«Što było ŭ turmie, zastajecca ŭ turmie». Viaźni i palitviaźni z «nizkim sacyjalnym statusam»? Što pra heta viadoma
Da «Našaj Nivy» źviarnuŭsia były palitviazień, jaki niadaŭna vyjšaŭ na volu z kałonii №17 u Škłovie. Ën raskazaŭ, jak palitviaźniaŭ šantažujuć pieravodam u razrad «ludziej ź nizkim sacyjalnym statusam», ci, praściej kažučy, «apuščanych». My raspytali pra heta ž inšych byłych palitviaźniaŭ. Voś što jany raskazali.
Chto takija «ludzi ź nizkim sacyjalnym statusam»
Nizki sacyjalny status (NSS) — heta asobnaja «kasta» padślednych i asudžanych u SIZA i kałonijach, jakaja praktyčna nie maje pravoŭ i zajmajecca samaj źnievažalnaj pracaj. Taksama ich jašče nazyvajuć «pakryŭdžanymi», «adsadžanymi», «pracujučymi», «apuščanymi» ci prosta «pieŭniami».
Isnavańnie hetaj kasty — adzin z elemientaŭ złačynnych zakonaŭ i tradycyj, a sama heta praktyka isnuje daŭno. Na siońnia hetu praktyku, pa słovach byłych palitviaźniaŭ, padtrymlivaje administracyja kałonij, niahledziačy na toje, što pa praviłach hetaj ža sistemy lubaja padtrymka złačynnych («zładziejskich») zakonaŭ niedapuščalnaja.
Zvyčajna ŭ katehoryju NSS aŭtamatyčna traplajuć mužčyny, źviazanyja z kryminalnymi artykułami za seksualny hvałt abo piedafiliju, adnak tudy moža pierajści luby čałaviek, niezaležna ad zroblenaha ci niazroblenaha złačynstva. Traplańnie ŭ hetuju kastu nazyvajecca «adsadžvańniem». Čałaviek z hetym statusam u pramym sensie słova stanovicca niedakranalnym i prachodzić praz rehularnyja prynižeńni z boku supracoŭnikaŭ SIZA dy kałonij, dy i z boku zvyčajnych padślednych i asudžanych.
Jak raskazvaje były palitviazień Ihar Bancar, zaraz u NSS traplajuć nie praź fizičnaje ŭździejańnie: «Niama takoha, što ciabie buduć fizična «apuskać».
Usio adbyvajecca abo praz toje, što ciabie padstaviać, abo praz bakłanstva i doŭhi jazyk, kali viaźnia raskruciać na historyi z žyćcia i tak pryhoža padviaduć [da NSS], što ŭ jaho prosta nie budzie darohi nazad. Usie kažuć, što na zonie treba trymać jazyk za zubami i nie havaryć lišniaha. Taksama jość pobytavyja situacyi: uziaŭsia za švabru, za jakuju trymaŭsia «nizki status» — da ciabie ŭžo buduć pytańni.
Pa zahadzie administracyi vielmi lohka možna zrabić ź ciabie «pacuka» — taho, chto padstaŭlaje abo kradzie ŭ svaich, i heta taksama šlach da NSS.
Kali ŭ kancy 2020 hoda ja trapiŭ na SIZA, pajšła malava, padpisanaja «pacany z Vaładarki», što Cichanoŭski nibyta «na kubku», bo ŭ jaho nibyta byli niejkija «ekscesy homaseksualnaha źmiestu» (być «na kubku» — pramiežkavy etap pierad traplańniem u NSS, — NN). Kali ŭ 2021 hodzie ja ŭžo byŭ u haradzienskaj turmie, pierasiakaŭsia z Aranovičam, čałaviekam z kamandy Cichanoŭskaha. Jon kazaŭ, što pradjava była takoha źmiestu, nibyta ich niedzie bačyli ź Cichanoŭskim, što jany nibyta całavalisia i źjaŭlajucca paluboŭnikami. Heta čystaja dezynfarmacyja, jakaja spryjaje tamu, kab čałavieka maksimalna dystancyravać ad inšych viaźniaŭ.
Na majoj pamiaci była situacyja, kali ŭ kamieru zachodziŭ čałaviek i adrazu kidaŭsia ŭsim ruku cisnuć, a ŭ aryštanckim asiarodku ruku cisnuć možna nie ŭsim. Dla tych, chto nie abiraje, z kim siadzieć, kamu cisnuć ruku i z kim kantaktavać, usie hetyja temy mohuć skončycca vielmi niepryjemna».
Jak heta adbyvajecca ŭ škłoŭskaj kałonii
«Adrazu paśla taho, jak pačatkoŭcy pa prybyćci ŭ kałoniju traplajuć u karancin, nabližanyja da administracyi kałonii asudžanyja (tam jany nazyvajucca «aktyvistami») pačynajuć tłumačyć im asnoŭnyja praviły znachodžańnia ŭ kałonii. U pryvatnaści, jany raskazvajuć pra nizki sacyjalny status, chto tudy moža trapić i jak hetaha paźbiehnuć», — raskazvaje były viazień škłoŭskaj kałonii.
U NSS traplajuć tyja, chto dakranajecca da inšych «apuščanych» ci ich rečaŭ, śmiećcievaha viadra abo tualetnych pavierchniaŭ, chto padymaje z padłohi ŭ prybiralni albo — u redkich vypadkach — sa zvyčajnaj ziamli rečy ci śmiećcie i hetak dalej. Były viazień paraŭnoŭvaje heta ź vielmi złoj hulnioj u syča, bo ŭ vypadku z NSS paśla traplańnia tudy ciabie užo amal niemahčyma viarnuć u narmalny status.
U NSS asobnyja nary, kresły, kutki ŭ atradach dla sumiesnaha pražyvańnia, pryłady dla pracy i ŭborki, miescy dla zachoŭvańnia asabistych rečaŭ, paściela, rukamyjniki i pisuary ŭ sanvuzłach, dušavyja u łaźniach, miescy dla pryjomu ježy ŭ stałovaj i asobnyja stałovyja prybory. Taksama, raskazvaje były viazień, takija źniavolenyja asobna chodziać u šychtu (zzadu i na adlehłaści ad astatnich) i zaŭsiody apošnimi telefanujuć, kali atrad chodzić na zvanki ŭ štab kałonii. Kali im treba ŭziać u atradnym pakoi zachoŭvańnia rečaŭ (jaho tam nazyvajuć «baboŭnia») na čas pad rośpis zvyčajny ci kansiervavy nož, «pieŭni» atrymlivajuć asobnyja prybory z hraviroŭkaj «NSS». Sami nažy z takoj hraviroŭkaj vydajucca administracyjaj kałonii pa atradach na dzień, a potym ich zabirajuć nazad nočču.
U atradach NSS zabaroniena karystacca ahulnymi chaładzilnikami, čytać lubyja knihi z atradnych biblijatek, a taksama zachodzić na atradnuju kuchniu i pakoj z ahulnym televizaram. NSS praktyčna nie zaŭvažajuć, ź imi amal nie havorać. Hetych ludziej vykarystoŭvajuć vyklučna dla myćcia tualetaŭ, pastajannych uborak śmiećcia i terytoryi, a taksama ciažkaj fizičnaj pracy (a jašče raniej i dla seksualnych uciech).
Ich nie ličać za ludziej, redka nazyvajuć ich navat pa proźviščach, a čaściej za ŭsio prosta dajuć im žanočyja imiony (Hala, Kacia, Zina i hetak dalej).
«Ad padobnaha štodzionnaha staŭleńnia častka ź ich z časam sapraŭdy hublaje zvyčajnaje źniešniaje i ŭnutranaje čałaviečaje abličča, jany stanoviacca padobnymi da pryvidaŭ. Pryčym usio skazanaje vyšej nie jość nastupstvam niejkaj dyrektyvy abo vynachodstvam siłavikoŭ u kałonii, heta ŭsio tolki «stałyja tradycyi i pobyt», — raskazvaje były viazień.
Pa jaho słovach, siłaviki ŭ kałonijach sami sprabujuć «adsadžvać» u NSS usich niepažadanych im ludziej, i kandydatami na hetuju rolu stanoviacca i palitviaźni. U administracyi škłoŭskaj kałonii jość šmat pravieranych sposabaŭ ładzić parušeńni zvyčajnym i palityčnym asudžanym, ale jość u ich adzin samy lubimy i jon całkam zaviazany na «adsadžvańni».
U škłoŭskaj kałonii isnujuć impravizavanyja sudy abo «chreśbiny», na jakich administracyja kałonii vyznačaje vid pakarańniaŭ. Adno z pakarańniaŭ prymušaje da pazapłanavaj uborki terytoryi.
Kali nadychodzić toj pazapłanavy momant (bo jon nieabaviazkova adbyvajecca adrazu ž paśla suda), da palitviaźnia prychodziać zvyčajna dva supracoŭniki i zahadvajuć pačać prybirańnie terytoryi. U samim prybirańni ničoha takoha niama, jano i tak dla kožnaha asudžanaha adbyvajecca pa atradnym hrafiku,
adnak u hetym vypadku ad čałavieka patrabujuć taksama vynieści śmiećcievaje viadro paśla prybirańnia vulicy ci pakoja ŭ atradzie. Asudžany viedaje, što, kali jon heta zrobić, jaho adrazu ž adpraviać u NSS, tamu jon, chutčej za ŭsio, admovicca, tym samym stvarajučy idealnuju padstavu dla źmiaščeńnia siabie ŭ ŠIZA z-za «admovy praviadzieńnia prybirańnia i nievykanańnia zahadu supracoŭnika papraŭčaj ŭstanovy».
Sproby pierakanać supracoŭnikaŭ abo paprasić ich źlitavacca nie majuć sensu, bo im zahadzia dali zahad adpravić čałavieka ŭ ŠIZA, dla ich niavynas viadra raŭnavažny admovie ad prybirańnia ŭ cełym. Tamu, raskazvaje viazień, navat prybirańnie rabić nie treba, vynik viadomy zahadzia.
Kali na vačach supracoŭnikaŭ i atrada pahadzicca z vynasam śmiećcia, čałavieka ŭsio adno adpraŭlajuć u ŠIZA i pry hetym jon užo budzie NSS. Jość vypadak, kali palitviazień adnojčy razhubiŭsia i vynies śmiećcie. Paźniej jaho pieraviali spačatku ŭ ŠIZA, potym u PKT, a potym na kryty režym. Kali ž skazać supracoŭnikam u adkrytuju, što vy nie budziecie vynosić śmiećcie, bo nie žadajecie rabicca NSS, vas usio adno adpraviać u ŠIZA za «padtrymku złačynnych tradycyj».
Śviedčańni inšych palitviaźniaŭ
Pra NSS zhadvajuć i inšyja byłyja palitviaźni, ź jakimi pahutaryła «Naša Niva». Arciom Chvaščeŭski, jaki siadzieŭ u navapołackaj kałonii, zhadvaje, što ŭ jaho ŭstanovie ŭmovy dla NSS byli nastupnyja: «Ich nielha čapać, možna atrymać 30 sutak ŠIZA za kanflikt ź imi. Jany asobna charčujucca, kamunikujuć pamiž saboj. Na pramzonie nie pracujuć, prybirajuć tualety ŭ atradzie».
Chvaščeŭski raskazvaje, što ŭ jaho časy (Arciom vyjšaŭ na volu ŭ žniŭni 2021 hoda. — NN) palityčnych nie schilali da pierachodu ŭ NSS, ale jon čuŭ, što ciapier takoje adbyvajecca.
Były viazień Dźmitryj Furmanaŭ taksama zhadvaje pra svajo sutyknieńnie z temaj NSS: «Kali ja siadzieŭ u SIZA, čuŭ, što jość asobnyja kamiery dla takich ludziej, jany znachodziacca navoddal ad inšych. Tudy sadziać ludziej, jakich padazrajuć ci abvinavačvajuć pa artykułach, za jakija možna pierajści ŭ NSS, ź inšymi viaźniami ich nie trymajuć. Ale ja taksama čuŭ plotki, što kali-nikali da palitviaźniaŭ pa zahadzie vyšejšych čynoŭ sadziać NSS, kab potym byli adpaviednyja pretenzii da palitviaźniaŭ. U maim vypadku takoha nie było i znosin z hetymi ludźmi ja nie mieŭ».
Što da kałonii (Furmanaŭ adbyvaŭ pakarańnie ŭ «Vićbie»), to na karancinie, dzie mužčyna žyŭ da raźmierkavańnia ŭ atrad, byŭ čałaviek, jaki prychodziŭ na 5—10 chvilin prybirać tualet. Viaźniam skazali, što jon maje artykuł, źviazany ź niečym seksualnym, ź im nielha vitacca za ruku i lepš nie razmaŭlać, jašče jamu treba za pracu davać cyharety ci niešta sałodkaje. Patłumačyli, što hetyja ludzi nie abaviazanyja vykonvać pracu pa prybirańni, ale ž kamuści treba jaje rabić, tamu im dajuć maleńki bonus i jany hetym zajmajucca. Maŭlaŭ, kali hetym nie buduć zajmacca jany, hetym pavinny buduć zajmacca ŭsie, i, kab hetaha nie rabiłasia, vyrašyli takim čynam hetuju prablemu.
«U haradzienskaj turmie kinuli plotku, što pytańni takoha kštałtu byli da Siarhieja Cichanoŭskaha. Administracyja śpiecyjalna kidaje takija plotki, kab usie padazravali adzin adnaho, pra Aranoviča taksama chadzili plotki», — raskazvaje Dźmitryj.
Pra paradki z NSS zhadvaŭ i adzin ź viaźniaŭ, što adbyvaŭ chimiju.
Haradzienski rokier Ihar Bancar padčas svajho terminu dvojčy pierasiakaŭsia ź ludźmi, što naležać da NSS, i hutaryŭ ź imi. Raskazvaje, što jany zrabili na jaho ŭražańnie spakojnych ludziej: «Chtości ž musić prybirać tualety, i sistema tak zbudavanaja, što nizki status tak ci inakš budzie isnavać, pakul ničoha nie źmienicca. Kali niama palityčnaj zamovy, u turmie starajucca nie padkreślivać roźnicu pamiž zvyčajnymi viaźniami i nizkim statusam, jana troški zaciorłasia. Ale, kali treba, budźcie ŭpeŭnienyja, što ŭłady i turemnaje kiraŭnictva heta cynična vykarystajuć».
Bancar zhadvaje raspovied adnaho z takich viaźniaŭ: maŭlaŭ, što zrobiš, da nas staŭleńnie chutčej niehatyŭnaje, nichto nas nie čapaje i my nikoha nie čapajem, ale kali ŭ čałavieka zdarajecca niejkaja situacyja i tolki nizki status moža jamu dapamahčy, to da nas prychodziać i my robim samuju brudnuju pracu.
Były viazień kaža, što sistema statusaŭ całkam kantralujecca turemnaj administracyjaj:
«Treba razumieć, što heta daŭno nie elemient kryminalnaj ramantyki, a tupa elemient cisku i suprać prostych kryminalnikaŭ, i ŭ pieršuju čarhu — suprać palityčnych.
Heta vielmi haniebnaja častka sistemy, ź jakoj treba niešta rabić, ale zrabić ź joj asabliva ničoha nielha, bo sistema hiermietyčnaja. Pakul jana sama nie budzie źmianiacca ŭ cyvilizavany bok, pakul nie budzie bolš šyrokich reformaŭ, nizki status zaŭždy budzie elemientam, jaki zmohuć vykarystać suprać kožnaha viaźnia pradstaŭniki administracyi. Treba razumieć, što heta nie ahulnaja praktyka, nie da ŭsich palityčnych vykarystoŭvajuć takija mietady. Ale jasna, što da znakavych asobaŭ moža być takaja ŭvaha, na hetym jany hrajuć [administracyja]».
Kali Ihar byŭ na chimii, pastajanna paŭstavała pytańnie: čamu nielha na prybirańnie tualetaŭ naniać čałavieka zvonku? Zdajecca, niedzie i prapisana, što tam mohuć naniać čałavieka z voli, ale śpiecyjalna zahaniajuć pracavać viaźniaŭ, jakija nibyta chočuć siabie ad hetaha dystancyjavać.
«Heta situacyja, jakaja spravakavanaja i całkam padtrymlivajecca supracoŭnikami sistemy. Zaraz heta instrumient dla taho, kab zackavać niepakornych, kab była miera ŭździejańnia na palityčnych. Kali kazać pra palityčnych, heta elemient sistemnaha cisku, a kali kazać pra prostych kryminalnych złačyncaŭ, heta vypracavanaja hadami sistema, da jakoj usie staviacca jak da niečaha naturalnaha. Časam ludziej, kaniešnie, zahaniajuć u nizki status, ale ŭ cełym trapić tudy — heta arhaničny praces. Va ŭsich hetych zakrytych ustanovach jość ludzi z takim psichatypam, što jany ŭžo hatovyja trapić u NSS», — miarkuje były viazień.
Bancar nazyvaje sistemu NSS adnoj z samych žudasnych i niepryjemnych varyjantaŭ cisku na viaźniaŭ. Jaskravaj patreby padzialać ludziej pa statusach niama, chutčej heta palityčnaje pytańnie, pužałka, kab stvarać karcinu žudasnych stalinskich łahieraŭ. Ale, ličyć Ihar, nie tak strašny nizki status, jak pra jaho kažuć na voli tyja, chto nikoli nie byŭ u turmie.
«Jak kažuć, što było ŭ turmie, zastajecca ŭ turmie. Na voli nichto nie budzie pytacca, jak ty vyžyvaŭ za kratami. Kažu pa dośviedu: hutaryŭ ź ludźmi, jakija vyjšli z turmy i nibyta narmalna tam adsiedzieli, i ni ŭ koha nie pytaŭsia, jak vyhladała ich byćcio za kratami.
Tamu što naŭrad ci čałaviek budzie pryznavacca, jak davodziłasia vyžyvać i rabić nie samyja dobryja rečy, kab zastacca ŭ jak maha lepšych umovach i nie zhubić svaju hodnaść, bo turma jość turma» — padsumoŭvaje Bancar.
«Naša Niva» — bastyjon biełaruščyny
PADTRYMAĆ
Kamientary
adkažycie bud́ łaska, kali nie ciažka. praŭda - cikava