«Ja ŭsio ž taki biełarus». Historyi ruskamoŭnych ludziej, jakija ŭ apošnija hady pierajšli na biełaruskuju movu
25 kastryčnika biełaruski muzyčny hurt «Piatla prychilnaści» vypuściŭ svoj siomy studyjny albom «Supierpazicyja». Heta pieršy całkam biełaruskamoŭny albom hetych muzykaŭ, bo da hetaha ŭsie ich tvory byli na ruskaj movie, a sam hurt maje vialikuju aŭdytoryju ŭ Rasii. Reliz vyklikaŭ chvalu abureńnia tam: fanaty narakali na nieparazumieńnie tekstaŭ i z abureńniem uspryniali pierachod hurtu na biełaruskuju movu. «Radyjo Svaboda» pahavaryła ź biełarusami, jakija zrabili toje ž samaje paśla padziej 2020-ha ci 2022 hoda.
30.10.2024 / 20:00
Kałaž: Radyjo Svaboda
Alaksandr Knyrovič: «Inšy pohlad na śviet»
Pradprymalnik, siabra Kaardynacyjnaj rady Alaksandr Knyrovič pierajšoŭ na biełaruskuju movu i zdaŭ ispyt na ŭzrovień V1 pa polskaj u 50-hadovym uzroście. Ličyć hetyja dva svaje dasiahnieńni podźviham.
U siaredzinie 2010-ch biznesoviec, kiraŭnik bujnoha chołdynha «Sarmat», Alaksandr Knyrovič razam z Aleham Chusajenavym, Alaksandram Paliŭkam i Dźmitryjem Cieraščankam vioŭ prajekt «Moj biznes» na kanale ANT. U «biznes-anioła» Knyroviča byli svaje prajekty i ŭ kłubie «Imahuru». Razmaŭlaŭ jon vyklučna pa-rusku. U 2017-m jaho zatrymali, abvinavacili va ŭchileńni ad spłaty padatkaŭ i chabarnictvie. Asudzili na 5 hadoŭ.
Paśla adbyćcia terminu ŭ vieraśni 2021 hoda Alaksandr Knyrovič pierajechaŭ u Polšču, aktyŭna vystupaje ŭ ŚMI, viadzie telehram-kanał. U Polščy taksama pačynaŭ pa-rusku. U kancy 2022 hoda całkam pierajšoŭ na biełaruskuju movu.
«Kali b ja skazaŭ, što heta było śviadomym vybaram — pierajści na biełaruskuju movu ŭ publičnych kamunikacyjach — heta było b chłuśnioj. Nie było heta śviadomym vybaram», — ščyra pryznajecca Knyrovič.
Biznesoviec raz na tydzień vystupaŭ u strymach «Jeŭraradyjo», a hledačy pastajanna pisali ŭ kamientarach, a čamu pa-rusku? I ŭ vieraśni 2022 hoda ŭ efiry «Jeŭraradyjo» jon paabiacaŭ, što praz 4 miesiacy, z novaha hoda, całkam piarojdzie na biełaruskuju movu.
«Ja ŭsio ž taki biełarus, choć i vyras u ruskamoŭnym asiarodździ. Karaciej, ja paabiacaŭ heta svaim hledačam. Druhi krok — maja prahrama pra ekanomiku «Atmaśfiera» na «Biełsacie». My sprabavali rabić dvuchmoŭnaje vydańnie, ale praz peŭny čas vyrašyli pierajści na biełaruskuju. Była niejkaja ryzyka, ale my asensavana zrabili heta.
Nu a treci krok… Kali ty ŭžyvaješ biełaruskuju movu, u ciabie inšy pohlad na śviet, takoje dziŭnaje ŭnutranaje adčuvańnie, heta praŭda. Biełaruskaja mova — heta toje, što nas abjadnoŭvaje, dazvalaje adčuvać siabie biełarusami.
I na svaim asabistym kanale, kali ja rablu strymy, jość praviła: kali pytańnie zadajecca pa-biełarusku, zaŭsiody adkazvaju pa-biełarusku praz pavahu da svajho hledača».
Alaksandr Knyrovič raskazaŭ, što niekalki ŭrokaŭ zajmaŭsia z nastaŭnikami. Jon vielmi ŭdziačny supracoŭnikam «Biełsata», jakija padkazvali, jak pravilna vymaŭlać, stavić nacisk.
I z honaram kaža, što niadaŭna zdaŭ ispyt pa polskaj movie na ŭzrovień V1. Zajmaŭsia 2-3 razy na tydzień na praciahu 8 miesiacaŭ z repietytaram i zdaŭ z vynikam 84 %.
«Heta moj podźvih u 50 hadoŭ! Maje rodnyja apošni miesiac nie mahli mianie pieranosić, ja byŭ vielmi napružany, zły! Bo ŭ 50 mova zasvojvajecca nie tak, jak u 15 ci 8 hadoŭ. Ja hladzieŭ na svaju ŭnučku, jakaja praz try miesiacy ŭ Polščy ŭžo razmaŭlała, a ciapier viedaje movu nie horš za palakaŭ. Ale i ja heta zrabiŭ!» — kaža Alaksandr Knyrovič.
Dźmitryj Furmanaŭ: «Dobraja škoła była ŭ mianie za kratami»
Dźmitryj Furmanaŭ uvachodziŭ u inicyjatyŭnuju hrupu pa vyłučeńni Śviatłany Cichanoŭskaj u prezidenty. Jaho aryštavali padčas pikieta dla zboru podpisaŭ u Hrodnie 29 maja 2020 hoda razam z błohieram Siarhiejem Cichanoŭskim. Asudzili na 2 hady kałonii, vyjšaŭ na volu 21 kastryčnika 2021 hoda i adrazu ž vyjechaŭ ź Biełarusi. Žyvie ŭ Vilni, jon suzasnavalnik prastory i kramy «Kropka». Całkam pierajšoŭ na biełaruskuju movu ŭžo ŭ emihracyi, u kancy 2022-ha.
Adnak kaža, što sa svajoj budučaj žonkaj Volhaj pačaŭ vykarystoŭvać biełaruskuju movu ŭ sacsietkach u kancy 2019 hoda.
«Pryčym nie tolki pamiž saboj, ale i ŭ kamunikacyi ź inšymi ludźmi my kantaktavali pa-biełarusku. Heta byŭ pieršy krok da pastupovaha pierachodu na biełaruskuju movu ŭ razmovach.
Dobraja škoła biełaruskaj movy była ŭ mianie za kratami. Mnie słali listy, paštoŭki — ja adkazvaŭ pa-biełarusku. Čytaŭ knihi, choć ich u turemnaj biblijatecy było niašmat. Heta aprača sapraŭdnaj škoły, bo ja zastaŭ jašče časy, kali ŭ 1990-ch usie pradmiety vykładalisia pa-biełarusku», — uspaminaje Dźmitryj.
U kancy 2022 hoda jany z žonkaj pryjšli da vysnovy, što mohuć i pavinny razmaŭlać pa-biełarusku.
«Ja tady skončyŭ pravaabarončuju škołu ŭ Vilni, vykładčyk Andrej Pałuda sa ździŭleńniem zapytaŭsia, čamu ja dahetul razmaŭlaju pa-rusku, choć u sacsietkach pišu pa-biełarusku. Ja adkazaŭ, što rychtujusia pierajści, ale krychu aścierahajusia, što moj uzrovień biełaruskaj jašče słabavaty, nie chaču pačynać z trasianki. Jon skazaŭ, što treba pačać razmaŭlać — i pastupova ŭdaskanalvać.
Ciapier u siamji havorym vyklučna pa-biełarusku, šmat čytajem ŚMI, hladzim jutub-kanały na biełaruskaj. U svajoj kramie «Kropka» pradajem biełaruskija knihi», — kaža Furmanaŭ.
Dźmitryj i Volha Furmanavy vyvučyli na bazavym uzroŭni i litoŭskuju movu. Kali atrymali status uciekačoŭ, vučylisia na prahramie intehracyi, potym jašče dadatkova chadzili na kursy. Za paŭtara hoda atrymali siertyfikaty ŭzroŭniu A2.
Kanstancin Kavieryn: «Kali źjaždžaješ, bolš vostra adčuvaješ siabie biełarusam»
Kanstancin Kavieryn, viadoŭca prahramy «Obyčnoje utro» na YouTube, a ŭ minułym hołas «Barysaŭ Areny» i «Radyjo Junistar», u zvyčajnym žyćci, u efirach, na futbolnych matčach karystaŭsia vyklučna ruskaj movaj.
Letam 2022 hoda vyjechaŭ z krainy razam z žonkaj, jakaja pracuje ŭ IT i była rełakavanaja ŭ Varšavu. Pryznajecca, što pierachod na biełaruskuju movu ŭžo ŭ Polščy nie byŭ pryncypovym rašeńniem.
«Ničoha pryncypovaha ŭ hetym nie było. Pačałosia i pačałosia. Spačatku efiry ŭ Varšavie vialisia pa-rusku, kali ž hości byli biełaruskamoŭnyja — pierachodzili na biełaruskuju.
Ale za miažoj chočacca być krychu bolš biełarusam, čym jość na samaj spravie. My ž u emihracyi, my emihranty. A dzie jašče zachoŭvać biełaruskaść, jak nie ŭ emihracyi? Nu nie ŭ Biełarusi ž jaje zachoŭvać!» — kaža Kanstancin.
Televiadoŭca raskazaŭ, jak dniami rychtavaŭsia da razmovy z kiraŭnikom Biełaruskaj Rady kultury Siarhiejem Budkinym pra «Noč rasstralanych paetaŭ».
«Pryjdzie Budkin, nu jak pra heta ja budu razmaŭlać pa-rusku? Na sajcie Radyjo Svaboda znajšoŭ niekalki cikavych artykułaŭ, pačytaŭ, padrychtavaŭsia.
Ja liču, što kali ty źjazdžaješ, ty bolš vostra adčuvaješ siabie biełarusam. Ty apynuŭsia ŭ inšamoŭnym asiarodździ, polskim, i pačynaješ sam sabie zadavać hetaje pytańnie: chto ty? Heta nie pytańnie pryncypu, tak jano idzie samo pa sabie. I heta narmalna. Choć, napeŭna, kali b my zastavalisia ŭ Biełarusi, rabili b taki kantent pa-rusku», — ščyra kaža Kanstancin.
Polskuju movu televiadoŭca zbolšaha vyvučyŭ, choć ispytu na ŭzrovień nie zdavaŭ.
«Razmaŭlaju pa-polsku — kab schadzić na piva, pahutaryć z palakami. Ja sam chaču pamianiać koły ŭ mašynie, vyrašyć pobytavyja pytańni. Naviedvaju baćkoŭskija schody ŭ škole. Viadoma, karystajusia i anłajn-pierakładčykam.
Hod vyvučaŭ polskuju movu z repietytaram, a potym mianie vučyli ŭ pabie naviedniki. Jany nie dazvalajuć pasłableńniaŭ, kali ty razmaŭlaješ z pamyłkami, jak pačatkoviec, jany skažuć tabie heta ŭ tvar.
Nu a dačka viedaje polskuju, zrazumieła, lepš za mianie, jana mianie papraŭlaje. Naprykład, pryjšoŭ kupić uvilhatnialnik pavietra i nie viedaŭ, jak skazać pa-polsku, a dačka adrazu padkazała: nawilżacz», — padzialiŭsia Kanstancin Kavieryn.
Štraf 2 złotych za ruskaje słova
Alesia (imia źmienienaje ź mierkavańniaŭ biaśpieki. — RS) pryjechała ŭ Polšču letam 2021 hoda. U Biełarusi na pracy, ź siabrami, svajakami razmaŭlała pa-rusku, choć biełaruskuju movu dobra viedała. U atestacie pa biełaruskaj movie i litaratury byli «dziaviatki», centralizavany test zdavała pa biełaruskaj movie i atrymała 87 bałaŭ.
Surazmoŭca raskazvaje, što ŭ Polščy padałasia na «kartu palaka» i ź pieršych dzion pačała intensiŭna vyvučać polskuju movu (dla atrymańnia dakumienta treba było zdać śpiecyjalny ispyt pa movie, historyi, kultury). Kaža, što dobraje viedańnie biełaruskaj dapamahło davoli chutka zasvoić i polskuju. Adnak surjozna zajmałasia z repietytaram, značnaja častka srodkaŭ pajšła na jaho apłatu.
Spačatku ŭładkavałasia na pracu na skład, z kalehami-palakami starałasia razmaŭlać pa-polsku, a ź biełarusami, jakija taksama pracavali na składzie, havaryła pa-rusku.
«Kalektyŭ na pracy byŭ internacyjanalny: palaki, biełarusy, ukraincy. Kalehi-palaki niejak pacikavilisia, čamu pamiž saboj biełarusy razmaŭlajuć pa-rusku, niaŭžo my nie viedajem rodnaj movy. Zadumalisia: nibyta viedajem… Asabista dla mianie pierajści na biełaruskuju movu nie prablema, ja šmat čytaju pa-biełarusku.
A kali pačałasia vajna va Ukrainie, my vyrašyli, što razmaŭlać u Polščy pa-rusku — heta hańba! Uviali na pracy sistemu simvaličnych štrafaŭ — 2 złotych za ŭžyvańnie ruskich słoŭ. Pastavili «skarbonku» — pryhožuju skrynačku z prarezam dla maniet. Tracili ich na łasunki da kavy. Zdavałasia b, 2 złotych — nievialikija hrošy, ale praz paru miesiacaŭ pili kavu padčas pierapynkaŭ užo biez łasunkaŭ, nichto «nie prakołvaŭsia», — z uśmieškaj uspaminaje Alesia.
Paźniej Alesia vyjšła zamuž za biełarusa, i jany razam vyrašyli pierajechać u bolšy horad. Aboje zdali polskuju movu na ŭzrovień V1. Pamiž saboj i ź biełaruskimi siabrami jany razmaŭlajuć vyklučna pa-biełarusku. Alesia skončyła kursy «knižnikaŭ» (buchhałtaraŭ). Zdała nastupny ispyt pa polskaj užo na ŭzrovień V2. Uładkavałasia na novuju pracu jak finansavy analityk.