«Minsk nahadvaje saviecki harnizonny haradok». Jak prapanujuć zamianić carskija i kamunistyčnyja nazvy ŭ stalicy?
Vulicy Karła Marksa viarnuć histaryčnuju nazvu Padhornaja, Kiryły i Miafodzija — pierajmienavać u Vialikuju Biernardzinskuju, Kalektarnuju zamianić Habrejskaj, Leninych — u muziej… Hieraldyčnaja rada «Pahonia» prezientavała svoj prajekt pa dekamunizacyi haradskoj prastory Minska.
07.11.2024 / 16:04
My raspytali pra jaho bolš padrabiazna niepasrednaha inicyjatara, publicysta i pradstaŭnika Hieraldyčnaj rady «Pahonia» Alesia Čajčyca.
Ilustracyjnaje fota.
«U Minsku ŭdvaja bolš nazvaŭ u honar rasijskich dziejačaŭ kultury i navuki, čym biełaruskich»
Aleś cikavicca temaj dekamunizacyi tapanimiki daŭno, jon napisaŭ pa joj nie adzin publicystyčny artykuł, i ciapier vyrašyŭ padyści da spravy bolš sistemna. Jon rašyŭ pakazać, kolki ŭ Minsku jość nazvaŭ, źviazanych z savieckim režymam i rasijskim kałanijalizmam.
«Hety analiz, karcina, jakuju my atrymali, mianie mocna ŭraziła: u Minsku ŭdvaja bolš tapanimičnych abjektaŭ nazvana ŭ honar rasijskich dziejačaŭ kultury i navuki, čym u honar biełaruskich navukoŭcaŭ i dziejačaŭ kultury. U honar niejkich vajskoŭcaŭ, małaviadomych hienierałaŭ, hierojaŭ Savieckaha Sajuza, jakija, jak praviła, dla Biełarusi nie zrabili ničoha dobraha, taksama ŭdvaja bolš, čym u honar biełaruskich dziejačaŭ navuki i kultury.
Pry hetym u honar biełaruskich niezaležnych dziaržaŭnych dziejačaŭ i palitykaŭ nazvana ŭvohule tolki try vulicy: Taraškieviča, Kalinoŭskaha, Sapiehi. Usiaho try vulicy! A ŭ honar rasijskich i savieckich vajskoŭcaŭ — 114, u honar rasijskich piśmieńnikaŭ i mastakoŭ, navukoŭcaŭ — 110, u honar rasijskich balšavikoŭ i dziejačaŭ savieckaha režymu — 73. Tapanimičny łandšaft Minska nahadvaje tapanimičny łandšaft savieckaha harnizonnaha haradka».
Aleś Čajčyc. Fota: fejsbuk surazmoŭcy.
Minimum 538 abjektaŭ u stalicy patrabujuć pierajmienavańnia
U svaim daśledavańni Aleś Čajčyc abapiraŭsia na napracoŭki adnaho krajaznaŭcy ź Biełarusi (jaho imia nie nazyvajecca ŭ metach biaśpieki) — tablicu z nazvami vulic i mietro. Było praanalizavana, u honar jakich asob jany nazvanyja, paśla — jakija jany majuć histaryčnyja adpaviedniki (kali takoje mieła miesca): tak, siońniašniaja vulica Siarhieja Kirava, adnaho z kiraŭnikoŭ SSSR u časy Stalina, da 1934 hoda nazyvałasia Univiersiteckaj.
A vulica Karatkieviča, jakuju pamyłkova možna pryniać za ŭšanavańnie pamiaci piśmieńnika Uładzimira Karatkieviča, nasamreč, pryśviečanaja Źmitru Karatkieviču, udzielniku savieckaha padpolla. U minułym hetaja vulica nazyvałasia Aeraport.
Atrymanyja vyniki Aleś abmiarkoŭvaŭ z kalehami pa Hieraldyčnaj radzie, a taksama historykami ź Instytuta publičnaj historyi. Ahułam da pracy nad prajektam u tym ci inšym vyhladzie prykłali ruku kala 20 aŭtarytetnych śpiecyjalistaŭ. Zhodna z rekamiendacyjami, jakija robiacca ŭ daśledavańni, minimum 538 abjektaŭ u stalicy patrabujuć pierajmienavańnia ŭ roznaj stupieni pryjarytetnaści.
Nazvy, pierajmienavańnie jakich pryznanaje nieabchodnym, mahčymym ci pažadanym, zhodna z prajektam
Skrynšoty z daśledavańnia. Ciapierašnija nazvy vulic i abhruntavańnie patreby pierajmienavańnia z histaryčnymi alternatyvami, dzie jany mieli miesca: vulica Bialajeva moža być Lasnoj, Vadałažskaha — Palavoj, Vaładarskaha — Turemnaj, Kamsamolskaja — Fielicyjanaŭskaj, Kamunistyčnaja — Michajłaŭskaj, Karala — Abutkovaj. Z usimi prapanovami možna aznajomicca pa spasyłcy.
Ale takoje pierajmienavańnie ŭ budučym mahčyma tolki pry zhodzie hramadstva.
«Tamu pavinna vieścisia aśvietnickaja, tłumačalnaja praca: i historykami, i palitykami, i žurnalistami. Ja za toje, kab, pieradusim, była dyskusija pa hetaj temie».
«Tema moža padacca nieaktualnaj i ŭtapičnaj na siońniašni čas. Ale chto heta budzie rabić, kali nie ciapierašniaja hramadzianskaja supolnaść? Kab u momant, kali heta sapraŭdy stanie patrebna, užo była jakasna padrychtavanaja pazicyja».
Dla samoha Alesia nieabchodnaść źmien tapanimiki nie tolki ŭ Minsku, ale i ŭ inšych biełaruskich haradach, jak heta ŭ svoj čas zrabili ŭ Maładziečnie, vidavočnaja.
Hazietnaja abviestka pra pierajmienavańnie vulic u Maładziečnie, pieršaja pałova 1990-ch
«U svajoj pracy ja pradstaŭlaju peŭny pohlad, jaki padzialaje i Hieraldyčnaja rada «Pahonia». Jon dastatkova strohi da savieckaha i rasijskaha minułaha. Dla nas heta adnaznačna pra akupacyju krainy. U Biełarusi była svaja zakonnaja dziaržaŭnaść u vyhladzie BNR, jakuju abvieścili sami biełarusy. A saviecki režym zajmaŭsia palityčnym teroram, rusifikacyjaj, i z hetaha dla nas vynikaje, što luboje supracoŭnictva z hetym režymam — kałabaracyja z akupantam. Stupień kałabaracyi mahła być roznaj: niechta byŭ čekistam i rasstrelvaŭ ludziej, a chtości byŭ prosta členam kamunistyčnaj partyi abo chaj navat jaje funkcyjanieram. I tut pytańnie: nakolki apošniaje drenna ci nie? Ci nie dastatkova hetaha, kab proźviščy ŭsich partyjnych čynoŭnikaŭ biełarusy prybrali z svaich vulic?
Ci varta nam zapluščyć vočy na adkaznaść Mašerava za palityčnyja represii i rusifikacyju, tamu što jon nibyta ŭmacoŭvaŭ biełaruskuju dziaržaŭnaść? Pra ŭsio heta važna razvažać, heta nie čorna-biełaja tema. Ale ŭsio heta daje razumieńnie svajoj historyi: jak stavicca da minułaha i jak na im budavać budučyniu».
Skrynšot vokładki prajekta.
Što rabić z pomnikami časoŭ carskaj Rasii i SSSR?
Taksama ŭ daśledavańni havorycca, što važnym aśpiektam desavietyzacyi i derusifikacyi haradskoj prastory Minska pavinien stać demantaž abo rekanstrukcyja pomnikaŭ, raźmieščanych na vulicach i płoščach u časy carskaj Rasii, savieckaj akupacyi, a taksama padčas isnavańnia režymu Łukašenki. Naprykład, ustalavany ŭžo ŭ 1999 hodzie pomnik Puškinu, jaki, jak i mnohija inšyja biusty, prapanoŭvajecca pieradavać u muziei.
Da niekatorych ža pamiatnych šyldaŭ možna dadavać QR-kod sa spasyłkaj na pašyranuju, praŭdzivuju daviedku pra asobu ci padzieju. Takim čynam užo rabili, naprykład, našy susiedzi ŭ Estonii i Łatvii.
Adnym z kamianioŭ spatyknieńnia ŭ takich rečach časta robicca košt pytańnia.
«Hety arhumient časta hučyć, kali prychilniki savieckaha ładu supraćstajać prapanovam pierajmienavańnia, — kaža Aleś Čajčyc. — Na heta mahu skazać tolki, što heta nie buduć vialikija hrašovyja vydatki. Asabliva, kali ŭsie bazy danych aličbavanyja, sama ž zamiena šyldaŭ i dakumientaŭ — heta kapiejki. Tym bolš, možna rabić usio nie adnym dniom, a ciaham pierachodnaha pieryjadu, naprykład, u piać hadoŭ».
Tak ci inakš, historyki ŭpeŭnienyja, što ŭ dadzienym vypadku meta apraŭdvaje srodki, bo nazvy vulic i pomniki źjaŭlajucca adnoj z najbolš važnych rečaŭ, što słužać farmavańniu identyčnaści hramadstva. A dastojnych biełarusaŭ sapraŭdy dastatkova.
Siarod tych, čyju pamiać prapanoŭvaje ŭšanavać Hieraldyčnaja rada, naprykład, takija asoby jak kniazi Vitaŭt, Hiedymin, Mindoŭh i Jahajła, Jefrasińnia Połackaja, Tadevuš Kaściuška, Kłaŭdzij Duž-Dušeŭski, Anton Łuckievič, Stanisłaŭ Šuškievič, Barys Kit, Łarysa Hienijuš i inšyja.
Jak žychary Słucka praź niedavier da ŭładaŭ spalili budynak sudu razam z sudździoj