Kryž Jeŭfrasińni Połackaj znachodzicca pad Maskvoj?

75 hadoŭ tamu z pryfrantavoha Mahilova źnik Kryž Eŭfrasińni Połackaj. Užo za časy niezaležnaści jaho sprabavali šukać u amerykanskich fundacyjach, u schoviščach Vatykana, u rasiejskich muzejach. Stanoŭčych vynikaŭ tyja pošuki nie dali. Dzie siońnia znachodzicca nacyjanalnaja śviatynia biełarusaŭ? Na hetaje pytańnie pasprabavaŭ adkazać historyk Siarhiej Tarasaŭ.

— Spadar Siarhiej, niadaŭna ŭ Mastackim muzei Mahilova mnie ŭdałosia pabačyć kopiju Kryža Eŭfrasińni Połackaj (halahramu). Jak kaliści i aryhinał, jana ekspanujecca ŭ pakoi-sejfie za taŭščeznymi metalovymi dźviarami. Uražańnie ŭzmacniajecca i tym, što mienavita z hetaha budynku kryž źnik u 1941 hodzie. Kudy źnik — versij niekalki. Padzialiciesia svajoj.

— Ja vykažu svaju versiju paźniej. Spačatku chaču nahadać raniejšyja versii. Samaja papularnaja ŭ saviecki čas — Kryž byŭ źviezieny niemcami. Jašče vykazvałasia hipoteza, što ŭ 1920-ja hady, kali rekvizavalisia carkoŭnyja kaštoŭnaści, Kryž mahli pradać na adnym z aŭkcyjonaŭ, paśla čaho jon moh trapić za akijan — u ZŠA (a ŭ Mahilovie znachodziłasia kopija). Havaryłasia i pra toje, što mašyny, na jakich vieźli kaštoŭnaści z Mahiloŭskaha muzeja razam z archivam CK KPB, niedzie pa darozie trapili pad bambiožku, i Kryž byŭ źniščany ci trapiŭ kudyści ŭ Rasieju. Kali pryniać na vieru «niamieckuju» versiju, to i tut mahło być roznaje raźvićcio padziej. Skažam, padčas restytucyi, kali narabavanyja nacystami kaštoŭnaści viartalisia nazad ź Niamieččyny, ich mahli pavieźci dalej, u Rasieju. Pryčyna tut prostaja — niemcy składali svaje vopisy, davali svaje nazvy, i savieckija specyjalisty paśla mahli nie razabracca, što kudy treba viartać. Narabavanaje ŭ Mahilovie, mahli zavieźci, umoŭna kažučy, u Jarasłaŭl. Ja, darečy, spačatku schilaŭsia da hetaj versii. Ale paśla taho, jak u picierskim Ermitažy vyjaviłasia kraža roznych kaštoŭnych rečaŭ, u Rasiejskaj Federacyi prajšła sucelnaja pravierka fondaŭ absalutna va ŭsich muzejach. Kali b Kryž byŭ u niejkim muzei, jon abaviazkova ŭspłyŭ by. Prosta tak chavać i nikomu nie pakazvać, a tym bolš nie ŭnosić u fondavyja śpisy, jaho nie mahli. Ale tut cikavaja akaličnaść: vyviezieny razam z Kryžam archiŭ CK KPB, pa śviedčańniach maich kalehaŭ-archivistaŭ, zachavaŭsia całkam.

— Značyć, pa darozie nie razbambili. Tut možna dadać, što ŭ 2003 hodzie niečakana znajšłosia i Słuckaje Evanhielle, jakoje taksama razam z Kryžam źnikła ŭ 1941 h. z Mahilova. Pryčym carkva ničoha nie tłumačyć, spasyłajučysia na tajamnicu spoviedzi. Prosta dziva niejkaje.

— Sapraŭdy, adbyłosia dziva. U 2003 hodzie Mitrapalit Fiłaret na Eparchijalnych čytańniach pradstaviŭ Słuckaje Evanhielle 1582 hodu. Pa versii carkvy, niejkaja prychadžanka pieradała jaho adnamu sa śviataroŭ. Ni proźviščaŭ, ni adrasu taje prychadžanki — nijakich dadzienych absalutna niama. Ale čamuści śćviardžajecca, što ŭvieś čas, pačynajučy z 1941 hodu, toje Evanhielle nie pakidała miežaŭ Biełarusi. Heta prosta fantastyka. Takoha ŭ pryncypie być nie mahło. Nia budziem zabyvać, što Evanhielle i Kryž — nie adzinyja rečy, jakija źbierahalisia pierad vajnoj u Mahilovie. Tam było šmat carkoŭnaha načyńnia, staražytnaja zbroja, daśpiechi, šmat čaho inšaha. Ale sam fakt źjaŭleńnia aryhinału Evanhiella pakazvaje, što jość i aryhinał Kryža. Kali ŭ druhoj pałovie 90-ch bieraściejski mastak Mikoła Kuźmič rabiŭ kopiju Kryža, režyser Viktar Šavialevič źniaŭ pra heta dakumentalny film. I ŭ tym filmie jość adzin vielmi cikavy epizod. Uładyka Fiłaret, znachodziačysia ŭ siabie ŭ eparchii, u damovaj carkvie, apaviadaje pra toje, jak udałosia znajści śviatyni-relikvii, jakija byli zakładzienyja ŭ Kryž Eŭfrasińni Połackaj. Tam była čaścinka Kryža Haspodnia, frahmenty śviatych moščaŭ. I voś uładyka havoryć u kadry, što ź ciaham času ŭdałosia znajści ŭsio, adzinaje, čaho nie ŭdavałasia, — heta čaścinka kryvi Isusa Chrysta. I voś adnojčy, kali jon byŭ u siabie na radzimie ŭ Zahorsku, u Troica-Sierhijevaj łaŭry, u ryźnicy jon ubačyŭ na niejkaj «doščačcy» maleńkuju kropielku i nadpis nad joj (skaročana): «Kroŭ Chrystova». Tady ŭładyka Fiłaret paprasiŭ dazvołu ŭ zachavalnika ryźnicy adščyknuć čaścinku relikvii, kab pieranieści jaje na kryž, jaki zrabiŭ majstar Kuźmič. Što i było zroblena. I tut paŭstaje tolki adno pytańnie: što heta za «doščačka» z kroŭju Chrysta ŭ ryźnicy ŭ Zahorsku? Na maju dumku, havorka moža iści tolki pra Kryž Eŭfrasińni Połackaj. Druhoj relikvii z kryvioj Isusa Chrysta tam paprostu nie mahło być.

— Dapuścim, što Kryž znachodzicca ŭ Zahorsku. I što, za ŭvieś hety čas jaho nichto, aprača ŭładyki Fiłareta, nia bačyŭ?

— Pa maich źviestkach, Kryž adnosna niadaŭna bačyli, u tym liku ludzi ź Biełarusi. U toj čas, kali ŭ nas pačałasia kampanija, umoŭna kažučy, «słuckija pajasy», kali ich paŭsiul šukali, kab naładzić vytvorčaść u Biełarusi. Na žal, ja nie mahu nazvać imiony, mahu tolki skazać, što heta — aficyjnyja asoby. Razumiejecie, Troica-Sierhijeva łaŭra — vielmi značnaja dla Rasiejskaj pravasłaŭnaj carkvy. Tudy adkrytaha dostupu niama. Kryž lažyć u takim miescy, kudy zvyčajnamu čałavieku trapić niemahčyma.

— Słuchajcie, Kryž Eŭfrasińni Połackaj znachodzicca ŭ aficyjnym vyšuku, jaho, miž inšym, šukaje Interpoł. Jość ludzi, jakija jaho niadaŭna bačyli, a značyć, — śviedki. Moža, paśla našaj hutarki spravaj zojmiecca Śledčy kamitet ci KDB?

— Śviedki pavinny być. Kali Kryž sapraŭdy tam lažyć, jaho bačyli mnohija. Śviatary, jakija tudy pryjaždžajuć, prosta nie mahli jaho nie zaŭvažyć. Adnak, ja nia dumaju, što paśla našaj z vami razmovy niejkija specsłužby zojmucca pošukami Kryža. Naša razmova — nie padstava dla taho, kab abšukvać usiu Zahorskuju łaŭru. Heta ŭsio ž instytut carkoŭny, a nia śviecki. Paŭtarusia, miesca jak by navidavoku, ale ŭ toj ža čas niedastupnaje.

— Ale jakim čynam Kryž moh trapić u tuju łaŭru?

— Davajcie pryhadajem: da 1941 hodu ŭ Savieckim sajuzie nidzie nia ŭzhadvalisia ni Alaksandar Nieŭski, ni Minin z Pažarskim, ni Ŭšakoŭ, ni Nachimaŭ, a tut, kali pačałasia vajna, jany raptam byli abvieščanyja hierojami, ich vyjavy nieŭzabavie źjavilisia na ardenach, pra ich masavymi nakładami vydajucca brašury, jakija razychodzilisia ŭ tym liku i pa kišeniach sałdataŭ na pieradavoj. Stalin dazvalaje carkoŭnyja słužby, daje carkvie kart-blanš — i carkva idzie nasustrač dziaržavie, molicca za pieramohu savieckaj zbroi. Heta byŭ taki svojeasablivy «baš na baš». I za hety «baš» dziaržava musiła niečym zapłacić. A čym? Usio, što było kanfiskavana ŭ carkvy, było zaniesiena ŭ «hoschrany» albo ŭ fondy muzejaŭ. A adtul dastać i viarnuć carkvie było niemahčyma. Zastavałasia addać toje, što nie było ŭličana. A takim niaŭličanym mahli stacca kaštoŭnaści, u tym liku i z Mahiloŭskaha muzeja, u tym liku i Kryž Eŭfrasińni Połackaj.

— Kali Kryž — śviatynia dla pravasłaŭnaj carkvy, to i staŭleńnie da jaho musić być adpaviednaje. A miž tym, na Kryžy napisana: «Kali ž chto vyniesie kryž z manastyra (majecca na ŭvazie manastyr u Połacku), chaj jon budzie praklaty śviatoj Troicaj i śviatymi ajcami». Kali Kryž chavajecca carkvoj, to atrymlivajecca, što jana nie vykonvaje svaje ž pastulaty? Supiarečnaść niejkaja.

— Biezumoŭna, supiarečnaść tut jość. I pieršym jaje zaŭvažyŭ, jak ni dziŭna, Ivan Žachlivy. Da 1563 hodu Kryž sa Smalensku trapiŭ u Maskvu. Kali Ivan Žachlivy išoŭ na Połacak, to idealahičnaj padstavaj dla hetaha byŭ namier viarnuć Kryž Eŭfrasińni na radzimu. I jon heta zrabiŭ. Jon vioz Kryž pobač z saboj, vidać, sapraŭdy, pabajaŭšysia taho zaklaćcia. Takim čynam u ChVI stahodździ Kryž viarnuŭsia ŭ Połacak. I z taho času jon Biełarusi nie pakidaŭ. Toje zaklaćcie, vidać, usio ž mieła siłu. Na Kryžy, darečy, jašče napisana, što rabaŭnik budzie praklaty ŭsimi śviatymi ajcami i siamiu śviatymi saborami. A siem saboraŭ carkvy — heta tyja sabory, na jakich byli pryniatyja asnoŭnyja symbali viery. Heta surjoznyja rečy. I toje zaklaćcie, biezumoŭna, raspaŭsiudžvajecca i na tych, chto ŭtrymlivaje Kryž siońnia.

— Ci možna dapuścić, što Kryž Eŭfrasińni Połackaj, jak zhadanaje Słuckaje Evanhielle, u peŭny momant moža ŭźniknuć nieviadoma adkul?

— Chaciełasia b, kab taki cud adbyŭsia. Praŭda, ja nia nadta ŭ heta vieru. U našaj historyi nia tak šmat kaštoŭnych śviatyniaŭ, źviazanych z kankretnymi ludźmi — u našym vypadku ź imionami majstra Łazara Bohšy i śviatoj Eŭfrasińni, patronki Biełarusi, našaj niabiesnaj zastupnicy. Jość jašče kryž Aŭraamija Smalenskaha, jaki byŭ zrobleny pa ŭzory Eŭfrasińnieŭskaha kryža. Palcaŭ adnoj ruki chopić, kab hetyja śviatyni pieraličyć. Tamu naš Kryž źjaŭlajecca nadzvyčaj kaštoŭnym — i ŭ duchoŭnym sensie, i ŭ materyjalnym. Jaho kranalisia ruki samoj Eŭfrasińni, jon reč — sakralnaja. My ž siońnia jašče nie ŭśviedamlajem da kanca, kim dla nas jość Eŭfrasińnia Połackaja. Usie narody hanaracca, kali znachodziać naščadkaŭ svaich vialikich papiarednikaŭ — Čynhis-chana, Napaleona, Rurykavičaŭ i h.d. A my mahli b znajści naščadkaŭ našych Rahvałodavičaŭ i Ŭsiasłavičaŭ! Adzinyja pareštki, kostki čałavieka z hetaha rodu — heta moščy Eŭfrasińni, i jany ŭ nas jość. Što da Kryža, to niežadańnie pieradać jaho Biełarusi moža być patłumačana jak zaŭhodna. Skažam, u Rasiei daŭno pryniaty zakon ab restytucyi, jaki zabaraniaje vyvaz kaštoŭnaściaŭ. Z druhoha boku, admova moža hučać i ŭ tym sensie, što kopija Kryža ŭ vas jość, chopić vam i jaje… Tak što naŭrad ci Kryž budzie viernuty. U adnym ja absalutna ŭpeŭnieny — jon ceły.

— Kryž Eŭfrasińni Połackaj ceły i znachodzicca ŭ padmaskoŭnym Zahorsku, u Troica-Sierhijevaj łaŭry?

— Na moj pohlad — tak. Maje daśledavańni i lohika padziejaŭ pryvodziać mienavita tudy.

• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0