Кепскі мір ці зацяжная вайна. Як Украіна рыхтуецца да таго, што Трамп паспрабуе адразу пасадзіць яе за стол перагавораў
Ці могуць найбліжэйшым часам пачацца мірныя перамовы паміж Украінай і Расіяй? Ці сядуць за адзін стол Уладзімір Зяленскі і Уладзімір Пуцін? Якой можа быць дамова аб перамір'і? Гэтыя пытанні ўжо некалькі тыдняў абмяркоўваюцца на старонках як сусветных, так і ўкраінскіх медыяў. Над імі разважаюць палітыкі і эксперты ў розных краінах, піша ВВС.
19.11.2024 / 00:53
Дональд Трамп. Фота: АP Photo / Alex Brandon
Падставай для такога абмеркавання стала перамога Дональда Трампа на прэзідэнцкіх выбарах у ЗША — ён жа абяцаў вельмі хутка завяршыць вайну ў выпадку абрання.
З таго моманту, як стала зразумела, хто стане наступным прэзідэнтам ЗША, СМІ, спасылаючыся на крыніцы, публікуюць пункты з меркаванага «мірнага плана» Трампа. Але адсутнасць якой-небудзь канкрэтыкі ад самога абранага прэзідэнта наводзіць на думку, што гэтыя прапановы пакуль толькі распрацоўваюцца і ніхто дакладна не ведае, што будзе ў гэтым плане.
Украіна рыхтуецца да таго, што новы амерыканскі прэзідэнт паспрабуе ўжо ў пачатку новага тэрміна пасадзіць Украіну і Расію за стол перамоваў. Так што ў офісе прэзідэнта Ўкраіны Уладзіміра Зяленскага не выключаюць, што вайна можа скончыцца ў наступным годзе.
Сітуацыя на фронце і настроі людзей
Сітуацыя на фронце для Украіны складаная — расейцы наступаюць адразу на некалькіх кірунках. Адначасова з надыходам ідуць пастаянныя абстрэлы гарадоў «шахедамі» і ракетамі. Украінцаў знясільваюць баявыя дзеянні, бяссонныя ночы і пачуццё страху перад зімой, якую многія ўжо называюць «самай цяжкай».
Толькі за кастрычнік расійская армія змагла захапіць 500 кв. км украінскай тэрыторыі — гэта самая вялікая захопленая тэрыторыя з сакавіка 2022 года.
Расійскае войска працягвае прасоўвацца ў Данбасе, актывізаваўшы дзеянні ў кірунку Купянска і Запарожжа, «кашмарыць» авіяцыйнымі бомбамі Сумы і Харкаў і нарошчвае групоўку войскаў на Курскім кірунку (верагодна, туды ж былі накіраваныя вайскоўцы з КНДР), каб выбіць адтуль УСУ, якія зайшлі туды у пачатку жніўня.
Эксперты і вайскоўцы, з якімі журналісты пагутарылі, сыходзяцца на тым, што Крэмль мае намер захапіць яшчэ больш украінскай тэрыторыі, каб у выпадку пачатку перамоваў аб перамір'і мець максімальна выгадныя пазіцыі. Як мінімум, у Крамлі, верагодна, разлічваюць выйсці на межы Данецкай і Луганскай абласцей. Як максімум — захапіць яшчэ адзін ўкраінскі абласны цэнтр — верагодней за ўсё, Запорожжа.
Час ідзе не на карысць Украіны, паколькі на фронце ўсё больш адчуваецца недахоп людзей, а тыя, хто ваюе, даўно не былі на пабыўцы дома і стаміліся.
Апытанні паказваюць, што жыхары Украіны разумеюць важнасць мабілізацыі, але яна суправаджаецца такой вялікай колькасцю праблем, што яны ўжо страцілі веру ў справядлівасць. А сталыя карупцыйныя скандалы, у якіх аказваюцца замяшаныя службоўцы, вырашаючыя, каго мабілізаваць, а каго не; так званая «бусіфікацыя» — гвалтоўная мабілізацыя; дрэнна наладжаная сістэма навучання навабранцаў і ўнутраныя канфлікты паміж камандаваннем і радавымі — усё гэта моцна дэматывуе людзей ісці на вайну.
Але ёсць яшчэ адна прычына.
Людзі эвакуююцца з Пакроўска, жнівень 2024 года. Фота: Getty Images
Апытанне, праведзенае ва Украіне ў жніўні «Лабараторыяй журналістыкі грамадскай цікавасці» сумесна з міжнароднымі экспертамі, паказала, што ва ўмовах зацяжной вайны ўкраінцы пачалі больш цвяроза глядзець на сітуацыю.
Яны знялі «ружовыя акуляры» і зразумелі, што «кава ў Крыме» будзе не хутка, а межы 1991 года — гэта перспектыва не сённяшняга і далёка не заўтрашняга дня, вынікае з апытання.
Гэта, у сваю чаргу, стала прычынай таго, што насельніцтва ўсё больш падтрымлівае ідэю перамоваў з Расіяй. Апублікаванае ў кастрычніку апытанне Цэнтра Разумкова паказала, што ўсё больш людзей выступаюць за пачатак мірных перамоваў. Калі год таму гэтую ідэю падтрымліваў кожны пяты рэспандэнт, то зараз — кожны трэці. Іншае сацыялагічнае даследаванне, праведзенае ў кастрычніку, сведчыць, што ўсё менш украінцаў вераць у перамогу, хаця большасць апытаных усё ж спадзяюцца, што Украіна выйдзе з гэтай вайны пераможцай.
Першыя рашэнні Трампа
Многіх ва Украіне (як і ў свеце) збянтэжыла перамога Дональда Трампа на выбарах у ЗША. У першую чаргу таму, што і ён сам, і прадстаўнікі яго каманды рабілі непрыемныя для Кіева заявы аб умовах завяршэння вайны. То гаварылася пра мір на нявыгадных для Украіны ўмовах, то гучалі пагрозы спыніць фінансавую падтрымку і пастаўкі зброі.
Неафіцыйна ва ўкраінскім кіраўніцтве гаварылася, што прычынай такіх супярэчлівых заяў была занадта напружаная абстаноўка падчас выбарчай кампаніі ў ЗША.
Дональд Трамп і Камала Харыс ішлі аднолькава і таму ў барацьбе за галасы выбаршчыкаў, якія вагаліся, звярталіся да гучных, часам супярэчлівых заяваў.
Пасля выбараў і перамогі кандыдата ад Рэспубліканскай партыі інтрыга наконт таго, як ён збіраецца завяршыць вайну ва Украіне, толькі ўзрасла. Заходнія выданні публікуюць верагодныя варыянты «плана Трампа», малююць магчымыя сцэнары развіцця падзей і нават пішуць пра ягоную нібыта тэлефонную размову з Уладзімірам Пуціным, якую Крэмль пасля афіцыйна адмаўляў і называў фэйкам. Да гэтага часу афіцыйнай інфармацыі пра тое, калі ж адбудзецца першая размова Трампа з Пуціным (ці яна ўжо адбылася?), няма.
Таму ўсе здагадкі наконт таго, што прапануе новаабраны амерыканскі прэзідэнт Зяленскаму і Пуціну, так і застаюцца толькі здагадкамі. Дональд Трамп яшчэ не прадставіў свой мірны план, а яго першыя пасля выбараў заявы аб вайне ва Украіне абмяжоўваюцца агульнымі фразамі: «Мы будзем вельмі ўпарта працаваць з Расіяй і Украінай. Гэта павінна спыніцца. Расія і Украіна павінны спыніцца».
Эксперты мяркуюць, што ў цяперашні час у каманды Трампа існуюць пэўныя апорныя ідэі, а гатовага мірнага плана няма. Але, мяркуючы па ўсім, гэтыя ідэі так ці інакш зводзяцца да замарозкі канфлікту.
«Замарожванне вайны па лініі фронта. Замарожванне пытання аб членстве ў НАТА. Замарожванне, прынамсі, фінансавай дапамогі. Такая комплексная замарозка», — лічыць дырэктар цэнтра «Новая Еўропа» Алена Гетманчук.
Па словах эксперта, такое бачанне не моцна адрозніваецца ад уяўлення аб перамір'і, якое было ў Белага дома пры дэмакратах. Аднак дэмакраты лічылі, што перамовы павінен ініцыяваць менавіта прэзідэнт Украіны, а не амерыканскі прэзідэнт, а падтрымка Украіны павінна быць, хоць і абмежаванай, але максімальна працяглай у часе.
На днях амерыканскі Fox News паведаміў, што абраны прэзідэнт хутка прызначыць спецыяльнага прадстаўніка па Украіне. Каго менавіта — афіцыйна не называюць. Гэта не нешта новае для Дональда Трампа. Падчас свайго мінулага тэрміна ён ужо прызначаў такога спецпрадстаўніка – ім быў Курт Уолкер. І гэтая мадэль сябе цалкам апраўдала.
«Нам патрэбен уплывовы прадстаўнік з пастаянным доступам да Трампа, — кажа Алена Гетманчук. — Мадэль з Куртам пры першым прэзідэнцтве прадэманстравала сваю эфектыўнасць».
У Кіеве з хваляваннем чакаюць нейкай канкрэтыкі па далейшым супрацоўніцтве ад абранага прэзідэнта ЗША, але пры гэтым прызнаюць — лёгка дакладна не будзе.
Адначасова заходняя прэса канстатуе, што з Трампам нялёгка будзе і Крамлю. Гэта стала зразумела пасля першых анонсаў кадравых прызначэнняў. Выданне Politico піша, што будучае прызначэнне кангрэсмена ад Фларыды Майкла Уолтца дарадцам па пытаннях нацбяспекі і сенатара ад Фларыды Марка Рубіё дзяржсакратаром служаць станоўчым сігналам для Украіны.
Уолтц і Рубіа выступаюць за канцэпцыю «спачатку Амерыка», але ў той жа час яны за жорсткую палітыку ЗША ў дачыненні да Кітая, Ірана і Расіі. Першы нават прапаноўваў дазволіць Украіне біць амерыканскай дальнабойнай зброяй па Расіі, што адміністрацыя Джо Байдэна доўга не падтрымлівала.
Зяленскі і Трамп сустрэліся ў Нью-Ёрку 27 верасня 2024 года. Інтрыга наконт гэтай сустрэчы захоўвалася да апошняга. Фота: Getty Image
Украінскія эксперты раяць не спяшацца з высновамі, паколькі ключавое і апошняе слова па многіх пытаннях, у тым ліку ў пытанні вайны ва Украіне, усё роўна будзе за Трампам.
«Я б пакуль не рабіў высноваў аб тым, як будуць дзейнічаць Марк Рубіа ці Майкл Уолтц, па тым, як яны ў мінулым галасавалі і што яны заяўлялі. Іх пазіцыя ў апошні час адрознівалася ад меркавання Трампа», — кажа палітолаг Уладзімір Фясенка.
Пры гэтым ён прызнае, што некаторыя рашэнні новаабранага амерыканскага прэзідэнта шчыра здзіўляюць. Напрыклад, кандыдатура міністра абароны – ім стане вядучы Fox News Піт Хегсэт. Але ў любым выпадку, упэўнены Фясенка, трэба набрацца цярпення і пачакаць, паколькі ўсе кандыдатуры, прапанаваныя Трампам, яшчэ павінны атрымаць падтрымку Сената, а таксама прайсці праверку на здольнасць ужывацца з самім Трампам.
Вялікія надзеі на Байдэна
Па даных Бі-бі-сі, улады Украіны ўжо актыўна наладжваюць кантакты з ключавымі людзьмі ў камандзе Дональда Трампа. Некаторыя крыніцы сцвярджаюць, што кіраўнік Офіса прэзідэнта Украіны Андрэй Ярмак найбліжэйшым часам збіраецца ў ЗША, каб правесці перамовы з прадстаўнікамі абранага прэзідэнта. Афіцыйна гэтую інфармацыю ў офісе прэзідэнта не каментуюць.
Акрамя гэтага, Уладзімір Зяленскі ўскладае вялікія надзеі на апошнія месяцы прэзідэнцтва Джо Байдэна. У апошнія тыдні працягваліся інтэнсіўныя перамовы і нібыта была атрыманая згода адносна прадастаўлення Украіне дазволу біць дальнабойнай зброяй углыб Расіі. Пры гэтым афіцыйна ў Белым доме гэтую інфармацыю да гэтага часу не апублікавалі.
Гэта тое рашэнне, якое ёсць у плане перамогі Зяленскага. Ён прадставіў яго ў верасні ў ЗША і ўвесь гэты час чакаў адказу амерыканскіх партнёраў.
Украінская служба Бі-бі-сі спытала офіс прэзідэнта Украіны аб тым, ці сапраўды Кіеў атрымаў дазвол выкарыстоўваць дальнабойную зброю для ўдараў па тэрыторыі Расіі, аднак там адмовіліся ад каментароў.
На мінулым тыдні брытанская прэса паведаміла, што прэм'ер Брытаніі Кір Стармер і прэзідэнт Францыі Эманюэль Макрон «патроілі намаганні», каб пераканаць Джо Байдэна даць дазвол на ўдары па тэрыторыі Расіі да таго, як Трамп уступіць на пасаду прэзідэнта ЗША.
Паводле інфармацыі Бі-бі-сі, Лондан яшчэ летам гатовы быў даць такі дазвол, але чакаў згоды Вашынгтона.
Таксама ўкраінскія ўлады спадзяюцца на тое, што менавіта ў пераходны перыяд — у апошнія месяцы знаходжання Байдэна на пасадзе прэзідэнта — атрымаецца дамагчыся запрашэння Украіны ў НАТА. Хаця з гэтым пунктам усё значна складаней.
Напярэдадні амерыканскіх выбараў Зяленскі прызнаў, што шмат залежыць ад ЗША, у прыватнасці ад таго, ці будуць яны дастаткова актыўныя, каб пераканаць краіны-скептыкі ў Еўропе. Сярод іх — Германія, Венгрыя і Славакія.
Уладзімір Зяленскі раней тлумачыў, што запрашэнне ў НАТА — гэта яшчэ не сяброўства, а таму няма ніякіх перашкод, каб прыняць гэтае рашэнне яшчэ падчас вайны.
Гэтае рашэнне для Кіева важна яшчэ і таму, што калі і пачнуцца перамовы з Расіяй — Пуцін дакладна будзе настойваць на «пазаблокавай» Украіне. Таму Кіеў хоча максімальна ўзмацніць свае пазіцыі перад перамовамі. Сам Зяленскі прызнаў у нядаўнім інтэрв'ю ўкраінскаму радыё, што ў перамовы трэба заходзіць з моцнымі пазіцыямі, чаго пакуль няма.
«Калі мы будзем гаварыць з Пуціным у тых умовах, у якіх знаходзімся зараз, не ўзмацніўшы свае пазіцыі — то на ўваходзе ў перамоўны працэс мы будзем у пройгрышным становішчы. Са слабой пазіцыяй няма чаго рабіць на гэтых перамовах», — казаў Зяленскі.
Сустрэча Байдэна і Трампа ў Белым доме, 13 лістапада 2024 г. Фота: Getty Image
Пакуль сітуацыя выглядае так, што план перамогі Зяленскага рыхтаваўся пераважна для адміністрацыі Байдэна, які будзе заставацца прэзідэнтам ЗША да студзеня 2025 года. Таму Зяленскі і называў тэрміны выканання гэтага дакумента — да канца года, таму такі паспех быў з яго распрацоўкай і прэзентацыяй. Хаця некалькі пунктаў, як сцвярджаюць аглядальнікі, былі разлічаны ўжо на прэзідэнцтва Трампа. Гэта замена часткі амерыканскіх войскаў у Еўропе украінскімі пасля завяршэння вайны і выкарыстанне прыродных рэсурсаў Украіны. Перамовы аб гэтым яшчэ наперадзе.
Асноўнае пытанне сёння — ці пойдзе на выкананне ключавых для Украіны пунктаў Джо Байдэн. У Кіеве разлічваюць, што цяперашняе кіраўніцтва Белага дома дасць Украіне максімум таго, што можа даць – і ў дачыненні да зброі, і ў дачыненні да грошай. Калі Украіне атрымаецца ўтрымаць пазіцыі ў Курскай вобласці, і ёй дадуць дазвол біць дальнабойнай зброяй па тэрыторыі Расіі, то гэта ўзмоцніць пазіцыі Кіева на маючых адбыцца мірных перамовах з Расіяй.
А перамовы пра мір, верагодна, зусім не за гарамі.
Пуціна выводзяць з ізаляцыі?
Трамп так часта абяцаў пасадзіць Украіну і Расію за стол перамоваў, што гэта будзе адной з галоўных яго задач ужо ў пачатку прэзідэнцкага тэрміна, упэўненыя эксперты. Аб падыходзе «мір з дапамогай сілы» ужо заявіў будучы дзяржсакратар Рубіё. Што канкрэтна маецца на ўвазе за гэтай фармулёўкай — пакуль можна толькі здагадвацца.
Эксперты ўпэўненыя, што ўкраінскаму боку важна яшчэ да інаўгурацыі растлумачыць новаму прэзідэнту ЗША і яго камандзе, што мір «любым коштам» не ў інтарэсах не толькі Украіны, але і ЗША.
«Хуткае дасягненне дамоўленасці, без рэальных гарантый бяспекі для Украіны, без падаўжэння ваеннай, фінансавай падтрымкі азначае высокую верагоднасць новай вайны яшчэ падчас знаходжання Трампа ў Белым доме. І гэта ўжо можа быць вайна ня толькі супраць Украіны. Ці хоча ён атрымаць яшчэ большую вайну падчас свайго прэзідэнцтва ці напрыканцы яго? Наўрад ці», — разважае Алена Гетманчук.
Добрым варыянтам для Украіны эксперты лічаць уключэнне ў перагаворны працэс еўрапейскіх краін. 15 лістапада нямецкі канцлер Олаф Шольц упершыню праз два гады пагаварыў з Пуціным.
І хаця пасля гэтай размовы гучалі толькі агульныя фразы, сам факт такога званка сведчыць аб намерах вывесці расійскага прэзідэнта з ізаляцыі. Бо да гэтага пераважная большасць еўрапейскіх лідараў і Джо Байдэн адмаўляліся ад прамых кантактаў з-за расійскага ўварвання ва Украіну.
Улады Украіны асудзілі факт гэтай размовы, хаця адначасова зразумелі гэта як выразны сігнал набліжэння перамоў.
«Званок Олафа, на мой погляд, гэта скрыня Пандоры. Цяпер могуць быць іншыя размовы, іншыя званкі, — сказаў Зяленскі ўвечары ў гэты ж дзень. — Гэта менавіта тое, чаго Пуцін даўно хоча: яму вельмі важна прыслабіць яго ізаляцыю. Ізаляцыю Расіі». На думку Зяленскага, мэта Пуціна — «садзіцца, размаўляць і не дамаўляцца».
Цяперашняя сітуацыя на полі бою для Украіны настолькі складаная, што наўрад ці даводзіцца чакаць у блізкай перспектыве вызвалення акупаваных тэрыторый і вяртання да межаў 1991 года. Менавіта пра такія мэты амаль усе тры гады вайны гаварылі і сам Зяленскі, і кіраўнік яго офіса Андрэй Ярмак. Апошні, дарэчы, у інтэрв'ю італьянскаму выданню, апублікаваным 14 лістапада, заявіў, што для пачатку перамоваў расійскія войскі павінны адысці на пазіцыі, якія займалі да 24 лютага 2022 года.
Тэза аб межах 1991 года гучыць з вуснаў прадстаўнікоў украінскай улады ўжо радзей. Раздражняла гэтая тэза і саюзнікаў Украіны на Захадзе. Афіцыйна Кіеў заяўляе, што не пойдзе ні на якія тэрытарыяльныя саступкі.
З аднаго боку, многія пытаюцца: які сэнс Расіі пачынаць перамовы, калі ў яе зараз усё добра? У Кіеве пастаянна гавораць аб тым, што не бачаць рэальнай гатоўнасці Крамля да дасягнення дамоўленасцей. А пачатак перамоваў для Пуціна будзе азначаць толькі тое, што яго вывелі з ізаляцыі, з ім зноў пачалі лічыцца.
«Ён [Пуцін] невыязны, а каб размаўляць — гэта выезд кудысьці, а значыць, яму трэба будзе зняць гэтую перашкоду. Гэта — парушэнне ізаляцыі», — лічыць прэзідэнт Украіны.
З іншага боку, расійскае грамадства, як і ўкраінскае, стамілася ад вайны.
Нягледзячы на тое, што расійская эканоміка вытрымала заходнія санкцыі і нават дэманстравала рост, Расіі патрэбны перапынак, каб аднавіць сілы і зноў назапасіць рэсурсы.
Да таго ж і Трамп, і Пуцін неаднаразова давалі зразумець публічна, што ў іх добрыя адносіны. Гэта таксама можа садзейнічаць пачатку дыялогу аб перамір'і. «Як вы ведаеце, у мяне вельмі добрыя адносіны з прэзідэнтам [Расіі] Пуціным, і я думаю, што мы вырашым гэта вельмі хутка», — казаў Трамп пра Пуціна.
Са свайго боку, Пуцін называў Трамп «мужным чалавекам», яго заявы — «вартымі ўвагі». Па словах Пуціна, ён гатовы супрацоўнічаць з новым амерыканскім прэзідэнтам.
Ніхто дакладна не ведае, калі менавіта пачнуцца мірныя перамовы і колькі яны будуць працягвацца, але адно зразумела напэўна: калі гэтыя перамовы пачнуцца — Украіне могуць прапанаваць дрэнныя ўмовы, таму ўкраінцам, магчыма, прыйдзецца рыхтавацца да няпростага выбару — альбо далей працягваць барацьбу, губляючы людзей і знясільваючы краіну, альбо пагадзіцца на кепскі мір з Расіяй, разумеючы, што ў любы момант Пуцін гэтае пагадненне можа парушыць.