Pišam doŭhija teksty z 1906 hoda
© 2018 | Naša Niva

MAZYR

Tut – uschodni kutok mahičnaha Paleśsia. Rehijon, jaki słavicca nie tolki sollu i naftaj, a jašče i svaimi mahutnymi ledavikovymi ŭzhorkami, zvyšskładanym łandšaftam i harnałyžnym kurortam. Tamu hetyja miaściny i nazyvajuć «biełaruskaj Šviejcaryjaj», tajamnicy jakoj adkryvajucca tolki tym, chto nie baicca zabłukać na schavanych ściežkach. Mazyr – u prajekcie «Harady Mahdeburhskaha prava».

DALINA ANIOŁAŬ

Horad jak brend. Horad jak kulturny zdabytak.

Kantent dla materyjałaŭ my stvarajem z dapamohaj supiermahutnaha Samsung Galaxy Note9.

Pieršy piśmovy ŭspamin pra Mazyr – 1155 hod, kali jon pierajšoŭ ad Kijeŭskaha da Čarnihaŭskaha kniastva. A pieršyja žychary na terytoryi Mazyra źjavilisia jašče try tysiačy hadoŭ tamu, u bronzavym vieku. Pasielišča na staražytnym haradziščy mieściłasia na ŭskrajku ciapierašniaha horada va ŭročyščy Kimbaraŭka. U XI stahodździ centr horada pieramiaściŭsia na novaje ŭzvyšša – Zamkavuju haru.

HARADZIŠČA I NAZVA

Pachodžańnie nazvy horada dahetul nieviadomaje. Častka daśledčykaŭ źviazvaje ajkonim (ułasnaje imia nasielenaha punkta) Mazyr sa spałučeńniem słovaŭ «moj žyr», što moža śviedčyć pra rybnyja promysły na bierahach Prypiaci. Jašče adna viersija tłumačyć nazvu jak staražytny «bałotny» taponim – takija nazvy haradoŭ sustrakajucca na zabałočanych terytoryjach Słavienii.

ZAMAK

U staražytnym Mazyry isnavała ažno dva zamki: Vierchni (Stary), jaki mieściŭsia na ciapierašniaj Zamkavaj hary, i Nižni. Dakładna viadoma, što na pačatku XVI stahodździa zamak užo isnavaŭ. Usia jaho terytoryja była abniesiena mahutnym płotam-parkanam z kamiennym načyńniem. Trapić u Mazyr možna było praz try bramy pa pierakinutych mastach. U horadzie aktyŭna raźvivałasia ramieśnictva, heta paćviardžajecca znachodkami kafli sa składanym uzoram: na ruinach vyjavili kaflu z reniesansnaj vyjavaj žančyny (ciapier jaje nazyvajuć «mazyrskaj madonnaj»).

Siońnia zamkavyja ścieny Mazyra možna nazvać pomnikam tolki ŭmoŭna. Zamak adnavili «z elemientami rekanstrukcyi» ŭ 2005 hodzie da «Dažynak» i 850-hodździa horada, hrošy źbirali hramadoj. Miascovyja nazyvajuć zamak «kitajskim» – pa anałohii ź niečym štučnym. Architekturna-histaryčny kurjoz paćviardžaje i šylda «historyka-kulturnaja kaštoŭnaść», što visić na bramie kompleksu.

«Mazyrskaja madonna» — kafla z krajaznaŭčaha muzieja Mazyra.

Na Zamkavaj hary mieścicca adna z samych karotkich vulic Biełarusi – Hara Kamunaraŭ. Na joj usiaho 6 damkoŭ, viadzie jana da karčmy i krajaznaŭčaha muzieja na zamčyščy. Na terytoryi muzieja – čatyry adnoŭlenyja viežy zamka, u zbrojnuju možna padniacca i zahadać žadańnie (mazyranie vierać, što jano abaviazkova ździejśnicca, kali ŭdasca ź pieršaha razu pazvanić u zvon, jaki mieścicca na hetaj viežy).

Z vyšyni zamka prahladajucca susiednija Kalinkavičy – nasielnictva dvuch haradoŭ ciesna źviazana miž saboj, bo ŭ «horadzie-spadarožniku» jość čyhunačnaja stancyja.

U siaredzinie XIV stahodździa Mazyr byŭ dałučany da Vialikaha Kniastva Litoŭskaha. Paźniej heta byli ŭładańni Radziviłaŭ. 28 studzienia 1577 hoda karol i vialiki kniaź Stefan Batory nadaŭ Mazyru Mahdeburhskaje prava. Hierb horad atrymaŭ praz 32 hady: «U błakitnym poli čorny adnahałovy aroł ź siarebranym šyldam na hrudziach, na šyldzie – čyrvonaja litara S» (manahrama Stefana Batoryja). Mazyr – adzin z haradoŭ Biełarusi, jakija zdoleli zachavać ułasnyja hierby ŭ XIX stahodździ. Siońnia hierb Mazyra vykarystoŭvajecca ŭ viersii biez ščyta i łacinskaj S.

Karaleŭski pryvilej Mazyru na «daravańnie» źjaŭlajecca adnym z dvuch aryhinalnych dakumientaŭ, jakija zachavalisia i da siońniašniaha času ŭ Biełarusi. Mahdeburhskaje prava pieradavała asnoŭnyja pasady pa kiravańni horadam, jak i ŭsie haradskija zbory, u ruki najbolej bahatych haradžan.

SAPRAŬDNY PRYVILEJ

ŁANDŠAFT

Mazyr maje składany reljef z mnostvam uzhorkaŭ i ŭpadzin. Kulturny i histaryčny centr horada hieahrafična mieścicca na ŭskrainie, na bierazie Prypiaci. Uzdoŭž raki prachodzić centralnaja vulica Savieckaja – adna z samych doŭhich u Biełarusi – amal 10 kiłamietraŭ. Daŭžejšy tolki praśpiekt Niezaležnaści ŭ Minsku.

Pierpiendykularna Savieckaj uhłyb horada iduć inšyja vulicy. Składany łandšaft Mazyra – pastka dla nieabaznanaha turysta. Zdajecca, što patrebny tabie adras zusim pobač, ale dabiracca da jaho ty možaš z paŭhadziny. Miascovyja dobra viedajuć «sakretnyja» chady, prakładzienyja miž uzhorkaŭ, schavanyja leśvicy. Niekalki hod tamu respublikanski kamitet pa achovie pryrody prapanoŭvaŭ zrabić Mazyr łandšaftna-architekturnym zapaviednikam, ale, na žal, hetaja ideja pakul nie znachodzić padtrymki.

U Mazyry jašče možna adšukać prykmiety typovaj haradskoj zabudovy. Na Leninskaj vulicy, adzinaj, jakaja zachavała styl kanca XIX stahodździa, raźmieščany asnoŭnyja architekturnyja kaštoŭnaści horada. Pobač z Zamkavaj haroj možna ŭbačyć prykłady paleskaj architektury – draŭlanyja budynki z kamiennymi padmurkami. Adzin z takich staić na vulicy Hara Kamunaraŭ niepadalok ad krajaznaŭčaha muzieja.

KIMBARAŬKA

Kimbaraŭka, ci Aniolskaja dalina – staražytnaje ŭročyšča Mazyra, što mieścicca na sučasnaj vulicy Hohala. Ličycca, što tut i pačałasia historyja horada. Nazvu archieołahi adnosiać da skifskaha ŭtvareńnia: kimy – hory, a bar – pasielišča, dvor, horad. Takija pasieliščy, miarkujuć daśledčyki, mahli ŭźniknuć u II stahodździ našaj ery. Mahčyma, Kimbaraŭku zasnavali nieŭry – lasnyja skify-ziemlaroby, jakich zhadvaŭ Hieradot.

Atmaśfiernaje miesca pačynajecca kompleksam budynkaŭ Mazyrskaha brovara – adnaho z najstarejšych u Biełarusi. Vytvorčaść piennaha napoju pačaŭ u 1884 hodzie Majsiej Šanderaŭ u pryvatnaj chacie. (Cikava, što ŭ pačatku XX stahodździa piva tut raźlivali ŭ firmovuju płastykavuju taru, jakuju zamaŭlali ŭ Pieciarburhu.) Pastupova, z rostam biznesu, pobač adzin za adnym pačali źjaŭlacca budynki z čyrvonaj cehły.

Ciapier brovar viadomy nie tolki pivam, ale kvasam i miedavuchaj. Pobač z zavodam jość lehiendarny, samy stary ŭ horadzie «bar», dzie možna pakaštavać voś heta voś usio – treba tolki padpilnavać, kali jon adčynieny, bo hrafik pracy zrazumieły tolki miascovym.

Nastupny niezvyčajna cikavy abjekt – pravasłaŭnaja carkva ŭ kanstruktyvisckim styli. Takoha prykładu madernu ŭ kultavaj pabudovie vy bolš nidzie nie ŭbačycie. U kancy XIX stahodździa heta byŭ «Dom abarony». Daminanta jaho hałoŭnaha fasada – kruhłavataja leśvičnaja kletka, zavieršanaja šatrom. Nad uvachodnaj łodžyjaj – terasa.

Uzdoŭž usioj vulicy va ŭročyščy ciače Prypiać. Na Paleśsi heta asnoŭnaja daroha i krynica znosin. Ciapier uźbiarežža – bolš turystyčny centr, čym ekanamičny. Ale raniej la mazyrskich bierahoŭ spynialisia handlovyja baržy, miascovy lud ściakaŭsia siudy na kirmaš.

«DALINA ANIOŁAŬ»

Jak mazyrski biznesoviec pieraŭtvaraje zakinuty katalicki klaštar u kulturnickuju prastoru

ANIOŁY

Hałoŭnym kulturnym ruchavikom staražytnaj Kimbaraŭki byli manachi-cystercyjancy, jakija źjavilisia tut u pačatku XVIII stahodździa. Cystercyjancy – staražytny manaski orden, jaki adździaliŭsia ad bieniedykcincaŭ. Za biełuju vopratku i askietyčny ład žyćcia miascovyja prazvali ich aniołami, a samo hetaje miesca i dalinu – aniolskaj. Mužčynski klaštar ordena byŭ zasnavany ŭ Mazyry ŭ 1711 hodzie. Na Biełarusi było ŭsiaho try cystercyjanskija klaštary, dva ź ich, mužčynski i žanočy, znachodzilisia ŭ Mazyry. Žanočy ciapier adnoŭleny i funkcyjanuje jak kaścioł. A mužčynski napatkaŭ niaprosty los: jon byŭ začynieny carskimi ŭładami paśla paŭstańnia 1863 hoda. Paźniej – pieraabstalavany ŭ zapałkavuju fabryku «Małanka», a zatym – u fabryku «Mazyrdreŭ». U 2011 hodzie pradpryjemstva zbankrutavała i terytoryju vystavili na aŭkcyjon.

Ciapier na hetaje miesca pryjšli inšyja anioły. Biznesoviec Alaksandr Baranaŭ uziaŭ pad svaju adkaznaść vielizarnyja płoščy i tuzin budynkaŭ, što majuć roznuju histaryčnuju kaštoŭnaść: ad staražytnaha klaštara da fabryčnaj prachadnoj. Alaksandru krychu bolš za 40 hadoŭ. Svoj dzień jon pačynaje na hetaj placoŭcy. Byłaja prachadnaja meblevaj fabryki pieratvaryłasia ŭ prapuskny punkt kulturnickaj prastory. Adradžeńnie kulturnaha łandšaftu pačałosia z ustanoŭki «chipstarskaha» płotu i adkryćcia lekcyjnaj zały. Na hetaj placoŭcy zładzili ŭžo niekalki vystaŭ, tut prachodzili biełaruskamoŭnyja kursy, arhanizavanyja Andrusiom Horvatam.

Voś užo hod iduć pracy pa adnaŭleńni. Jak kaža Alaksandr, kožny achvotny moža dałučycca da hetaj spravy. Niekalki rabočych pracujuć dzień i noč – vynosiać śmiećcie, mianiajuć kamunikacyi, piłujuć doški, tynkujuć ścieny. Na adnaŭleńnie ŭsiaho kompleksu im treba 1 miljon dalaraŭ. Pracy nie spyniajucca i zimoj, a Alaksandar pačuvaje siabie za hetaj pracaj bolš čym upeŭniena.

«U maim vypadku heta historyja prychodu da viery. Ja ź dziacinstva cikaviŭsia historyjaj i architekturaj, tamu, kali tut paviesili šyldu «addajom budynak za 13 bazavych», ja zachacieŭ pasprabavać jaho adnavić. Miesca tut histaryčnaje, atmaśfiera — unikalnaja. Manaski orden u svoj čas prynios siudy viedy i technałohii. Arhanizavali škołu, u jakuju prymali jak dziaciej šlachty, tak i sialan. Jak pra heta možna zabyć? Adzin manach prynios mnie papku z nadpisam «Kimbaraŭka», u joj byli dakumienty pa hetym klaštary. Uručyŭ i skazaŭ: «Ciapier heta tvajo».

«PADTRYMLIVAJUČY HETUJU AKTYŬNAŚĆ, Ja CHAČU, KAB TUT KVITNIEŁA KULTURA»