«Jak možna raźvivacca ŭ takoj sistemie?» Ekanamist krytykuje madeli, jakija ličylisia ŭzoram paśpiachovaści
Adny zachodnija krainy, jak Niderłandy, dumajuć pra svaju budučyniu. Inšyja, jak Narviehija i mnohija štaty ZŠA, sami režuć halinu, na jakoj usio trymajecca: jany zabivajuć u ludziach žadańnie pracavać, jany množać darmajedaŭ, kanstatuje viadomy ekanamist Tom H. Pałmier. U piatnicu adbudziecca premjera polskaha vydańnia jaho knihi. Znajomim vas z asnoŭnymi jaje idejami.
14.11.2024 / 16:41
Ci sučasnaja sistema spryjaje tamu, kab ludzi mieli matyvacyju pracavać? Ilustracyjnaje fota: Naša Niva
Tom Pałmier — staršy navukovy supracoŭnik amierykanskaha Instytuta Katona (Cato Institute) i vice-prezident pa mižnarodnych prahramach Atlas Network, prychilnik libiertaryjanstva.
Niadaŭna vyjšaŭ polski pierakład knihi «Być svabodnym. Jak zachavać kantrol nad svaim žyćciom u sacyjalnaj dziaržavie?» Redaktaram i suaŭtaram knihi źjaŭlajecca Pałmier.
Z nahody vychadu knihi Pałmier daŭ vialikaje intervju partału Business Insider Polska. Raskazvajem pra samyja cikavyja momanty hutarki.
Sistema, jakaja karaje za pracu
Kniha aŭtara raskryvaje mnohija absurdy sacyjalnaj dziaržavy. Naprykład, u ZŠA ŭ niekatorych štatach dapamoha dla adzinokich maci moža być vyšejšaja za prybytak ad pracy za minimalnuju staŭku. «Heta stvaraje situacyju, kali kinuć pracu moža być vyhadniej» — zaŭvažaje Marta Rołz, surazmoŭca Pałmiera.
U niekatorych vypadkach pavyšeńnie zarobku moža pryvieści da straty častki dapamohi, što faktyčna źnižaje ahulny dachod — fienomien, jaki Pałmier nazyvaje «klif dapamohi». Hetaja situacyja nahadvaje padatkavuju staŭku vyšej za 100%, kali čałaviek atrymlivaje mienš za bolšaje namahańnie. U vyniku takich stymułaŭ ludzi časta traplajuć u pastku biespracoŭja i zaležnaści ad dapamohi, što zaminaje vychadu na rynak pracy.
Jak Niderłandy refarmavali sacyjalnuju sistemu
«Niderłandy doŭhi čas mieli adnu z najbolš ščodrych sacyjalnych sistem u śviecie, ale ŭ 1980-ch kraina pačała źmianšać dziaržaŭnyja vydatki» — pryhadvaje Marta Rołz. U adkaz na jaje pytańnie, što schiliła niderłandcaŭ da takoha kroku, Pałmier adkazvaje, što heta była prajava pačućcia adkaznaści i racyjanalnaj dyskusii ab tym, što dziaržava moža sabie dazvolić i jak paźbiehnuć razbureńnia asnovaŭ dabrabytu praz praźmiernyja vydatki.
Aŭtar ličyć, što, u adroźnieńnie ad Niderłandaŭ, u ZŠA nazapasilisia vialikija niezafinansavanyja abaviazacielstvy, nie ŭličanyja ŭ biudžecie. Niderłandcy ž zrabili staŭku na vypłatu daŭhoŭ dla padrychtoŭki da budučyni, što moža stać urokam dla inšych krain. «Rešta Jeŭropy, a navat śvietu, mahła b u ich vučycca».
«Pryviadzicie jaho nazad paśla taho, jak jon zastaniecca biez hrošaj»
Tom Pałmier pryvodzić asabisty prykład, jak jahony brat, u jakoha byli prablemy z ałkaholem, straciŭ dom i apynuŭsia ŭ sacyjalna niebiaśpiečnym stanoviščy.
Razam ź inšym bratam jany vyratavali jaho i advieźli ŭ balnicu. Sacyjalny rabotnik paraiŭ źviarnucca ŭ orhany sacyjalnaj dapamohi dla ŭdziełu ŭ prahramie lačeńnia.
Pałmiery sabrali ŭsie srodki, jakija mahli, kab dapamahčy bratu, ale ŭ sacyjalnym centry im adkazali, što brat maje… «zašmat hrošaj». Kab atrymać dapamohu, jon pavinien byŭ vydatkavać usio, što mieŭ, i tolki potym mieŭ by prava na padtrymku. «Jak možna čakać, što chto-niebudź budzie raźvivacca ŭ takoj sistemie?»
Tom Pałmier. Fota free-cities.org
Ci padarvie naftavy dabrabyt pracoŭnuju etyku Narviehii?
Marta Rołz uźniała taksama kiejs Narviehii. Heta kraina — zaŭvažaje jana, — dziakujučy dachodam ad nafty, stała prykładam ščodraj sacyjalnaj dziaržavy. Takaja madel dazvoliła ŭkaranić šyrokija sacyjalnyja prahramy, a piatnicu mnohija narviežcy ŭžo nazyvajuć «fridag» — «vychodny dzień».
Spadarynia Rołz pryvodzić taksama mierkavańnie Štejna Chaŭhierunda, kiraŭnika kampanii Proffice, jakaja zajmajecca pracaŭładkavańniem, jaki davodzić, što narviežskaja madel stvaryła nizkuju matyvacyju da pracy.
Tom Pałmier padzialaje heta mierkavańnie. U paraŭnańni sa Šviecyjaj — ćvierdzić jon, — Narviehija moža pajści suprać ułasnych intaresaŭ z-za dachodaŭ ad nafty. «Heta nahadvaje situacyju ŭ bahatych krainach Piersidskaha zaliva, dzie miascovaje nasielnictva časta amal nie pracuje, bo bolšaść pracoŭnych miescaŭ zajmajuć imihranty».
Na palach intervju — dva nazirańni nakont Biełarusi
Pałmier nie zhadvaje Biełarusi ni ŭ svajoj knizie, ni ŭ intervju, bo asnoŭny fokus jaho razvažańniaŭ — trendy ŭ zachodnich krainach. Ale z nahody hetaha intervju vypadaje ahučyć dva momanty datyčna Biełarusi.
Pa-pieršaje, apytańni Suśvietnaha ahladu kaštoŭnaściaŭ pakazvajuć značnyja źmieny ŭ nastrojach biełaruskaha hramadstva ciaham minułaj dekady. Kolkaść rašučych prychilnikaŭ tezy, što dobraŭparadkavańnie žyćcia ludziej — heta zadača dziaržavy, pamienšała amal utraja.
Adnačasova amal u čatyry razy pavialičyłasia kolkaść tych, chto ličyć, što ludzi sami pavinny brać adkaznaść u svaje ruki.
Druhi momant: u Biełarusi za hety čas u dva razy vyrasła kolkaść tych, chto pierakanany, što majuć poŭnuju svabodu vybaru i mohuć upłyvać na svajo žyćcio. Akramia taho, adbyŭsia vyrazny zruch u bok pierakanańnia, što kankurencyja — heta dobraja reč: kolkaść rašučych prychilnikaŭ hetaha pierakanańnia ŭzrasła z 30% da 51%.
Inakš kažučy, napiaredadni pratestaŭ 2020 hoda biełarusy byli mientalna i psichałahična hatovyja da novaha etapu raźvićcia — pierachodu da paŭnavartaj rynkavaj ekanomiki va ŭmovach demakratyi. Hatovy da raźvićcia pavodle toj madeli i tych kaštoŭnaściaŭ, pra jakija piša Pałmier z kalehami ŭ svajoj knizie.