Viełahonščyk Vasil Kiryjenka: Biełaruskaja mova — miortvaja, mnie cikaviej viedać movu baskaŭ
«Z koleram! Z honaram! Z rovaram!» — mienski viełakarnavał «Viva, Rovar!» projdzie 30 krasavika pad biełaruskamoŭnym słohanam. U toj ža čas «frontmenam» mierapryjemstva staŭ viełahonščyk Vasil Kiryjenka, jaki ličyć, što biełaruskaja mova miortvaja i na joj nichto nie razmaŭlaje.
Arhanizatary viełakarnavału — Mienskaje rovarnaje tavarystva i viełaklub «Miensk» pry padtrymcy Mienharvykankamu, a taksama Ministerstva sportu i turyzmu. Jany abiacajuć sabrać biesprecedentnuju kolkaść udzielnikaŭ — jak minimum udvaja bolš, čym letašni viełaparad, na jaki vyjechali blizu 3 tysiač amataraŭ dvuchkołavaha transpartu. Da 10 kilametraŭ suprać letašnich piaci pavialičycca dystancyja śviatočnaha viełazajezdu pa praspekcie Pieramožcaŭ.
«Biełaruski styl zabrendziravany ŭžo ŭ samoj naźvie, što lišni raz padkreślivaje jaho nacyjanalnuju admietnaść», — skazaŭ namieśnik ministra sportu i turyzmu Alaksandar Dubkoŭski, prezentujučy prahramu śviata «Viva, Rovar!».
Časy, kali mienskija ravarysty viedali adzin adnaho ŭ tvar, prajšli
Kiraŭnica Mienskaha rovarnaha tavarystva Anastasija Jančeŭskaja dadaje, što pra padobnuju imprezu viełaamatary maryli apošnija piać hadoŭ, ale tolki ciapier mary ŭvasablajucca ŭ realnaść. Pa jaje słovach, jašče nia tak daŭno mienskija ravarysty viedali adzin adnaho ŭ tvar i vitalisia pry sustrečy na chodnikach ci ŭzbočynie darohi. Ale jeździć pa horadzie było niazručna. «Ličyli «piatymi kropkami» ŭsie bardziury na svaim šlachu», — kaža ravarystka. I voś narešcie sprava pačała zrušvacca.
Pavodle źviestak upraŭleńnia sportu i turyzmu Mienharvykankamu, siońnia ŭ stalicy 137 kilametraŭ piešachodna-rovarnych šlachoŭ, prakładzienyja 32 kilametry adasoblenych vieładarožak, pačali pastupova panižać bardziury. I choć pavodle maštabaŭ heta nie paraŭnać z tradycyjna haścinnymi dla ravarystaŭ eŭrapiejskimi krainami, prahres jość.
Admysłovym hościem imprezy, jakaja maje paspryjać papularyzacyi rovara ŭ štodzionnym žyćci, staŭ adzin z samych słavutych biełaruskich prafesijnych viełahonščykaŭ, čempijon śvietu pa viełasporcie, tryjumfatar pieršych Eŭrapiejskich hulniaŭ, pieramožca letašniaha etapu topavaj «šmatdzionki» «Džyra dJItalija» Vasil Kiryjenka. Na mienski viełakarnavał spartoviec paabiacaŭ pryvieźci z rodnaj Rečycy troch dzietak, choć małodšaja, jahonymi słovami, jašče navat nie dastaje da pedalaŭ:
«Ja papiarednie paznajomiŭsia sa scenaram i baču, što narešcie i ŭ nas pastupova nabirajucca zamiežnaha dośviedu — pačynajučy ad sproščanaj rehistracyi dla zvyčajnych ludziej i zakančvajučy kancertnaj prahramaj. Asabista mianie pryvablivaje, što impreza adpačatku zaplanavanaja nie ŭ spartovym farmacie, a jak kulturnickaja, zabaŭlalnaja. Bo baraćba za sekundy ŭžo krychu nadakučaje. A kali vyjdzie jaskravaje, zapaminalnaje śviata, tołku budzie kudy bolš. Ščyra zaprašaju na karnavał pryjści razam ź dziećmi».
«Biełaruskaja mova — miortvaja, na joj nichto nie razmaŭlaje»
A voś nacyjanalny kantekst viełaparadu dla biełaruskaha honščyka brytanskaj kamandy Sky Procycling cikavaści nie ŭjaŭlaje. Adrozna ad šerahu spartoŭcaŭ, jakija apošnim časam pryjazna vykazvalisia na adras i biełaruskaj movy, i histaryčnaj symboliki, Vasil Kiryjenka nie chavaje, što nia bačyć u biełarusizacyi anijakaj karyści. Sam jon vałodaje hišpanskaj, italjanskaj i na pobytavym uzroŭni anhielskaj. A voś biełaruskaja ŭ śpisie moŭnych pryjarytetaŭ nia značycca.
Zbolšaha ciapier Vasil Kiryjenka žyvie ŭ Hišpanii, dzie trenirujecca pamiž adkaznymi startami. Moža, tamu, jak skazaŭ jon u razmovie z karespandentam Svabody, dla jaho našmat bolšuju cikavaść ujaŭlaje fenomen movy Krainy Baskaŭ, što pobač ź jahonaj Pampłonaj:
«U mianie supiarečlivaje staŭleńnie da biełaruskaj movy… Sprava ŭ tym, što bolšuju častku času ja znachodžusia ŭ Hišpanii, akurat na miažy z Krainaj Baskaŭ. Jana aficyjna nie isnuje jak administracyjnaja adzinka, ale žychary ličać inakš: usialak admiažoŭvajucca ad hišpanskaj apieki, havorać na svajoj movie. Dyk voś mnie cikaviej było b viedać ichniuju movu eŭskiera, čym svaju, biełaruskuju. Čamu? Tamu što, prabačcie, moža kaho pakryŭdžu, ale biełaruskaja mova — nie žyvaja; heta miortvaja mova, na jakoj praktyčna nichto nie razmaŭlaje. Jaje, jak liču, u prymusovym paradku naviazvajuć, prykładam, prymušajuć vyvučać maju dačku. Ja, pa vialikim rachunku, suprać hetaha. I kali mianie zapytajuć — ci treba tak rabić — adkažu: kaniečnie, nie! Ja niekali taksama vyvučaŭ movu, navat piaciorki mieŭ, ale paśla škoły jana mnie nidzie nie prydałasia! Chiba z palakami kantaktavaŭ, bo pa-biełarusku razumiejuć, a bolš hetaje viedańnie nijakaj praktyčnaj karyści nie dało. Sprabavać ažyvić niežyvoje — lišniaje».
Pravodžu paralel pamiž statusami krain-satelitaŭ: baski žyvuć u kalanijalnym cieni Madrydu, biełarusy navat paśla abviaščeńnia niezaležnaści adčuvajuć dychańnie Maskvy. Pavodle Vasila Kiryjenki, paraŭnańnie nie zusim karektnaje, bo navat u składzie Hišpanii baski zachoŭvajuć našmat bolšuju admietnaść, čym suverennyja biełarusy:
«U baskaŭ z samavyznačeńniem, identyfikacyjaj usio narmalna navat z ulikam ciapierašniaha statusu. Adrozna, skažam, ad biełarusaŭ. U ich nievialikaja terytoryja pražyvańnia — heta poŭnač Hišpanii i rehijon na paŭdniovym zachadzie Francyi. Ale bolš za 2 miljony čałaviek chaj nie pastajanna, ale razmaŭlajuć na eŭskiera, prynamsi viedajuć svaju movu. Navat u majoj kamandzie jość prykład takoha čałavieka — Mikiel Łanda Mijena. Jon usiudy padkreślivaje, što bask pa nacyjanalnaści. U kožnaha z nas na formu, na rovar nanosicca apaznavalny znak, jaki śviedčyć pra nacyjanalnaść. Dyk voś u Mikiela — ściažok Krainy Baskaŭ, jon pryncypova nia stavić hišpanski. Pastajanna razmaŭlaje na svajoj movie. Kaniečnie, svabodna vałodaje hišpanskaj — ja ź im havaru pa-hišpansku — adnak pa telefonie z žonkaj, baćkami, siabrami kantaktuje vyklučna na eŭskiera. Hetyja ludzi — patryjoty, dla jakich rodnaja mova, kultura maje realnuju kaštoŭnaść».
Ci saśpiejuć biełarusy da ŭłasnaj «eŭskiera»?
Takoha ščyraha i zacikaŭlenaha staŭleńnia da historyi, kultury, tradycyjaŭ, jak u baskaŭ, Vasil Kiryjenka ŭ biełarusach nie adčuvaje. A tamu, na jaho pohlad, i nia treba niešta naviazvać siłkom — na jaho dumku, prymusić być kimści niemahčyma:
«U tych miaścinach absalutna inakš raźvivałasia kultura, ludzi pavažajuć tradycyi, zvyčai svaich prodkaŭ — nie na publiku, a sercam, dušoj. Darečy, jany navat źniešnie adroznyja ad hišpancaŭ — pa kolery skury, pa anatamičnych prykmietach. Prynamsi, kali niejki čas ź imi pakantaktuješ, heta adrazu kidajecca ŭ vočy. U ich jość svaje prykłady dla honaru ŭ sporcie, nacyjanalnyja vidy. Naprykład, piełota — svojeasablivy pravobraz skvošu, kali miač pa čarzie adbivajuć ad ściany. Hetaja hulnia tam vielmi raźvitaja i papularnaja, navat prachodzić usiaśvietnaje pieršynstva pa basckaj piełocie. Vielmi šmat ładzicca roznych śviataŭ, šeściaŭ, nie adnojčy byŭ taho śviedkam. Z razmacham prachodziać viasielli: nadzvyčaj cikava nazirać, jak pierad maładymi vyściłajuć asfalt skošanaj travoj, a potym hetak ža družna paśla ŭsio prybirajuć da pieršasnaha vyhladu. Nia tak, jak u nas: kali pahulali, to potym užo ni prajści ni prajechać…»
* * *
Vasil Kiryjenka naradziŭsia ŭ 1981 hodzie ŭ Rečycy na Homielščynie, vychavaniec miascovaha dziciačaha junackaha klubu fizyčnaj padrychtoŭki. Adzin ź niamnohich viełasipedystaŭ, jaki spaborničaje i na šašy, i na treku. U 2008-m staŭ čempijonam śvietu pa viełatreku, zatym adznačyŭsia na znakamitaj superšmatdzioncy «Džyra dJItalija», dzie vyjhraŭ adzin z etapaŭ i dvojčy staŭ druhim. Pa vynikach spabornictvaŭ zaniaŭ 2-je miesca ŭ hornym raździele. U 2011-m i 2015-m italjanskija etapy skarylisia biełarusu čarhovym razam. Aproč taho, vyjhravaŭ etapy «Vuelta Hišpanii», «Turu Krainy Baskaŭ» dy šerah inšych na samych prestyžnych šmatdzionkach. Letaś staŭ čempijonam śvietu ŭ indyvidualnaj honcy ŭ ZŠA, a taksama vyjhraŭ pieršyja Eŭrapiejskija hulni ŭ Azerbajdžanie.
Kamientary