Padlašskaje vajavodstva Polščy, dzie kampaktna žyvie biełaruskaja nacyjanalnaja mienšaść, bahataje na miaściny, źviazanyja z historyjaj i kulturaj biełarusaŭ. Radyjo «Unet» źviarnułasia pa parady da miascovych žycharoŭ — što było b biełarusam cikava ŭ hetym rehijonie pahladzieć. Prapanovy na luby hust: ad Biełaviežskaj puščy da relihijnych śviatyń.
Ciažka znajści ŭ Polščy darosłaha čałavieka, jaki chacia b raz u žyćci nie pahladzieŭ film «Znachar». I hetaja kultavaja mastackaja stužka viadomaja daloka za miežami polskaj dziaržavy. Ale daloka nie kožny viedaje, što zdymki filma adbyvalisia ŭ Bielsku-Padlašskim — horadzie, jaki znachodzicca za 50 kiłamietraŭ na poŭdzień ad Biełastoka i ad jakoha zusim niedaloka da miažy ź Biełaruśsiu.
Darečy, zabudova, pakazanaja ŭ filmie, zachavałasia ŭ Bielsku dahetul. U im ža samim i vakolicach jość na što pahladzieć biełarusam, adčuć biełaruski duch, pasłuchać tamtejšuju havorku biełaruskaj movy.
Pavodle historyka, etnohrafa, zasnavalnika pryvatnaha Muzieja małoj ajčyny ŭ Studzivodach, što ŭ samim Bielsku, dziejača biełaruskaj kultury na Padlaššy Darafieja Fijonika, hety horad byŭ samym vialikim u časy Siaredniaviečča na zachadzie Vialikaha Kniastva Litoŭskaha. A ŭłasna Studzivody, pavodle jaho, dla ŭsich biełarusaŭ vielmi važnyja z punktu hledžańnia paznavańnia historyi, kultury, etnahrafii, archieałohii rodnaj ziamli.
«Histaryčnych pomnikaŭ u Bielsku zachavałasia niašmat, aprača čatyroch pravasłaŭnych cerkvaŭ z ChVIII-XIX stahodździaŭ, ale majem haradzišča z CHI stahodździa i ratušu muravanuju taksama z ChVIII stahodździa.
A Studzivody byli zasnavanyja ŭ pačatku XVI stahodździa jak pryvatny majontak miaščanskaha rodu Siehianievičaŭ. Jany byli takim centram, havoračy pa-sučasnamu, łahistyčnym dla hetaha rodu.
Dziakujučy Siehianievičam sa Studzivod i Bielska byŭ zasnavany Supraslski manastyr u Błudaŭskaj puščy, jaki da siońnia słužyć centram pravasłaŭnaj duchoŭnaści na Padlaššy.
Sioleta jakraz tysiačahodździe my adznačajem z času ŭźniknieńnia najstarejšaha słavianskaha rukapisu — Supraslkaha kodeksa. Hety hod u Padlašskim vajavodstvie pryśviečany hetamu kodeksu.
Kali jašče havaryć pra knihi, varta padacca ŭ Zabłudaŭ. Heta daŭniaja majomaść Chadkievičaŭ, a paśla Radziviłaŭ.
Ryhor Chadkievič u 1569 hodzie zasnavaŭ pieršuju na Padlaššy drukarniu, u jakoj Ivan Fiodaraŭ ź Piatrom Mścisłaŭcam nadrukavali «Jevanhielije vučycielnaje» — pieršuju knihu, nadrukavanuju na Padlaššy, carkoŭna-słavianskuju knihu.
Centram starabiełaruskaj kultury i pravasłaŭja byŭ taksama Drahičyn. Pieršaja stalica Padlašša. Siońnia ŭ hetym horadzie pravasłaŭnych mienšaść.
Da Drahičyna varta padacca jak z uvahi na pomniki kultury, tak i na łandšaft. Buh ciače tam praz pahorki, jakija vielmi pryhožyja nad dalinaju Buha.
Niepadalok ad Drahičyna horad Mielnik — druhi važny horad na Buhu, dzie starabiełaruskaja kultura daminavała. Da siońniašnich časoŭ jon u bolšaści zasieleny pravasłaŭnymi. Tam taksama vielmi pryhožy łandšaft…» — kaža Darafiej Fijonik.
Kali spadar Darafiej bolš raskazvaŭ pra svaje rodnyja miaściny, jakija znachodziacca na poŭdzień i paŭdniovy ŭschod ad Biełastoka, to žurnalistka i piśmieńnica Uršula Šubzda, jakaja rodam z Sakolščyny, adznačyła najbolš cikavyja miaściny na paŭnočny ŭschod i na poŭnač ad vajavodskaha centra. Naprykład, u navakolli Aŭhustova.
«Jość tam vielmi cikavy Skaŭronak, jaki nahadvaje jašče minułyja, kamunistyčnyja časy, PNR. Tam možna spakojna ŭ cišy adpačnuć. Jość voziera, les sasnovy. Sosny dajuć vielmi pryjemny pach. I heta ŭsio ŭpłyvaje na toje, jak čałaviek adpačyvaje. Tam kamfortna.
Była prykładna dva hady tamu ŭ Lipsku. Tam takaja cikavaja historyja — tam byli i pravasłaŭnyja, i ŭnijaty vielmi doŭha, bo Lipsk byŭ zachopleny Prusijaj. Dziakujučy hetamu unija tam daŭžej praciahnułasia, čym u inšych rehijonach Padlašša. Tam jość kaścioł, dzie možna pamalicca błasłavionaj Marjanie Biarnackaj, jakaja ličycca zastupnicaj niaviestak.
Aprača relihijnaha kantekstu, varta adznačyć, što tam cicha, spakojna. Jość vielmi dobraja ahrasiadziba na vulicy Krutoj, i tam možna pajści dahavarycca z haspadyniaj, jakaja hatuje vielmi smačnuju ježu — usio takoje chatniaje.
Tam ciače taksama raka Bobra (Biebža), jakaja tam tolki pačynajecca i nie takaja šyrokaja, jak u vakolicach Haniondza, ale jość raka. Možna taksama parazmaŭlać sa starymi ludźmi, jakija mohuć raskazać pra hetuju raku niejmaviernyja historyi.
U Jałovie nie tak daŭno źjaviłasia takaja kładka, pa jakoj možna pierajści praz usie hetyja Babroŭskija bałoty i dajści da samoj Bobry. Advažnym rekamienduju parom, jaki pieraviazie na druhi bok Bobry.
Tam jość takija pryčeplenyja ciažkija łancuhi, i kab pierabracca na druhi bierah, treba ciahnuć za hetyja łancuhi. Taja cišynia, huk tych łancuhoŭ, toje zadavalnieńnie, kali pierapłyvaješ na druhi bierah, vielmi pryjemnyja», — padzialiłasia spadarynia Uršula.
Na Biełastoččynie sapraŭdy šmat miescaŭ, kudy budzie cikava pajechać biełarusam, niby padsumoŭvajučy ŭsio vyšejskazanaje, śćviardžaje doktarka histaryčnych navuk Hražyna Charytaniuk-Michiej, jakaja pracuje ŭ Biełastockim univiersitecie.
Jana padkreślivaje, što asabliva biełaruskaj usprymajecca ŭschodniaja častka vajavodstva. Što ž tyčycca niepasredna naviedvańniaŭ, to ŭsio zaležyć ad zacikaŭlenaści ludziej. Tak, kali niechta lubić pryrodu, to varta pajechać u Biełaviežskuju pušču, a dakładniej tuju jaje častku, jakaja znachodzicca na terytoryi Polščy. Cikavymi jość Narvianski, Biebžanski i Viehierski nacyjanalnyja parki. I dalej dajechać da Suvałak, nazirajučy za pryhožymi krajavidami.
Možna vandroŭku pačać naadvarot — z poŭnačy.
«Kali pačać ad poŭnačy na poŭdzień i ŭzdoŭž miažy, to možna pahladzieć na architekturu, asabliva draŭlanuju. Tyja draŭlanyja damy vielmi nahadvajuć tyja damy, jakija jość u Biełarusi. Draŭlanaja architektura zastałasia, jana jość.
Pry nahodzie naviedać našy vioski. Jany nie pakinutyja, tam žyvie šmat ludziej. Viadoma, nasielnictva mianiajecca, i miascovyja ludzi adkryvajuć ahrasiadziby. U hetyja vioski taksama raju pajechać.
Jość taksama «Šlach adkrytych voknaŭ», kudy farmalna ŭklučanyja try vioski — Sacy, Traścianka i Puchły z pryhožaj architekturaj. Tam taksama znachodziacca ahrasiadziby dla tych, chto choča trapić u spakojnaje i ŭtulnaje miesca pobač z pryrodaj», — kaža Hražyna Charytaniuk-Michiej.
Spadarynia Hražyna padkreślivaje, što cikaviej za ŭsio razmaŭlać ź miascovymi ludźmi, a nie tolki hladzieć na pryrodu i architekturu. I tamu moža tak zdarycca, što ŭ vioscy, dzie nibyta ničoha cikavaha niama, u razmovach ź ludźmi projdzie ŭ vas ci nie pałova dnia.
Na Padlaššy projdzie fiestyval biełaruskaj tradycyi
Vykładańnie biełaruskaj movy ŭ biełaruskich licejach na Padlaššy mohuć zrabić fakultatyŭnym. Biełarusy pratestujuć
Čamu dzieci mihrantaŭ ź Biełarusi nie mohuć vyvučać biełaruskuju movu ŭ polskaj škole i što tut možna zrabić?
Na polskim Padlaššy źjavilisia turystyčnyja buklety pa-biełarusku
Sankcyi dla sudździaŭ, 30 miljonaŭ jeŭra dapamohi, niepryznańnie vybaraŭ-2025 — raskazvajem pra vyniki Dzion Biełarusi ŭ Bruseli4
Kamientary