Vikinhi jašče 1500 hadoŭ nazad šyfravali svaje zapisy. Ale rabili heta, chutčej, dziela zabavy

Runy — piśmiennaść, jakoj karystalisia staražytnyja hiermancy ź I—II pa XII stahodździe na terytoryi sučasnych Danii, Šviecyi, Narviehii, Isłandyi i Hrenłandyi. Runy byli vycieśnienyja z užytku z pryniaćciem chryścijanstva i pašyreńniem vykarystańnia łacinicy. Usiaho viadoma kala 5000 runičnych nadpisaŭ. Kožnaja runa moža aznačać jak huk, tak i słova.

Daŭno było viadoma, što runy vykarystoŭvalisia dla šyfravańnia infarmacyi ŭ epochu vikinhaŭ pačynajučy prykładna z 800 hoda našaj ery.

Jak paviedamlaje internet-vydańnie New Scientist, novaje daśledavańnie historyka Siebaśćiana Cymiermana z Łatarynhskaha ŭniviersiteta ŭ Nansi (Francyja) pryvodzić dovady na karyść taho, što praktyka šyfravańnia pačałasia našmat raniej. Historyk vyvučyŭ runičnyja nadpisy, u tym liku na zbroi i ŭpryhažeńniach, datavanych I-VII stahodździami. Svaje vyvady jon ahučyŭ na kanfierencyi HistoCrypt-2023 u Miunchienie.

Aŭtar zhadvaje, što z II stahodździa kvalifikavanyja hiermancy słužyli ŭ rymskaj armii ŭ jakaści špijonaŭ, tamu jany pavinny byli być znajomyja z šyfravańniem i ŭtojvańniem kanfidencyjalnaj infarmacyi i, vidavočna, z łacinskim piśmom i technałohijami (abrevijaturami, lihaturami i inš.), jakija vykarystoŭvajucca ŭ vajskovaj spravie abo ŭ hramadzianskaj dziejnaści.

Vučony dapuskaje, što, mahčyma, pryjomy šyfravańnia, što ŭžyvalisia padčas vajennych kanfliktaŭ, paźniej byli vykarystanyja hiermancami dla stvareńnia ŭłasnaj runičnaj sistemy šyfravańnia, kab tekst nie moh być zrazumieły inšaziemcam i asabliva rymskim vojskam.

Tamu, jak adznačaje vučony, runičnaja kryptahrafija mahła być raspracavanaja ŭžo ŭ III st. i paźniej tolki ŭdaskanalvałasia. Tym nie mienš, hruntujučysia na znojdzienych nadpisach, možna śćviardžać, što navatarskija technałohii šyfravańnia, vierahodna, pačalisia ŭ IV-V stahodździach. Ale ŭ bolšaści vypadkaŭ jany chavali tolki imia rabotnika, a nie mahičnyja abo niejkija žyćciova važnyja pytańni.

Adzin z pradmietaŭ, jaki vučony pryvodzić u jakaści prykładu, — kamień z Chohanvika. Jaho znajšoŭ žychar hetaha narviežskaha pasiołka padčas raboty ŭ svaim sadzie ŭ 2009 hodzie. Runy na kamieni datujucca IV ci V stahodździem. Častku nadpisu možna pierakłaści. Druhaja častka ŭjaŭlaje saboj vidavočnuju tarabarščynu.

Pavialičyć

Cymierman miarkuje, što heta moža być kod zamieny, u jakim adna abo niekalki run zamianiajucca inšaj. Toje, što heta kluč da šyfru, vidać pa nienaturalna častym paŭtory litar i vykarystańni litary «r», jakaja vielmi redkaja ŭ runičnych nadpisach.

Daśledčyk taksama praanalizavaŭ runičnyja nadpisy na dvuch inšych kamianiach, znojdzienych u Šviecyi, jakija, jak jon śćviardžaje, niasuć u sabie dokazy šyfravańnia. Adzin ź ich — kamień z Nolebi, datavany prykładna 600 hodam našaj ery. Druhi — kamień z Elestada, datavany 500—700 hodam našaj ery.

New Scientist pryvodzić słovy staršaha kuratara muzieja ŭ Akierschusie ŭ Narviehii Jonasa Nordbi, jaki dapuskaje, što ludzi kadavali runy ŭžo ŭ VI—VII stahodździach našaj ery. U 2018 hodzie navukoviec apublikavaŭ vialikaje daśledavańnie runičnaj kryptahrafii, jakoje achoplivaje danyja da IX stahodździa našaj ery.

Adna sistema šyfraŭ taho času ŭklučała vykarystańnie par run dla kadavańnia inšaj adzinočnaj runy. Pa słovach Nordbi, pary litar, jak «aa» i «rp», što paŭtarajucca na kamieni z Chohanvika, mohuć ujaŭlać saboj anałahičny ŭzor šyfru.

Vučony zmoh identyfikavać try sistemy pierastanovak i vosiem sistem zamiaščeńnia i vykazaŭ mierkavańnie, što kryptahrafija ŭ tuju epochu vykarystoŭvałasia jak instrumient dla navučańnia čytańniu i piśmu runami ŭ hramadstvie, dzie ŭmieńnie pisać i čytać było redkaściu.

Na dumku Nordbi, dla abarony kanfidencyjnaj infarmacyi runy vykarystoŭvalisia vielmi redka. Jon miarkuje, što daśviedčanyja raźbiary run viedali niekalki sistem kadavańnia. Adnak u zahadkavych run było i inšaje ŭžyvańnie. Ich časta vyrazali, kab prademanstravać majsterstva vałodańnia runičnymi viedami i, mahčyma, u estetyčnych metach.

Tak, niekatoryja ź sistem stvarajuć dziŭnyja vizualnyja formy, jakija možna vykarystoŭvać dla ŭpryhožvańnia ci pryciahnieńnia ŭvahi da nadpisaŭ. U niekatorych nadpisach zahadkavyja runy, vidać, vykarystoŭvalisia dla stvareńnia mahičnych paviedamleńniaŭ.

Zahadkavyja runy byli nieadjemnaj častkaj ahulnych runičnych viedaŭ, i ich vykarystańnie, jak ličyć vučony, nie było asabliva sakretnym abo vyklučnym.

Čytajcie jašče:

Vučonyja: vikinhi pakinuli Hrenłandyju nie stolki z-za źmieny klimatu, jak z-za maštabnaha zatapleńnia

Stečki — dziŭnyja kamiani na bałkanskich palach

Vučonyja znajšli samy staražytny nadpis, zrobleny kirylicaj

• 12
• 0
• 1
• 2
• 0
• 1
• 0
• 0