«Ciapierašnija žančyny ŭ biełym dziejničali tak, jak zrabiła b Łarysa Hienijuš». Da śmierci Leakadzii Šyšei
18 studzienia ŭ Vilni pamierła biełaruskaja vołatka Leakadzija Šyšeja. «Pryhožaja i krochkaja kabieta 94 hadoŭ, na plačoch jakoj mieściŭsia vialiki biełaruski śviet, pakinuła nas biez svajoj achovy», — piša ŭ «Novym časie» Uładzisłaŭ Harbacki.
Dysidentka, hułahaŭka, znajomaja Łarysy Hienijuš, spadarynia Leakadzija paśla vaśmi z pałovaj hadoŭ łahieraŭ za ŭdzieł u antysavieckaj arhanizacyi «Čajka» apynułasia z mužam u Vilni.
Jana nie pisała tekstaŭ, zastavałasia ŭ cieni muža, da jaje časta źviartalisia pieravažna jak da toj, jakaja z turemnych časoŭ viedała Łarysu Hienijuš. Pry hetym jana była nie tolki žonkaj i siabroŭkaj kahości słynnaha, jana sama ŭvasablała niepaŭtorny, cikavy i časam vuścišny śviet — uspamin pra našaje minułaje, važny hołas vusnaj historyi. Jana zastavałasia dušoj biełaruskaj Vilni, naviedvała biełaruskija imprezy, a ŭ apošnija hady ŭžo z domu spačuvała biełaruskam, jakija zmahalisia z čarhovaj aŭtarytarnaj navałaj paśla 2020 hoda.
I jaje nie ździŭlała toje, što rabiłasia i robicca ŭ Biełarusi i Rasii. Dosyć piesimistyčna kanstatavała, što, pakul Rasija haspadaryć u Biełarusi, nam nie stać na cyvilizavany šlach. Biełarusaŭ nazyvała «niaščasnymi» i nie vieryła ŭ chutkuju ichnuju pieramohu. Akramia ŭpłyvu Rasii dy čyńnikaŭ, jakija vyznačajuć parazu biełaruskich pratestaŭ, adnosiła i praźmiernuju «pamiarkoŭnaść» samich biełarusaŭ, jakija cierpiać i maŭčać.
Vielmi pilna spadarynia Leakadzija sačyła za rucham žančyn u biełym: jaje ŭražvała ich śmiełaść.
Žančyny ŭ biełym vyklikali ŭ jaje ŭspaminy pra šmatlikich źniavolenych žančyn u jaje maładości, jana ličyła, što ciapierašnija žančyny ŭ biełym dziejničajuć tak, jak zrabiła b Łarysa Hienijuš.
Dziakujučy Ludvicy Kardzis, u 2021 i 2022 hadoch mnie ŭdałosia paznajomicca ź vilenskaj vołatkaj, jakaja žyła na Antokali, i razam ź Ludvikaj my zapisali cikavyja niekalkihadzinnyja intervju sa spadaryniaj Leakadzijaj.
Žyćcio Leakadzii zasłuhoŭvaje asobnaj knihi, jakaja, niama sumnievu, źjavicca ŭ niedalokaj budučyni. Svoj apovied i, mahčyma, budučuju knihu pra biełaruskuju hierainiu ja b nazvaŭ «N 604 Ŝ»: jaho spadarynia Leakadzija atrymała ŭ viaźnicy i da śmierci Stalina musiła adhukacca na numar, a nie na imia.
Da skonu jana zapomniła numar i pry strečy žartam, ale i sa skruchaju raspaviadała pra taki pierachrost čałavieka ŭ HUŁAHu.
Kali pamior Stalin, pieršaj stanoŭčaj źmienaj stałasia toje, što było spynienaje nazyvańnie źniavolenych pa numarach — viarnulisia da imionaŭ.
Jaje ździŭlała pakora i durnota mnohich žančyn u turmie, jakija płakali ad naviny pra śmierć dyktatara i praciahvali nazyvacca pa numarach. Pa vyzvaleńni jana vykinuła turemnyja rečy, u tym liku robu, bo nie chaciełasia mieć pierad vačyma sumnaha napaminu, ale pry hetym jana pakinuła cikavyja ŭspaminy i niaskradzieny aptymizm, dziakujučy jakomu i vytrymała ŭ savieckim piekle. Ale ž da skonu joj tak i nie ŭdałosia vyniščyć z pamiaci i cieła numaru, nadadzienaha joj «savieckaj radzimaj».
Numary zamiest imionaŭ cudoŭna śviedčać pra sapraŭdny charaktar SSSR i ciapierašniaj Biełarusi, jakaja praciahvaje traktavać čałaviečaje žyćcio jak ułasnaść dziaržavy.
Litva pryznała jaje źniavolenaj i nadała zasłužanaje hramadzianstva, biełaruskaja dyjaspara pryznała jaje hierainiaj, Rada Biełaruskaj Narodnaj Respubliki ŭznaharodziła jaje miedalom «100 hadoŭ BNR», i tolki aficyjnaja radzima nijak nie ŭhanaravała biełarusku, jakaja «za ništo» adsiedzieła vosiem z pałovaj hadoŭ u HUŁAHu, tak i nie atrymaŭšy paśla ani prabačeńnia, ani kampiensacyi.
Jašče pry žyćci i tym bolš ciapier, u śmierci, Leakadzija dałučyłasia da kahorty niaskoranych biełarusak, jakija składajuć niabačny, ale isny panteon vołataŭ biełaruščyny.
Ciapier, kali spadarynia Leakadzija syšła, mnie zastajucca chiba ŭspaminy ab apošniaj sustrečy ź joju — 1 červienia 2022 hoda. U dzień jejnaha naradžeńnia ja zajechaŭ da jaje z bukietam kvietak. Ledźvie trapiŭ da jaje praz zakadavanyja dźviery padjezda, admoviŭsia ad kavy, tolki ŭ parozie kaliva pahavaryŭ ź joju i mocna abniaŭ na raźvitańnie, kab bolš nikoli nie sustrecca…
Kamientary