Pavieł Buča — małady biełaruski pradprymalnik, jaki sumiesna z partniorami maje prybytkovy biznes u śfiery budaŭničych pasłuh. Pieršy čas jany ažyćciaŭlali dziejnaść vyklučna na biełaruskim rynku, ale potym vyrašyli papracavać u ES.
«My vyrašyli pašyrycca i pasprabavać siabie na zachodnich rynkach. Pieršaje, što pryjšło nam u hałavu, — krainy Bałtyi. Pieršapačatkova praz pasiarednikaŭ my stvaryli firmu ŭ Estonii. Z-za pasiarednikaŭ heta byŭ praciahły i darahi praces. Ale potym my daviedalisia, što mahli ŭsio zrabić značna praściej i chutčej: pry dapamozie estonskaha elektronnaha rezidenctva. Dastatkova tolki zrabić estonskuju ID-kartku, i lubuju firmu možna adkryć za niekalki dziasiatkaŭ chvilin, a padatki apłačvać u niekalki klikaŭ. Taksama ŭsie kantrakty možna padpisvać u elektronnym vyhladzie! Heta realna ekanomić niervy, hrošy i čas», — raspaviadaje Pavieł.
Pakul Biełaruś tolki źbirajecca budavać IT-krainu i robić pieršyja kvołyja kroki ŭ tym, kab pieravieści administracyjnyja pasłuhi ŭ ličbavy farmat, Estonija, adnaja z samych maleńkich byłych savieckich respublik, užo stała sapraŭdnaj ličbavaj nacyjaj i pieršaj u śviecie realizavała kancepcyju «elektronnaha rezidenctva».
Atrymać daviedku, zapłacić štrafy i padatki, prahałasavać na vybarach, mieć imhnienny dostup da miedycynskaj vypiski sa stanam zdaroŭja — daloka nie poŭny pieralik taho, što estoncy mohuć rabić praz kampjutar ci smartfon užo ciapier. Bolš za toje, niekatoryja pasłuhi (adkryćcio estonskaj firmy, padpisańnie kantraktaŭ z estonskimi firmami, apłata padatkaŭ u niekalki klikaŭ) dastupnyja navat dla nierezidentaŭ, u tym liku biełarusaŭ.
«Naša Niva» na prykładzie Estonii pakazvaje, jak vyhladaje samaja pieradavaja ŭ śviecie dziaržaŭnaja sistema akazańnia administracyjnych pasłuh i jak pracuje «elektronnaje rezidenctva».
Samaje składanaje tut — atrymać samu ID-kartku. Paśla taho, jak čynoŭniki ŭchvalać vašu zajavu, vy stanoviciesia «elektronnym rezidentam» Estonii. Hety status nie daje vam aŭtamatyčnaje prava žyć u Estonii, ale «elektronny rezident» moža spakojna vieści haspadarčuju dziejnaść na terytoryi Estonii i navat karystacca niekatorymi servisami, dastupnymi dla hramadzian Estonii.
Darečy, 99% dziaržaŭnych pasłuh dastupnyja praz elektronny partał, tamu estoncy ŭžo zabylisia, jak vyhladajuć papiarovyja błanki.
Razam z ID-kartkaj karystalniki sistemy atrymlivajuć śpiecyjalny rydar, jaki padklučaje kartku da kampjutara.
Hramadzianie Estonii i elektronnyja rezidenty ŭsiu svaju dziejnaść mohuć ažyćciaŭlać praz dva asnoŭnyja partały:
- www.rik.ee — partał dla rehistracyi biznesu. Tut možna, naprykład, adkryć ci zakryć firmu, aformić čałavieka na pracu i h.d.
- www.eesti.ee — adziny partał dla dziaržaŭnych pasłuh. Pieraličyć usio prosta niemahčyma — tut možna atrymać absalutna lubuju dziaržaŭnuju pasłuhu. I ŭsio ŭ niekalki klikaŭ. Poŭny pieralik možna pabačyć na staroncy https://www.eesti.ee/rus/uslugi/grazhdanin
Jak Estonija pryjšła da takoha «ličbavaha raju»?
Kali kraina ŭ 1990 hodzie adnaviła niezaležnaść, Estonija paŭstała pierad dylemaj: što rabić dalej? Maleńkaja kraina z nasielnictvam u 1,4 młn nie mieła faktyčna ničoha, akramia vychadu ŭ mora i mocnaj voli. Praz amal poŭnuju adsutnaść usialakich resursaŭ kraina vyrašyła zrabić staŭku na kampjutaryzacyju.
Heta byŭ surjozny i asensavany stratehičny vybar — i kraina nie prahadała.
Užo ŭ 1997 hodzie kožnaja estonskaja škoła mieła kampjutary z dostupam u internet. U hetym ža hodzie hramadzianie atrymali mahčymaść atrymlivać niekatoryja administracyjnyja pasłuhi praź internet.
U 2000 hodzie zapracavała sistema elektronnaj apłaty padatkaŭ. Ciapier, kab zapłacić padatki, estoncu patrabujecca ŭ siarednim 3—5 chvilin volnaha času. Bolš za 95% padatkovych dekłaracyj u Estonii zapaŭniajucca ŭ elektronnym vyhladzie.
U 2001 hodzie ŭ Estonii źjaviłasia adzinaja decentralizavanaja baza danych X-Road.
Praź jaje absalutna luby hramadzianin moža atrymać infarmacyju pra inšaha hramadzianina, ale tolki pry adnoj umovie: intares pavinien być abhruntavany, a źviestki — nie datyčyć pryvatnaha žyćcia i zdaroŭja. Naprykład, žurnalist piša artykuł i choča daviedacca, jakaja mašyna ŭ miascovaha čynoŭnika — kali łaska. Hramadskaja arhanizacyja choča pahladzieć, adkul u sudździ hrošy na pajezdku na Maldyvy, — nie prablema.
Praŭda, čałaviek, čyje danyja vy adsočvajecie, moža bačyć, chto, jak i kali cikaviŭsia jaho danymi.
Faktyčna, Estonija zdoleła pabudavać kancepcyju «prazrystaha hramadstva», dzie ŭzajemnaja prazrystaść źjaŭlajecca nie prablemaj, a, naadvarot, harantyjaj abarony hramadstva.
U 2001 hodzie ŭ Estonii taksama źjavilisia ID-karty, jakija dazvalajuć hramadzianam krainy atrymlivać usie dziaržaŭnyja pasłuhi, ažyćciaŭlać bankaŭskija apieracyi, padpisvać dakumienty i navat atrymlivać miedycynski recept na leki. Čakajecca, što ŭ Biełarusi ID-karty źjaviacca tolki ŭ 2019 hodzie, ale daloka nie fakt, što ŭładalniki biełaruskich ID-kart buduć mieć takija ž mahčymaści, jak hramadzianie Estonii.
U 2005 hodzie, kali biełaruskaja ŭłada pierajmianoŭvała praśpiekty stalicy, Ksienija Sitnik vyjhrała dziciačaje «Jeŭrabačańnie», a biełaruskaja apazicyja vyrašała, chto budzie adzinym kandydatam, Estonija stała pieršaj krainaj u śviecie, jakaja prapanavała svaim hramadzianam prahałasavać na nacyjanalnych vybarach praź internet. Estonskaja sistema elektronnaha hałasavańnia dazvalaje prahałasavać usiaho za 3 chviliny i ŭ pryncypie vyklučaje lubyja mahčymyja falsifikacyi.
U 2007 hodzie Estonija pačała vykarystoŭvać IT dla zabieśpiačeńnia publičnaj biaśpieki. Słužby biaśpieki vyjšli na absalutna novy ŭzrovień pracy. Naprykład, u 93% vypadkaŭ chutkaja dapamoha adkazvaje na telefanavańnie nie paźniej za 10 siekund, a
darožnaj palicyi zabaroniena spyniać aŭtamabilistaŭ dla techničnych pravierak, pakolki ŭsia infarmacyja znachodzicca na bartavych kampjutarach.
Pakul Nacbank Biełarusi tolki stvaryŭ infarmacyjnuju sietku pa technałohii błokčejn, Estonija pačała ekśpierymienty z hetaj technałohijaj jašče ŭ 2008 hodzie, kali jana tolki źjaviłasia. Ciapier bałtyjskaja kraina źjaŭlajecca suśvietnym lidaram u technałohii błokčejn, a napracoŭkami estonskich prahramistaŭ karystajucca ŭ NATO, instytutach ES i navat u Ministerstvie abarony ZŠA.
Taksama ŭ 2008 hodzie estonskija pacyjenty atrymali anłajn-dostup da ŭsich svaich danych pra zdaroŭje. Ciapier 95% danych, jakija hienierujucca ŭ estonskich špitalach i paliklinikach, — u ličbavym farmacie. Kožny žychar Estonii maje elektronny zapis, jaki ŭtrymlivaje śpis usich miedyčnych pakazańniaŭ, analizaŭ, receptaŭ, fluarahrafiju i hetak dalej. Praściej pracujecca i lekaram — u luby momant jany mohuć prahledzieć elektronny zapis stanu zdaroŭja pacyjenta.
Piśmieńniki-fantasty ŭ svaich antyŭtopijach pałochali nas tym, što kali dziaržava atrymaje dostup da technałohij i zmoža kantralavać dziejnaść kožnaha čałavieka, hramadzianie stanuć padniavolnymi, dziaržavy stanuć całkam tatalitarnymi i demakratyja apyniecca pad pahrozaj źniknieńnia. Ale
prykład Estonii śviedčyć: u dobrych rukach technałohii, naadvarot, robiać hramadstva ŭzajemna prazrystym, biaśpiečnym, a demakratyja ŭzmacniajecca, što robić čałavieka bolš volnym, a dziaržaŭny aparat —efiektyŭnym.
Spraviadliva zaŭvažyła prezident Estonii Kierści Kaljułajd u svaim artykule dla vydańnia The Telegraph: «Našy hramadzianie buduć žyć u hłabalnym i ličbavym śviecie. Kali my hetaha nie zrobim — dziaržava prosta sparachnieje».
Prykład Estonii jaskrava śviedčyć nam pra toje, na što zdolnaja navat nievialikaja kraina, ale ź vialikimi idejami i mocnaj volaj.
I my, biełarusy, u svaju čarhu pavinny pieraasensavać toje, što majem zaraz, a taksama adkazać na dva prostyja pytańni: jakoj my bačym našu krainu ŭ budučyni i jakoje naša miesca ŭ śviecie?
Kamientary