U ramkach novaj akcyi «Sakretnaja historyja Litvy» redakcyja «ARCHE» prapanoŭvaje publikacyi, jakija jašče niadaŭna byli niedastupnyja biełaruskamu čytaču.
Najpierš praz moŭny barjer, bo bolšaść ich była napisana ŭ aryhinale pa-litoŭsku, h. zn. na movie, jakoj vałodajuć ličanyja biełaruskija historyki, nie kažučy ŭžo pra masavaha biełaruskaha čytača. Pa-druhoje, byli inšyja pryčyny, pieradusim ideałahičnyja — biełarusam z samaha vierchu było zabaroniena viedać klučavyja aśpiekty svaje nacyjanalnaje historyi.
Papiarovyja vydańni:
Naprykład, manahrafija polskaha historyka Ježy Achmanskaha «Litoŭskaja etničnaja miaža na ŭschodzie ad plemiannoj epochi da ChVI stahodździa»
była apublikavana ŭ vydaviectvie Poznańskaha ŭniviersitetu ŭ 1981 hodzie, ale z punktu hledžańnia savieckich uładaŭ była nastolki jeretyčnaj, što da razvału SSSR zachoŭvałasia ŭ śpiecfondach ličanych biełaruskich biblijatek. A ŭsio tamu, što nasupierak pansłavisckim teoryjam jana niedvuchsensoŭna śćviardžała, što słavianskaje nasielnictva było pryšłym u Biełarusi, i navat na jejnym ŭschodzie, naprykład, pad Voršaj, jašče 6-7 stahodździaŭ zachoŭvalisia vyspy bałckaha nasielnictva. Nie kažučy ŭžo pra vakolicy Miensku — Zasłaŭje, Rakaŭ, Ivianiec. Heta manahrafija drukujecca ŭ składzie časopisu ARCHE № 2 (147) — 2016. Historyja staražytnaha Navahradka. Papiarovaje vydańnie.
Bolšaść publikacyjaŭ aśviatlajuć ź niečakanaha dla biełaruskaha čytača rakursa historyju Vialikaha Kniastva Litoŭskaha.
Jahonym samym pačatkam pryśviečana manahrafija Styviena Roŭeła «Uzdym Litvy: pahanskaja impieryja ŭ Centralnaj i Uschodniaj Jeŭropie, 1295—1345. Papiarovaje vydańnie», znajomstva ź jakoj vyklikaje šok u čytača, vychavanaha na knihach Mikoły Jermałoviča.
Dakładny i ŭsioabsiažny analiz pachodžańnia, uładańniaŭ i matrymanijalnych stratehijaŭ elity VKŁ vy znojdziecie ŭ knizie litoŭskaha historyka, dekana histaryčnaha fakultetu Vilenskaha ŭniviersitetu Rymvidasa Piatraŭskasa «Litoŭskaja znać u kancy XIV—XV st.: Skład — struktura — ułada. Papiarovaje vydańnie».
Kniha supracoŭnika Instytutu historyi Litvy Arturasa Dubonisa «Lejci vialikaha kniazia litoŭskaha: z historyi rańnich dziaržaŭnych struktur litoŭskaha hramadstva. Papiarovaje vydańnie» prapanuje adkaz na pytańnie, adkul pachodzić sama nazva «Litva», a taksama prezientuje daśledavańnie słužyłaha sasłoŭja lejciaŭ. Lejci słužyli ŭ jakaści pamiežnaj varty, abaraniali zamki, pradstaŭlali vialikakniaskuju ŭładu na ŭskrainach i ŭtajmoŭvali niezadavolenych joj; paźniej jany dahladali koniej vialikaha kniazia litoŭskaha haspadara i supravadžali jaho ŭ padarožžach. Jany žyli pad Słonimam, na Ašmiaščynie, Brasłaŭščynie i ŭ inšych rehijonach Zachodniaj Biełarusi.
Praca litoŭskaha historyka Antanasa Ciły «Skarb Vialikaha Kniastva Litoŭskaha padčas Dvaccacihadovaj vajny (1648—1667 hh.). Papiarovaje vydańnie» pryśviečana temie, jakaja faktyčna nie raspracoŭvałasia biełaruskimi historykami — funkcyjanavańnie dziaržaŭnaha biudžetu VKŁ, zbor i raźmierkavańnie padatkaŭ. Aŭtar bačyć adnaznačny vyraz patryjatyzmu nasielnikaŭ centralnych i ŭschodnich častak kniastva (ciapierašniaj Mahiloŭščyny i Mienščyny) u tym, što jany nie pierastavali płacić padatki ŭ dziaržaŭny litoŭski skarb navat u razhar adnoj samych kryvavych vojnaŭ u biełaruskaj historyi — t.zv. «Nieviadomaj vajny» siaredziny XVI st.
Elektronnyja vydańni:
Praca prafiesara Krakaŭskaha ŭniviersitetu Juryja Hardziejeva «Cyvilna-vajskovyja paradkavyja kamisii ŭ Vialikim Kniastvie Litoŭskim u časy Čatyrochhadovaha sojma (1789-1792). Elektronnaje vydańnie (PDF)» pryśviečana apošnim hadam isnavańnia VKŁ napiaredadni jahonaje anieksii Rasiejskaj impieryjaj.
U ramkach akcyi prapanujecca taksama pierakład kłasičnaj pracy narviežskaha linhvista Krystyjana Švejharda Stanha «Zachodniaruskaja kancylarskaja mova Vialikaha Kniastva Litoŭskaha. Elektronnaje vydańnie (PDF | EPUB)» (aryhinalny tytuł «Die westrussische Kanzleisprache des Grossfürstentums Litauen. Oslo 1935 (= Skrifter utgitt av Det Norske Videnskaps-Akademi i Oslo, Historiskfilosofisk Klasse 1935, 2»).
Zacikaviać biełaruskaha čytača tematyčnyja vypuski:
ARCHE № 10 (97) — 2010. Hrunvald: 1410—2010. Elektronnaje vydańnie (PDF | EPUB)
biełaruski pierakład manahrafii litoŭskaha historyka Miečysłavasa Jučasa «Hrunvaldskaja bitva. Elektronnaje vydańnie (PDF)», jakaja vytrymała na litoŭskaj movie 5 pieravydańniaŭ!
kalekcyja tekstaŭ litoŭskich historykaŭ pad nazvaj ARCHE № 9 (84) — 2009. Litva i Biełaruś: tysiača hod razam. Elektronnaje vydańnie (PDF | EPUB)
kniha litoŭskaha historyka Edmundasa Himžaŭskasa «Biełaruski faktar pry farmavańni litoŭskaj dziaržavy ŭ 1915—1923 hh. Elektronnaje vydańnie (PDF)» — pra maderny biełaruski i litoŭski nacyjanalizm.
Akcyja dziejničaje ad 14 da 23 sakavika.
Padrabiaznaje apisańnie hetych knih i infarmacyju pra toje, jak ich atrymać, možna znajści na sajcie časopisa Arche.
Pamiatajecie pravakatara i danosčyka Jaŭhiena Kakojta? Jon ciapier taksama palitviazień12
Kamientary