Biełaruski student u Sinhapury: «Asiadłać» azijackaha tyhra
Michaś Łysiuk: pad bieł-čyrvona-biełym
18-hadovy Michaś Łysiuk — adziny biełaruski navučeniec sietki Kaledžaŭ Abjadnanaha Śvietu (United World College) u Synhapury. Jahonyja ŭražańni ad horadu-krainy, jaki mienš čym za paŭstahodździa adoleŭ šlach ad padniavolnaj kalonii da technalahičnaha flahmana, zapisaŭ Ihar Karniej.
«South East Asia», dziecišča baćki synhapurskich reformaŭ
U kaledž «South East Asia» Michaś Łysiuk pastupiŭ letaś, prajšoŭšy praz ščylnaje sita adboru nacyjanalnych kamitetaŭ UWC. Ustanova hetaja znakavaja choć by tamu, što ŭ 1970-ch była zasnavanaja persanalna ajcom synhapurskich reformaŭ Li Kuan Ju. Ciapier heta samaja vialikaja z paŭtara dziasiatka analahičnych škołaŭ pa ŭsim śviecie i adna z samych prestyžnych.
Za śpinaju ŭ Michasia — akurat ekvatar pieršaha kursu. Možna navat krychu rassłabicca, bo miascovaja zaviadzionka padaravała pazačarhovyja vakacyi z nahody ci nia samaha šanavanaha śviata, pryčym jak u dziaciej, tak i ŭ darosłych, — Novaha hodu pavodle kitajskaha kalendara:
«Kitajski Novy hod — heta śviata, jakoje hlabalna śviatkujecca ŭsim Synhapuram. Naprykład, Rastvo ci zvyčajny Novy hod, eŭrapiejski, jak jaho pryniata tut nazyvać, — tak, jany adznačajucca, da ich rychtujucca, ale heta nie takoje maštabnaje śviata, bo niama ni vychodnych, ničoha takoha admietnaha. Zvyčajnyja dni. Zrešty, dla nas, studentaŭ, i kitajski Novy hod nia maje asablivaha razmachu, bo na vakacyi vydzieleny ŭsiaho tydzień. Nasamreč niedastatkova, kab kudyści pajechać, vybracca ŭ susiednija krainy. Tamu hety čas pakul adpačyvajem. Taksama jość mahčymaść niešta dahnać pa vučobie. To bok tydzień zbolšaha relaksyjny».
Ci ŭdałosia za praminułyja paŭhoda niejak acanić pryčyny radykalnaha pieraŭvasableńnia adnaho z samych paśpiachovych «azijackich tyhraŭ»? Ci sapraŭdy Synhapur — heta «kosmas» u paraŭnańni ź biełaruskimi realijami?
«Nu, ja b nie skazaŭ, što heta całkam inšy śviet. Takoje adčuvańnie, što kab ja trapiŭ, naprykład, u Kitaj ci ŭ Indyju, to byŭ by bolš šakavany. U Synhapury na čale ŭsiaho stajać usio ž eŭrapiejskija standarty, tamu nia nadta składana prystasavacca da miascovych realijaŭ, da rečaŭ, da jakich staviacca z bolšaj pavahaj, čym u nas, i h.d. Inšymi słovami, ja nia byŭ uražany da takoj stupieni, kab być šakavanym. Mnie nie spatrebiłasia miesiacaŭ, kab adaptavacca. Uładkavaŭsia dosyć spakojna. Nie było čahości takoha, što mianie kapitalna ŭraziła, aprača, mabyć, taho, što ŭ pieršy ž dzień ja ledź nie zahinuŭ pad kołami aŭtamabila. Ruch tut levabakovy, a ja kali ŭpieršyniu pierachodziŭ vulicu, prosta nie źviarnuŭ na heta ŭvahi. Toj vypadak, kali treba pra heta pamiatać i być aściarožnym. Ale, u pryncypie, miascovyja kiroŭcy padrychtavanyja, što ŭ Synhapury turystaŭ zaŭsiody chapaje — ja sam bačyŭ ludziej, jakija na arandavanych mašynach vyjaždžali na nie svaju pałasu. Tamu ŭsie ŭsio razumiejuć».
Davodzicca prykładać namahańni, kab «raźvieści» Biełaruś z Rasiejaj
Cikaŭlusia ŭ Michasia, ci hatovy jon trapić u historyju jak ci nia pieršy biełaruski student, jaki navučajecca ŭ Synhapury?
«Napeŭna, u historyju kaledža UWC, chutčej za ŭsio, ja sapraŭdy traplu. Bo, nakolki ja daviedaŭsia, biełarusy ŭsio ž navučajucca ŭ Synhapury, hetaje miesca davoli papularnaje. Prykładam, paśla zakančeńnia mienskaha Ŭniversytetu infarmatyki i radyjoelektroniki niekatoryja siudy pryjaždžajuć, kab atrymać mahistarskuju stupień u Synhapurskim politechničnym universytecie. Ustanovy navat sami zaprašajuć: kali ty zdolny prahramist ci zaŭvažny specyjalist u svajoj halinie, prapanujuć u tym liku i biełarusam. Prynamsi, ja čuŭ, što para-trojka chłopcaŭ ź Biełarusi tut ciapier navučajucca. Choć stasunkaŭ ź imi, ščyra kažučy, jašče nie naładziŭ. Ale fakt, što biełarusaŭ pa śviecie los raskidaŭ niabłaha, zakinuŭ i siudy».
Jak pakazvaje dośvied navučańnia studentaŭ u analahičnych kaledžach, praces znajomstva supravadžajecca prezentacyjaj svajoj krainy. Dyk ci doŭha davodzicca raskazvać na palcach, chto taki biełarus i čamu jon nia «ruski»?
«Abjektyŭna pra Biełaruś viedajuć nia nadta šmat. To bok, dobra, kali prosta viedajuć, što jość takaja kraina; niekatoryja navat abaznanyja, što stalica Biełarusi — Miensk, samy vialiki horad u krainie. Ale ŭ bolšaści viedy ŭ hetaj halinie abmiežavanyja. Praŭda, zdarajucca i vyklučeńni. Prykładam, moj susied pa pakoi, narvežac, jak akazałasia, dobra znajomy z našaj krainaj, pieradusim ź jaje prablemami ŭ peŭnych sferach; u siabie na radzimie ŭ Narvehii navat braŭ udzieł u akcyjach salidarnaści ź biełarusami, u padtrymku narodu Biełarusi. Ščyra kažučy, ja byŭ niamała ŭražany, što ŭ jaho takaja aktyŭnaja hramadzianskaja pazycyja. Z-za našaha hieahrafičnaha miescaznachodžańnia mnohija sapraŭdy aŭtamatyčna asacyjujuć Biełaruś z Rasiejaj, i mnie davodzicca prykładać davoli istotnyja namahańni, kab hetyja asacyjacyi parušyć».
Być u Synhapury i nie vyvučać tajamnicy biznesu — nieabačliva
Synhapur najlepš spryjaje tamu, kab vyvučać ekanamičnyja navuki. Čym Michaś Łysiuk i namahajecca skarystacca. A što jašče ŭ pryjarytecie?
«Što ŭ pryjarytecie? Tak atrymałasia, što ŭ našym kaledžy davoli šmat mahčymaściaŭ vyvučać roznyja pradmiety, pra jakija raniej navat i nia dumaŭ. Z fundamentalnych navuk zastałasia fizyka, jana mnie zaŭsiody padabałasia, tamu ja dla siabie jaje i pakinuŭ. Taksama pačaŭ vyvučać inšyja sfery, u jakich raniej «płavaŭ», nia vielmi razumieŭ, što jany saboj uvohule ŭjaŭlajuć. Sprava ŭ tym, što dla vyvučeńnia hetych dyscyplin u Biełarusi, kali ty chočaš imi avałodać, treba metanakiravana iści va ŭniversytet na hetuju specyjalnaść — skažam, taja ž psychalohija. A tut ja na dobrym uzroŭni vyvučaju psychalohiju, mnie nasamreč padabajecca — nie skažu, što jana ŭ mianie ŭ asablivym pryjarytecie, ale heta nia tolki cikavaja navuka, važna, što jana ščylna sutykajecca z realnym žyćciom. Uvohule, maje pryjarytety — atrymać jak maha bolš šyrokich viedaŭ. Tamu, aproč roznych dyscyplinaŭ, taksama ščylna vyvučaju biznes».
Karespandent: «Tym bolš, akurat toje miesca, dzie biznes vyvučać i varta».
«Sapraŭdy, jany vielmi ŭvažliva staviacca da lepšych usiaśvietnych noŭ-chaŭ, pieradusim madernovych. Tamu heta nia jość vyvučeńnie biznesu tolki ŭ teoryi, na palcach, heta ŭsio padajecca ŭ prykładnym rečyščy. Dziela spraviadlivaści, heta adzin z samych papularnych pradmietaŭ u kaledžy, biznes i ekanomiku šmat chto vyvučaje. Bo kali ty žyvieš u takim atačeńni, dzie ŭsie aryjentavanyja na zarablańnie hrošaj, dzie duchoŭnyja kaštoŭnaści, mahčyma, čas ad času prynosiacca ŭ achviaru kańjunktury, ty musiš trymać ruku na pulsie, viedać pra biznes usio. Tym nia mieniej, chaču adznačyć: dzieci, jakija vučacca pad dacham našaha UWC, atrymlivajuć kurs na ŭśviedamleńnie samych roznych kaštoŭnaściaŭ, a nia tolki na zarablańnie hrošaj, jak svaich synoŭ i dačok natchniajuć navat baćki».
Jašče niekalki dziasiatkaŭ hadoŭ tamu Synhapur byŭ zaštatnym kutkom Azii biez anijakich prykmietaŭ «prasunutaści». «Skačok tyhra» byŭ zrobleny praktyčna biez razhojdvańnia, pra ŭnikalnuju ekanamičnuju madel horadu-dziaržavy zahavaryli jašče ŭ 1980-ja.
I moža pry niejkim hipatetyčnym raskładzie paŭtaryć taki podźvih i Biełaruś? Tym bolš što biełaruskaje kiraŭnictva nia raz vykazvała zacikaŭleńnie ŭ synhapurskim dośviedzie.
«Heta davoli składanaje pytańnie. Usio ž, jak mnie padajecca, vialikuju rolu adyhryvaje mentalnaść ludziej. A tut jana zusim inšaja. Za hety čas ja troški padvučyŭ historyju Synhapuru, parazmaŭlaŭ ź miascovymi, jak tut što adbyvałasia. Dyk voś, jašče paŭstahodździa tamu tut sapraŭdy była vioska vioskaj. To bok — ničoha asablivaha, nievialiki port, nijakaj admietnaj roli ŭ rehijonie. Ale premjer-ministar Li Kuan Ju, jaki ličycca «ajcom» synhapurskaha «ekanamičnaha cudu», zrabiŭ staŭku na kardynalnyja reformy. Na pieršyja pazycyi byli vyniesienyja adukacyja i achova zdaroŭja, u krainu byŭ zaprošany mižnarodny kapitał. Paralelna byli pryniatyja vielmi strohija zakony nakont alkaholu, nakont narkotykaŭ, nakont karupcyi. Jon pasadziŭ u turmu za karupcyju navat svajho najlepšaha siabra i brata. Čałaviek nadzvyčaj pryncypovaj pazycyi. Paśla takich reformaŭ Synhapur, tak, raskvitnieŭ».
U pravavoj sfery Synhapur — nie najlepšy prykład dla pierajmańnia
Pry hetym Michaś adznačaje, što kazać pra hetkija ž zavajovy ŭ inšych halinach dosyć składana, i pieradusim heta tyčycca svabody vykazvańnia:
«Ščyra kažučy, pry hetym ni pra jakuju demakratyju, ni pra jakija volnaści kazać nielha. Mižnarodnaja supolnaść zapluščvaje na heta vočy, tamu što ŭzrovień žyćcia vysoki, a kali tak, to nia nadta chvalujuć demakratyčnyja kaštoŭnaści, pravy na svabodu słova ci vykazvańnia. Ja nia dumaju, što tak atrymajecca ŭ Biełarusi. Šmat biełarusaŭ padarožničaje, naŭprost ci ŭskosna dałučajecca da eŭrapiejskich pracesaŭ, i kaštoŭnaści svabody vykazvańnia ŭ Biełarusi dosyć mocna pryščapilisia. Navat niahledziačy na toje, što ŭ nas ciapier hetaha asabliva i niama, usie ŭsio razumiejuć. Sapraŭdy, z Synhapuru možna brać prykład, bo heta vielmi pakazalnaja historyja, jak jany zrabili navat nia toje što skačok, a nadzvyčaj daloka prasunulisia. Niekatoryja navat kažuć, što ŭ Synhapury ŭžo CHCHII stahodździe, a nie XXI. A što tyčycca pravavoj sfery, niekatorych inšych halinaŭ, nia dumaju, što Biełarusi treba brać prykład z Synhapuru».
Michaś Łysiuk — vypusknik Biełaruskaha humanitarnaha liceju imia Jakuba Kołasa. Biaź lišniaj ścipłaści kaža, što licejskaja zahartoŭka dazvalaje hodna pradstaŭlać Biełaruś na mižnarodnaj arenie:
«Viadoma, adčuvajecca, što ŭ mianie jość licejski padmurak, tamu što za 4 hady liceju ŭsio ž vučyśsia dumać krychu pa-inšamu, bolš analizuješ toje, što navokał adbyvajecca. Dla mianie było vialikim dzivam, što intaresy ŭ tych, chto siudy pryjaždžaje, ja b nie skazaŭ, što nadta šyrokija. U bolšaści svajoj ludzi aryjentujucca na toje, što heta prosta dobraja mahčymaść źjechać, dy jašče ŭ prystojnaje miesca. Nacyjanalnyja stypendyjaty, jakija pryjechali sa svaich krainaŭ jak vydatnyja pradstaŭniki maładoha pakaleńnia, nasamreč nia viedajuć historyi, nia viedajuć kultury svajoj radzimy, nia kažučy pra inšyja kropki na mapie. Hetym ja byŭ uražany dy hłybini dušy, prynamsi, takoha zusim nie čakaŭ. Usio ž licej, naša licejskaja supolnaść daje hruntoŭnaje ŭjaŭleńnie pra značny kulturna-histaryčny zrez. Tamu našy liceisty jeduć z krychu inšymi metami. Dla mianie, naprykład, hałoŭnaja meta — skončyć za miažoj universytet i pryvieźci atrymany vopyt, suviazi, jakija ja nabudu i ŭžo nabyvaju ŭ pracesie vučoby, kab prasunuć ich u žyćcio ŭ Biełarusi».
Zarobak vykładčyka ŭ kaledžy — blizu 200 tysiač dalaraŭ na hod
Z «treciaha» śvietu ŭ «pieršy» Synhapur trapiŭ dziakujučy, siarod inšaha, daskanałaj systemie dyferencyjacyi zarobkaŭ, pry jakich adkaznyja asoby nie zakłapočanyja prablemaj chabaru dy łabisckaj palitykaj na karyść niejkich hrupovak. U vyniku prystojnyja prybytki dazvalajuć hramadzianam nia dumać pra toje, jak sustreć staraść:
«Naprykład, reč, jakaja mianie vielmi ŭraziła, kali ja siudy pryjechaŭ, dyk heta toje, što tut niama nijakich pensijaŭ. To bok niama takoj hradacyi, što čałavieku stuknuła 60 ci kolki tam hadoŭ, i jon aŭtamatyčna pierastaje pracavać. Kali ŭ ciabie jość lišnija hrošy, ty možaš nie pracavać uvohule, a kali maješ patrebu — dyk budzieš «pachać» da samaj śmierci. Ni pra jakuju sacyjalnaść, jak bačym, kazać nibyta nie vypadaje. Ale, adrozna ad Biełarusi, tut jość mahčymaść žyć biaźbiedna i biaz pensii. Zarobki, miakka kažučy, na zajzdraść. Prykładam, zarobak nastaŭnika ŭ našym kaledžy — dzieści 200 tysiač dalaraŭ na hod. Nie mahu kazać pra dakładnyja sumy, ale jany pryblizna takich maštabaŭ. Va ŭsiakim razie, 5–6 tysiač dalaraŭ na miesiac — heta siaredni prybytak pa krainie, a zusim nie fantastyčny, jak pa mierkach Biełarusi. Možna realna adkłaści na staraść, nie asabliva spadziejučysia na symbaličnuju pensiju».
Usia infrastruktura astraŭnoj dziaržavy prystasavanaja da taho, kab čałaviek udaskanalvaŭsia jak razumova, tak i fizyčna:
«Tak, vučoba vučobaj, ale dosyć šmat času ja taksama addaju sportu. U Biełarusi ŭ mianie nie było takich mahčymaściaŭ zajmacca sportam, jakija jość tut. Ja kali pryjechaŭ, u realnaści sutyknuŭsia z tym, što dahetul bačyŭ tolki ŭ amerykanskich filmach — skažam, adbor u kamandu pa rehbi. Ty prychodziš, ciabie realna praviarajuć na vynoślivaść, a potym padychodzić trener i kaža: dobra, ty nam pasuješ, my zhodnyja z taboj hulać. Voś paŭhoda adzajmaŭsia rehbi, zacikaviŭsia, za hety čas navat ź biełaruskimi rehbistami skantaktavaŭsia, jakija hulajuć u Biełarusi, pahladzieŭ, što tam za sytuacyja, byŭ navat zaprošany paŭdzielničać u treniroŭkach, jak pryjedu ŭ Miensk. Hety vid sportu ja znajšoŭ davoli cikavym. Zaadno pierakanaŭsia, što sportam zajmacca ŭsio ž treba: vučoba zajmaje šmat času, ale treba abaviazkova pieraklučacca, kab choć kryšačku pierajści na inšuju chvalu. Ciapier zajmajusia spłavam na kajakach, taksama skałałazańniem».
Najlepšaje miesca za ziamli — «kavavy sad» na dachu chmaračosa
Lubimyja miescy, dzie bavić čas strakataja studenckaja publika, — pieradusim synhapurskija chmaračosy, dachi jakich stylizavanyja pad nievialičkija aazisy. Jak kaža Michaś, z vyšyni ptušynaha palotu adkryvajecca sapraŭdy fantastyčny vid na vakolicy:
«Dyscyplina dosyć žorstkaja, ale kali ty žyvieš u horadzie — a naš kaledž amal što ŭ samym centry — to, viadoma, nas nichto nie abmiažoŭvaje. To bok, kali takoje žadańnie jość, to vyjści ŭ horad niama nijakich prablemaŭ. Paśla vučoby, zrazumieła. A dzie bavim čas? Viadoma, lubimyja miescy ŭžo jość. Tut vielmi šmat maleńkich kaviaraniek, jakija asabista dla mianie, napeŭna, etalon kaviarniaŭ u Synhapury, razynačka ŭsioj krainy. Heta kaviarni na dachach chmaračosaŭ. Zvyčajna tam raźbity sad, kožnaje miesca z absalutna svaim, specyfičnym ducham. Ty siadziš na dachu chmaračosa, va ŭtulnym sadku, hladziš na mora, na horad, jaki hudzie pad taboj. Heta niepieradavalna. Akramia taho, tut možna sapraŭdy papić vielmi dobraj kavy. Heta, napeŭna, samy klasny sposab, jak možna pravieści svoj volny čas».
Kaledž «South East Asia» byŭ adčynieny ŭ 1971 hodzie premjer-ministram Synhapuru Li Kuan Ju. Pieršapačatkova navučalnaja ŭstanova nazyvałasia Mižnarodnaj škołaj Synhapuru i była aryjentavanaja na dziaciej zamiežnych specyjalistaŭ. Pakolki škoła była ščylna źviazanaja z Kaledžami Abjadnanaha Śvietu, u 1975-m jana stała aficyjnym siabram ruchu, atrymaŭšy i dahetul zachoŭvajučy ciapierašniuju nazvu. Michaś Łysiuk — pieršy biełaruski student za ŭsiu historyju hetaj ustanovy.
Sioleta dla Biełarusi abvieščany konkurs na atrymańnie biaspłatnych stypendyjaŭ na navučańnie ŭ nastupnych kaledžach United World Colleges:
- Armenija (UWC Dilijan)
- Synhapur (UWCSEA)
- Narvehija (UWC Red Cross Nordic)
Pretendenty pavinny mieć 16 hadoŭ na 1 vieraśnia 2015-ha. Navučańnie viadziecca na anhielskaj movie pavodle systemy Mižnarodnaha bakalaŭreatu. Padrabiaznaści — na sajcie Nacyjanalnaha kamitetu UWC-Belarus.
«Ja pryjechała ŭ 4:50 i była ŭ čarzie 77-ja». Jak ryełtarka nabyvała dla siabroŭki kvateru ŭ elitnym ŽK Minska9
Kamientary