Aŭtarytaryzm na aŭtarytaryzm nie mianiajuć

20.12.2002 / 13:00

U peŭnych demakratyčnych kołach papularnymi stali razvažańni: maŭlaŭ, abvastreńnie kanfliktu pamiž aficyjnym Mienskam i Maskvoj voś-voś pryviadzie da doŭhačakanych palityčnych źmienaŭ u našaj krainie.

Praŭda, daviadziecca krychu pastupicca suverenitetam, choć Rasieja naŭrad ci pojdzie na poŭnaje pahłynańnie Biełarusi — dziela ekanamičnych prablemaŭ, jakija niepaźbiežna paŭstanuć u hetym vypadku, i praź niezadavolenaść Zachadu hetym krokam Kramla. Navat bahataja Zachodniaja Niamieččyna zapłaciła za inkarparacyju ŭschodnich ziemlaŭ padzieńniem VUP i stahnacyjaj ekanomiki ŭ 1990—93 h. Da taho ž Rasieja, ZŠA i Vialikaja Brytanija źjaŭlajucca harantami niezaležnaści Biełarusi paśla vyvadu z našaj terytoryi jadravaj zbroi. Inkarparacyjaj Rasieja pastaviła b svaich zachodnich partneraŭ u niajomkaje stanovišča.

Hałoŭnaje — vielič

Słabaść hetych arhumentaŭ vidavočnaja. Rasieja nie naležyć da krainaŭ, jakija dziejničajuć racyjanalna, padličvajučy ŭsie plusy i minusy tych ci inšych palityčnych rašeńniaŭ. Vielmi važnuju rolu ŭ časie vybaru palityčnaha kursu hraje iracyjanalny faktar “vieličy dziaržavy”. Dziela jaho Rasieja ŭžo šeść hadoŭ viadzie kryvavuju vajnu ŭ Čačenii, dziela jaho Pucin zahadaŭ specnazu “vyzvalać” zakładnikaŭ “Nord-Ostu”, ryzykujučy žyćciami i zakładnikaŭ, i specnazu, a nia vieści pieramovy z terarystami. Biełaruskaje pytańnie taksama naležyć da liku tych, dzie arhumenty na karyść “Vialikaj Rasiei” pieravažajuć zdarovy sens.

Padčas niadaŭnich słuchańniaŭ u Dumie pa pytańni biełaruska-rasiejskaj intehracyi, deputaty navat i nie chavali svaich planaŭ inkarparacyi Biełarusi. Jak adznačyŭ u interviju hazecie “Biełorusskij rynok” adzin z udzielnikaŭ słuchańniaŭ ź biełaruskaha boku Valery Karbalevič, “biełaruskija i rasiejskija ŭdzielniki razumieli intehracyju pa-roznamu. Pieršyja — jak uzajemavyhadnaje ekanamičnaje j palityčnaje supracoŭnictva, dapamohu Rasiei ŭ demakratyzacyi Biełarusi; druhija — jak abjadnańnie ŭ adnu dziaržavu. I hetaje pytańnie, na žal, nijak nie abmiarkoŭvałasia”.

“Dziela ichnaha dabra”

A paśla taho, jak pucinskaja Rasieja “pasiabravała” z ZŠA na hlebie antyterarystyčnaje baraćby, zachavańnie hetaha chaŭrusu časam padajecca na Zachadzie bolš istotnym, čym suverenitet nievialikaj krainy, jakaja jašče j naležyć da “vosi zła”. Inkarparacyja Biełarusi ŭ skład Rasiei robicca dla “iejnaha ž dabra” i budzie niepaźbiežna supravadžacca “iejnaj demakratyzacyjaj” i “abaronaj pravoŭ” tutejšaha nasielnictva. Tak, napeŭna, patłumačać rasiejskija palityki svaim zachodnim kaleham sens anšlusu, kali toj adbudziecca.

Ale historyja nia viedaje nivodnaha vypadku, kali b metrapolija rabiła svaju kaloniju volnaj i demakratyčnaj, nie dajučy joj niezaležnaści. Ujavim sabie: narod zaležnaj krainy atrymaŭ ad “haspadara” prava svabodna vyjaŭlać svaju volu — u tym liku i volu adździalacca j adnaŭlać niezaležnaść. Navat demakratyčnaja Brytanija pravodziła žorstkuju kalanijalnuju palityku ŭ Indyi, Paŭdniovaj Afrycy, Aŭhanistanie. Liberalnyja reformy tam — nakštałt uviadzieńnia miascovaha samakiravańnia ŭ Indyi ŭ 1919 h. ci pašyreńnia vybarčych pravoŭ indusaŭ u 1935 h. — byli vymušanymi krokami brytanskich uładaŭ u adkaz na masavuju nacyjanalna-vyzvolnuju baraćbu, jakaja ŭ Indyi pravodziłasia niehvałtoŭnymi metadami (“satjahracha”).

Mocnaja ruka

Adnosna praktyčnaj mahčymaści zamianić siońniašniuju dyktaturu ŭ niezaležnaj Biełarusi na zaŭtrašniuju demakratyju ŭ składzie Rasiei ŭźnikajuć jašče bolšyja pytańni. Sama Rasieja nie źjaŭlajecca demakratyčnaj krainaj. Kali raniej možna było kazać pra peŭnyja tendencyi demakratyzacyi, pra marudny i pakutlivy šlach palityčnych reformaŭ źvierchu pry Jelcynu, pra demakratyju choć by ŭ stalicach i bujnych haradach, dyk paśla prychodu da ŭłady Pucina ab hetym nie davodzicca navat uzhadvać. Rasiejskija reformy spynilisia na ŭviadzieńni rynkavaj ekanomiki i pryvatyzacyi dziaržaŭnaj majomaści. U sučasnaj Rasiei amal zhibieła kankurencyja palityčnych alternatyvaŭ, pravaja i levaja apazycyja Pucinu zrabilisia pamiarkoŭnymi j kišennymi, stanovišča niezaležnych ŚMI značna pahoršyłasia, u rasiejskich rehijonach adbyvajucca masavyja parušeńni pravoŭ čałavieka. Sapraŭdnyja demakratyčnyja instytuty i pracedury rasiejskaj kiroŭnaj elicie pakul nie spatrebilisia.

Nie byvaje demakratyčnych imperyj

Heta tłumačycca šeraham pryčynaŭ. Pa-pieršaje, prablema nacyjanalnaj identyčnaści ŭ šmatnacyjanalnaj i šmatkanfesijnaj Rasiei pa-raniejšamu pakidaje aktualnaj dylemu, vykazanuju ŭ svoj čas Źbihnievam Bžazinskim: “Rasieja moža być albo imperyjaj, albo demakratyjaj, ale jana nia moža być i adnym, i druhim adnačasova”. Pa-druhoje, urady Harbačova—Jelcyna sprabavali aŭtarytarnymi metadami ŭvodzić demakratyju spačatku ŭ SSSR, potym — u Rasiei. Heta niepaźbiežna viało da asłableńnia instytutaŭ narodaŭładździa, parlamentaryzmu. Razbureńnie starych palityčnych instytutaŭ nie supravadžałasia stvareńniem novych, ukarenienych u hramadztvie. U vyniku paŭstała žorstkaja centralizavanaja systema, jakaja ź ciažkaściu paddajecca refarmavańniu.

Demakratyzacyja ŭ Rasiei supravadžałasia pavieličeńniem razryvu pamiž bahatymi i biednymi, rostam złačynnaści, asłableńniem mižnarodnych pazycyjaŭ krainy, zroščvańniem niekatorych rehijanalnych elitaŭ z złačynnymi hrupoŭkami. Heta rasčaravała vybarščykaŭ u “demakratyi”. U siaredzinie 90-ch čverć rasiejcaŭ vykazvałasia za mocnuju ruku, “za rasiejskaha Pinačeta”. Pryznačeńnie Pucina prezydentam u 2000 h. i stałasia svojeasablivym adkazam kiroŭnaj elity na joju ž spravakavanyja praaŭtarytarnyja źmieny ŭ hramadzkaj śviadomaści.

Kolki demakratyi ŭ Kałmykii

Nijaki varyjant dałučeńnia Biełarusi da Rasiei nie spryčynicca da źniščeńnia aŭtarytarnych paradkaŭ i refarmavańnia palityčnych dy ekanamičnych instytutaŭ u našaj krainie. Biełaruś pieraŭtvorycca ŭ adzin (ci ŭ 6) rehijon(aŭ) Rasiei, kštałtu Kałmykii ci Krasnadarskaha kraju, dzie “nie stupała naha nivodnaha demakrata”. Ekanomika trapić pad poŭny kantrol rasiejskaha napaŭkryminalnaha kapitału, značna abvostrycca prablema biespracoŭja i sacyjalnaja sytuacyja ŭ vyniku pryvatyzacyi biełaruskich pradpryjemstvaŭ biznesoŭcami z uschodu. Tamu ŭsurjoz nia moža navat abmiarkoŭvacca prapanova: my vyzvalajem vas ad dyktatury, a vy addajacie nam svoj suverenitet. Nastupstvam takoha hiešeftu stałasia b zamiena adnaje formy aŭtarytaryzmu na inšuju, pieraadoleć jakuju biełaruskamu hramadztvu było b značna ciažej, čym adchilić ad ułady sučasny palityčny režym. Adzinym šlacham Biełarusi da demakratyi j dabrabytu źjaŭlajecca šlach zachavańnia i ŭmacavańnia nacyjanalnaj niezaležnaści.

Uładzimier Roŭda