafiju, a ŭ kancy śniežnia jana pačała lačeńnie. Prajšła chimijaterapiju, ciapier biełarusku čakaje try tydni radyjeterapii, i na hetym pakul usio. Kali buduć niejkija novyja prablemy, daktary raspracujuć płan lačeńnia.

Jaŭhienija emacyjna raskazvaje pra svaje ŭražańni ad lačeńnia raku ŭ Polščy: «Ja ateistka, ale dumaju: Boža, jakoje ščaście, što ja sutyknułasia z hetym dyjahnazam tut! Mnie była nieabchodnaja chimijaterapija. Jaje treba pravodzić maksimalna chutka, a ja čytała historyju adnoj žančyny, jakaja doŭha čakała jaje ŭ Biełarusi. Joj jašče i davali nie tyja leki, jakija patrebnyja pry jaje typie raku. 

Tut moj rak trymajuć pad kantrolem, ja pju vielmi darahija leki — navat praviarała, kolki jany kaštujuć. Mnie dajuć biez prablem usio, što treba. Nie viedaju, kolki kaštuje chimijaterapija, ale razam z preparatami dla jaje treba prymać dapamožnyja leki, kab arhanizm mienš paciarpieŭ. Adzin ukoł adnaho z takich preparataŭ kaštuje 1300 złotych (kala 827 biełaruskich rubloŭ. — «NN»)». 

Nijakaj čarhi na chimijaterapiju niama, dzielicca žančyna. Jak tolki skončany ŭsie abśledavańni i całkam ustanoŭleny dyjahnaz, pačynajecca lačeńnie. Važna pravilna vyznačyć formu raku, bo ad hetaha zaležyć, jakija buduć pryznačany preparaty. 

Pavialičyć

Adznačym, što Jaŭhienija žyvie nie ŭ Varšavie, a ŭ horadzie sa 150 tysiačami nasielnictva. To-bok dapamoha dla ankachvorych dastupnaja i ŭ polskich rehijonach. Adzinaje, što abstalavańnie dla radyjeterapii ŭ horad jašče nie zavieźli, chacia adpaviedny kompleks pabudavany, tamu žančynie treba budzie jeździć na hetuju praceduru ŭ Varšavu.

«Samaje niečakanaje — dobrazyčlivaść miedykaŭ»

Jak čałaviek z ankałahičnaj chvarobaj, biełaruska maje status invalida. «Mnie chutka aformili pieršuju hrupu invalidnaści, pa joj ja maju prava na biaspłatny prajezd u hramadskim transparcie. Tak jak ja pracuju, hrošy mnie buduć płacić nievialikija, niedzie 250 złotych (kala 159 biełaruskich rubloŭ. — «NN»). Kali b ja nie pracavała, płacili b našmat bolš, ale ja chaču pracavać. 

Dakumienty na hrupu sabrała chutka, treba dźvie vypiski ad daktaroŭ. Padaješ ich, i ciaham miesiaca vyklikajuć na kamisiju da doktara, tam prymajecca rašeńnie. I nie treba abbiahać instancyi. Moj muž niekali mieŭ u Biełarusi treciuju hrupu invalidnaści, dyk my dumali, ašalejem, [pakul źbiarom dakumienty,] i paźniej jaje ŭvohule źniali», — raspaviadaje Jaŭhienija.

Žančyna kaža, što bolš za ŭsio jaje ździŭlaje staŭleńnie miedykaŭ na lubym uzroŭni, bo jany vielmi vietlivyja. U biełaruskich miedyčnych ustanovach, ličyć Jaŭhienija, daktary nadta niervovyja i niezadavolenyja, a voś u Polščy miedyk musić uśmichacca, navat kali ŭ jaho niama nastroju. Polskija lekary, pa dośviedzie žančyny, pavodziać siabie vyklučna dobrazyčliva, pytajucca ŭ pacyjenta dazvoł pierad tym, jak niešta zrabić, i tłumačać miedyčnyja manipulacyi.

Kali ankachvoramu treba maralnaja padtrymka, polskaja miedycyna moža jaje dać. «Mnie nie byŭ patrebny psichołah, ale takaja opcyja ŭ balnicy isnuje. Akramia taho, tut stvarajuć hrupy padtrymki dla chvorych na rak. Im arhanizoŭvajuć sustrečy niepasredna na terytoryi balnicy, i tam chvoryja — sami sabie psichołahi, potym jany, kali vylečylisia, razam pravodziać śviaty. Usio heta dla ludziej arhanizoŭvajuć, heta nie ich inicyjatyva», — kaža žančyna.

Jaŭhienija raskazvaje, što maje bahata polskich siabrovak z takim ža dyjahnazam, što ŭ jaje, bo hety vid raku duža raspaŭsiudžany. Jany doŭha žyvuć, uvieś čas za imi nazirajuć, kali treba, znoŭ padlečvajuć. Toje ž čakaje i jaje.

Kaciaryna: «Z dyjabietam u biełaruskaj turmie niama čaho rabić navat dzień»

Kaciaryna žyvie ŭ Batumi, u jaje cukrovy dyjabiet. Čytačka ŭdakładniaje, što isnuje dva typy hetaj chvaroby. Pieršy typ źviazany z tym, što ŭ arhaniźmie zapuskajecca aŭtaimunny praces, jaki zabivaje kletki padstraŭnikavaj załozy, što vypracoŭvajuć insulin. Druhi typ — heta pra insulinarezistentnaść: u arhaniźmie chapaje svajho insulinu, ale kletki jaho nie ŭsprymajuć.

U Kaciaryny dyjabiet pieršaha typu. Dakładna nieviadoma, što jaho vyklikaje, vierahodna, sprava ŭ pałamanych hienach, jakija aktyvujucca praz stres ci virus. Dla takich dyjabietykaŭ važna mieć stały dostup da insulinu, bo bieź jaho čałaviek upadzie ŭ komu i potym pamre.

Kaciaryna ŭpeŭnienaja, što tryhieram dla jaje chvaroby stali padziei 2020-ha, jakija abiarnulisia dla žančyny vialikim stresam. Zimoj 2021-ha jana pačała adčuvać mlavaść i niedachop fizičnych sił, ale padumała, što heta depresija. Uviesnu stała lahčej, ale vosieńniu źjavilisia novyja simptomy. «Sutyknułasia z tym, što ŭ mianie źnianacku pačaŭsia mocny kandydoz, a leki, jakija prapisaŭ doktar, jaho nie brali, da taho ž była mocnaja smaha. Ja pajšła da endakrynołaha, taja nakiravała mianie na analizy — i tam byli standartnyja vyniki dla dyjabietykaŭ», — raskazvaje Kaciaryna. Na toj čas čytačcy było 34 hady.

Dyjabiet pieršaha typu nie lečycca, čałaviek musić tolki kantralavać svoj stan i prymać insulin. Treba ličyć, kolki hramaŭ vuhlavodaŭ źjeŭ čałaviek, jakija jany, kolki na ich treba ŭkałoć insulinu. Kali chvory pamyliŭsia, treba, ci zrabić jašče adzin ukoł, ci što-niebudź źjeści. Kali žyć z vysokim uzroŭniem hlukozy, moža raźvicca šmat chvarob, kali ź nizkim — možna stracić prytomnaść ci paškodzić kletki mozha, ale kali ty ŭ vuzkaj pałasie zdarovaj hlukozy, to možna žyć davoli paŭnavartasnym žyćciom.

Kali pačałasia chvaroba, čytačka nie mieła navat kartki ŭ paliklinicy. Raskazvaje, što prosta ŭziała vyniki analizaŭ, zdadzienych u «Sineva», i pajechała ŭ 1-uju haradskuju balnicu, dzie pakazała ich daktaram. Žančynu pakłali ŭ balnicu, dzie ciaham tydnia brali ŭ jaje analizy i vučyli karystacca insulinam. A dalej vypisali i prypisali da haradskoha endakrynałahičnaha dyspansiera, dzie dapamahajuć kantralavać svoj stan: praz dyspansier dyjabietyk zdaje analizy i atrymlivaje recept na insulin.

U Biełarusi Kaciarynie prapanavali za košt dziaržavy analizy i biełaruski insulin, ale jana addała pieravahu zamiežnamu. Na žyćcio z dyjabietam biełaruska traciła ŭ toj čas kala 100 dalaraŭ štomiesiac. Prykładna 60 dalaraŭ išło na sistemu manitorynhu hlukozy, astatniaje — na insulin, ihołki, test-pałoski i, kali treba, vitaminy.

Zimoj 2022 hoda pačali zatrymlivać ludziej za abstaviny, blizkija da situacyi Kaciaryny, i jana rašyłasia na emihracyju. «Razumieła, što kali pa mianie pryjduć, to z dyjabietam u biełaruskaj turmie niama čaho rabić navat dzień. Dyjabiet patrabuje bieśpierapynnaha kantrolu svajho žyćcia, patrebnyja adpaviednyja hadžety i analizy. Treba dobra charčavacca, nie mieć stresu, hulać kožny dzień paŭhadziny na śviežym pavietry, zajmacca sportam minimum try hadziny na tydzień», — kaža žančyna.

Pavialičyć

U niekatorych krainach, raskazvaje čytačka, ludziam dajuć miedal za šmathadovaje žyćcio z dyjabietam. Zhodna z dośviedam Kaciaryny, biełaruskija miedyki staviacca da dyjabietykaŭ sa spačuvańniem, kažuć, što zachaplajucca ich vytrymkaj i samaarhanizacyjaj. Biełaruskaja doktarka našaj čytački dazvoliła joj pisać pa lubym pytańni, i Kaciaryna dahetul źviartajecca da jaje, kali joj nie padabajucca analizy.

«Kali znajšła supołku dyjabietykaŭ u Hruzii, mnie stała spakajniej»

U Hruzii strachavaja miedycyna, ale čytačka tłumačyć, što nie zaŭsiody taja strachoŭka maje sens. Jaje znajomy zrabiŭ darahuju strachoŭku, i paśla hetaha jamu spatrebiłasia apieracyja, za jakuju daviałosia płacić sa svajoj kišeni. Adzinaje, što suma akazałasia nie kaśmičnaj: 700 dalaraŭ kaštavała apieracyja i špitalizacyja na try dni, pryčym u balnicy dazvolili žyć i jaho dziaŭčynie.

Rascenki na miedycynu ŭ Hruzii roznyja. Kaciaryna raskazvaje: «Možna pryjści ŭ amierykanskuju kliniku i łypać vačyma, hledziačy na ceny, a možna zajści ŭ kliniku cieraz vulicu, i tam budzie davoli adekvatnaja cana. Ceny trochi vyšejšyja, čym u minskich płatnych centrach, ale ž možna žyć. Jość supołki pra miedyčnyja pasłuhi, jość miascovyja hruziny ci emihranty, jakija padzielacca dośviedam ci prapanujuć doktara, tamu znajści doktara ci pasłuhu nieskładana». 

Čytačka tłumačyć, što ŭ Hruzii bolšy vybar miedyčnych manipulacyj, naprykład, jana choča zrabić tam pryščepku, jakoj niama ŭ Biełarusi. Ale adčuvajecca roźnica ŭ mientalitecie. Hruziny, jak minimum u Batumi, padajucca bolš zapavolenymi, čym biełarusy, tamu spačatku ciažka zrazumieć, čamu nichto ŭ hruzinskaj paliklinicy nie biehaje pierad taboj.

Kab padtrymlivać zdaroŭje, Kaciarynie patrebny insulin, hadžety dla manitorynhu hlukozy, pieryjadyčnaja zdača analizaŭ i eŭtyroks — preparat dla ščytapadobnaj załozy, jaki jana prymaje, bo ŭ jaje aŭtaimunny tyreaidyt. Kali nie ličyć analizaŭ, čytačka tracić na miedycynu prykładna tyja ž 100 dalaraŭ štomiesiac, jak heta było ŭ Biełarusi. Vybiraje pravieranyja łabaratoryi. «Raniej zdavała ŭ «Sineva», bo jość davier, ale jany tut samyja darahija. Zaraz pajdu ŭ tureckuju łabaratoryju «Mierłab», da jakoj tut taksama jość davier siarod miascovych. Kali ja znajšła supołku dyjabietykaŭ Hruzii, mnie stała spakajniej, bo bieź insulinu i padtrymki nie zastanusia», — kaža jana.

Kaciaryna kuplaje ŭ Batumi tolki eŭtyroks, i jaho cana takaja ž, jak i ŭ biełaruskaha. Astatnija leki joj pryvoziać ź Biełarusi. Darečy, u Hruzii insulin u try razy daražejšy, čym na radzimie. Ale ŭ vypadku z darahimi lekami jość łajfchak: pajechać u Turcyju, dzie preparaty navat tańniejšyja, čym u Biełarusi, tym bolš što Batumi znachodzicca blizka da tureckaj miažy.

Składaniej za ŭsio znajści sistemu manitorynhu hlukozy. U Biełarusi jana taksama nie pradavałasia ŭ aptekach, tamu hadžet pryvozili spačatku z Francyi, a potym z Rasii. Na tureckim rynku manitorynh taksama jość, i Kaciaryna choča pasprabavać damovicca z kimści, kab hadžet zamovili dla jaje.

Ale žančyna choča znajści pracu, jakaja dała b joj mahčymaść pierajechać u Polšču i atrymać tam strachoŭku. Tady joj uvohule nie pryjdziecca tracić hrošy na toje, kab trymać dyjabiet pad kantrolem.

Halina: «Kazali ŭ vočy: maŭlaŭ, ty nadta maładaja, kab u ciabie byli takija prablemy»

Halinie ciapier 53 hady, jana žyvie ŭ Mančestery. Užo hod žančyna nie pracuje, bo adčuvaje siabie zanadta błaha i leki nie dapamahajuć.

Pieršyja simptomy reŭmatoidnaha artrytu źjavilisia ŭ čytački ŭ 29-30 hadoŭ. Raskazvaje, što ŭ jaje stali baleć kalennyja sustavy, a taksama halonkastupniovy sustaŭ na adnoj nazie. Damahčysia lačeńnia akazałasia niaprosta. «Ja sama miedyk, pracavała miedsiastroj u balnicy, tamu razumieła, što mnie treba prymać niesteroidnyja leki. Piła indamietacyn, časam kałoła sabie dykłafienak, i na niejki čas rabiłasia trochi lahčej, ale potym stan pačaŭ paharšacca. 

Zdała analizy i ŭbačyła, što pavyšany S-reaktyŭny białok. Padyšła z hetymi vynikami da svajoj balničnaj kiraŭnicy, a jana mnie adkazała: maŭlaŭ, ničoha strašnaha, u ciabie ž jašče kamień jość u žoŭcievym puzyry. Chadziła da roznych lekaraŭ, ale mnie nie vieryli. Kazali ŭ vočy: maŭlaŭ, ty nadta maładaja, kab u ciabie byli takija prablemy [z sustavami]. Tak i žyła», — kaža Halina.

Časam, adnak, žančynu kłali ŭ balnicu, dzie jana pracavała miedsiastroj, kałoli niesteroidnyja preparaty i rabili fizijapracedury. Stanaviłasia trochi lepiej, a potym simptomy viartalisia.

U chutkim časie biełaruska pierajechała ŭ Brytaniju, i tam joj stała lepš. Ale hadoŭ praź piać kaleni znoŭ pačali baleć, dy tak, što žančyna nie mahła spać, chacia i karystałasia abiazbolvalnymi.

Halina tady pačała pracavać u kampanii, jakaja dahladała ludziej z traŭmami śpiny, niekalki jaje apošnich klijentaŭ byli na štučnaj vientylacyi lohkich.

Narešcie, simptomy tak nadakučyli žančynie, što jana pajšła da doktara. Jon paraiŭ Halinie macniejšy niesteroidny preparat i nie pryznačyŭ nijakich analizaŭ, ale inšy doktar vypraviŭ situacyju. Novyja analizy pakazali vysoki S-reaktyŭny białok i najaŭnaść aŭtaimunnaj chvaroby. To-bok imunitet žančyny pačaŭ pracavać niapravilna — usprymać ułasnyja kletki jak čužyja i razburać ich. Halina atrymała dyjahnaz «reŭmatoidny artryt».

Praz paru tydniaŭ žančyna trapiła da reŭmatołaha, u jakoha jana dahetul pad nahladam. Toj prapisaŭ Halinie preparat, jaki pryhniataje imunitet, i jana prymała hetyja leki ciaham 13 hadoŭ. Z časam dajšła da maksimalnaj dozy, bo simptomy pieryjadyčna viartalisia. 

Niekalki miesiacaŭ tamu analizy pakazali, što ŭ žančyny pačalisia prablemy ź piečańniu. Jak patłumačyli joj daktary, praz toje, što Halina doŭha prymała svaje leki, u jaje pačaŭsia tłuščavy hiepatoz — chvaroba, pry jakoj u kletkach piečani nakoplivajecca zanadta šmat tłušču. Ciapier biełaruska čakaje pryjomu ŭ hastraenterołaha, kab zaniacca hetaj prablemaj, ale śpiecyjalistaŭ nie chapaje.

Pavialičyć

«Trymajuć mianie na kantroli. Raz na try miesiacy reŭmatołah dasyłaje mnie list z dataj i časam, kali ja mahu jaho naviedać. Pakul što mnie admianili amal usie leki, jakija ja prymała, kab arhanizm adpačyŭ ad ich. Ale ŭ vieraśni pajdu prymać bijałahičny preparat — jon budzie źnižać uzrovień beta-kletak, jakija atakujuć imunitet», — tłumačyć Halina.

«Brytanskija daktary prysłuchoŭvajucca da taho, što ciabie turbuje»

Jak tolki biełaruska pačała pracavać u Brytanii, jana stała vypłačvać hrošy pa strachoŭcy National Insurance Contribution: heta padobna da miedyčnaj strachoŭki, ale častka hrošaj idzie na zdaroŭje, a častka — u piensijny fond. Ludziam, u jakich heta aformlena, nie treba płacić za miedycynu, ale jany addajuć pa 8,5 funta za kožnuju nazvu lekaŭ u recepcie. Kali treba niekalki ŭpakovak adnaho preparatu, atrymoŭvajecca davoli vyhadna, bo inakš tolki za adzin preparat možna zapłacić 60—70 funtaŭ. Jość i inšaja schiema dla tych, chto pracuje: płaciš pa 10 funtaŭ štomiesiac — i atrymlivaješ usie leki biaspłatna.

Ciapier Halina nie pracuje, bo adčuvaje siabie zanadta błaha, aformiła invalidnaść. Raskazvaje, što dla hetaha nie spatrebiłasia prachodzić nijakija kamisii, jak heta byvaje ŭ Biełarusi. «Zapaŭniaješ ankietu ŭ piensijnym fondzie, i potym, kali im niešta niezrazumieła, jany tabie pazvoniać i ŭdakładniać. Nie treba dadatkovych ahladaŭ — paznačaješ nazvu svajoj palikliniki, svaje danyja, i śpiecyjalisty z fondu sami kantaktujuć ź lekarami», — dzielicca žančyna.

Ludzi ź invalidnaściu ŭ Brytanii atrymlivajuć hrašovuju dapamohu ad dziaržavy, chacia i nievialikuju (jana pavyšajecca, kali viadoma, što čałavieku zastałosia žyć nie bolš za paŭhoda). Halina maje kvalifikacyju miedyka, jakuju jana paćvierdziła ŭ Brytanii, ale pracadaŭcy nie nadta chočuć brać jaje da siabie, bo pracaŭniku z takoj adukacyjaj treba płacić bolš, čym jany hatovyja. Taksama, tłumačyć žančyna, jana nie moža znajści pracu i praz svoj uzrost. Ale prosta siadzieć doma Halina nie choča — płanuje aformić samazaniataść.

Tak jak Halina šmat času płaciła padatki i strachavyja vypłaty, jana i ciapier moža biaspłatna karystacca miedyčnymi pasłuhami, leki dla jaje taksama biaspłatnyja. Chacia jana šmat hadoŭ žyvie ŭ Brytanii, žančyna dahetul adznačaje roźnicu pamiž biełaruskaj i brytanskaj miedycynaj:

«Brytanskija daktary prysłuchoŭvajucca da taho, što ciabie turbuje. Kali jość prablema, nakiroŭvajuć zdavać analizy i, kali treba, adsyłajuć da vuzkich śpiecyjalistaŭ, chacia ich i nie chapaje. Kali chočacca trapić da doktara chutčej, možna znajści płatnaha śpiecyjalista, ale heta budzie kaštavać duža šmat hrošaj, tamu lepš pačakać 3-4 tydni biaspłatnaha śpiecyjalista. Ja nie płaciła ni za adno abśledavańnie.

Niadaŭna atrymała list pra toje, kali mušu pryjechać u balnicu da doktara. U liście padrabiazna raśpisana, jakaja budzie pracedura i jak da jaje rychtavacca. Praz try-čatyry tydni paśla pracedury prychodzić list z tłumačeńniem vynikaŭ abśledavańnia, tamu, kali zabyŭsia pra zapis da doktara, tabie pra jaho nahadajuć, jość mabilnaja prahrama dla telefona, kudy dasyłajuć takija paviedamleńni».

U tvitary piarepałach: łatvijski błohier zrabiŭ vazektamiju

Maładyja daktary ci z dośviedam: chto dabivajecca lepšych vynikaŭ?

Da 2050 hoda bolš za miljard ludziej buduć žyć z dyjabietam

• 28
• 3
• 3
• 4
• 8
• 10