U 2024 hodzie ŭžo prahałasavała bolš za miljard čałaviek. Demakratyja pieramahaje ci prajhraje?
U hetym hodzie nie mienš za 67 krain z ahulnaj kolkaściu nasielnictva 3,4 miljarda čałaviek užo praviali nacyjanalnyja vybary. Jakija tendencyi možna zaŭvažyć?
07.10.2024 / 16:25
Vybarščyki stajać u čarzie na adnym z vybarčych učastkaŭ u Mumbai (Indyja). Fota: Dinodia Photo / Getty Images
U pačatku hetaha hoda The Economist vykazaŭ dapuščeńnie, što «marafon hałasavańniaŭ» u 2024-m stanie «hihanckaj pravierkaj niervaŭ». Kožny treci vybarščyk žyvie ŭ krainie, dzie za apošnija piać hadoŭ jakaść vybaraŭ prykmietna pahoršyłasia.
Analityki vydańnia raskazali, što bačna na dadzieny momant, uličvajučy, što amal 90% hałasoŭ pa ŭsim śviecie ŭžo addadzienyja i padličanyja.
Stanoŭčyja momanty
Kali havaryć pra stanoŭčyja momanty, to aŭtary źviartajuć uvahu na rost jaŭki vybarščykaŭ. Hetaja tendencyja adznačanaja ŭpieršyniu za apošnija dva dziesiacihodździ.
Druhaja pryčyna dla aptymizmu palahaje ŭ tym, što sproby padarvać vybary časta ciarpieli niaŭdaču. Pierad 2024 hodam mnohija naziralniki bajalisia, što kampanii pa dezynfarmacyi, jakija padsiłkoŭvajucca sacyjalnymi sietkami i štučnym intelektam, mohuć padmanuć vybarščykaŭ.
Adnak u bolšaści krain vybary prajšli mirna. Zhodna z analizam danych, praviedzienym časopisam The Economist, uzrovień hvałtu, źviazanaha z vybarami, u paraŭnańni z papiarednimi vybarami ŭ siarednim źniziŭsia ŭ 27 krainach, pa jakich jość danyja.
Treciaja pryčyna dla aptymizmu — vybarščyki zaklikali lidaraŭ da adkaznaści, pazbaviŭšy ich ułady abo parłamienckaj bolšaści. Bolš čym u pałovie demakratyčnych vybaraŭ hetaha hoda vybarščyki hałasavali suprać dziejnych lidaraŭ.
Rašučy adpor uładam vybarščyki dali ŭ niekalkich krainach z ekanomikaj, jakaja raźvivajecca, i sa stanam demakratyi pad pytańniem. Tak, u PAR kiroŭnaja partyja ŭpieršyniu z 1994 hoda straciła parłamienckuju bolšaść, i toje ž adbyłosia z premjer-ministram Indyi Narendram Modzi. U Turcyi partyja Redžepa Erdahana paciarpieła parazu na miascovych vybarach u bujnych haradach.
Staryja i novyja pahrozy
Vydańnie adznačaje, što, niahledziačy na toje, što demakratyja ŭ niejkaj stupieni pieramahła, nasoŭvajucca jak znajomyja, tak i novyja niebiaśpieki.
U niekatorych krainach dyktatary staroj zahartoŭki pieraškadžali praviadzieńniu vybaraŭ abo falsifikavali ich vyniki.
Tak, chunty ŭ Burkina-Faso i Mali adkłali vybary na niavyznačany termin. Inšyja režymy, naprykład, u Rasii, Ruandzie, Ałžyry, Vieniesuele, praviali iłževybary.
Inaŭhuracyja prezidenta Rasii Uładzimira Pucina. Fota: Sergei Bobylev, Sputnik, Kremlin Pool Photo via AP
Aŭtary adznačajuć, što, niahledziačy na ahulny rost kolkaści vybarščykaŭ, u krainach, jakija EIU adnosić da «hibrydnych» režymaŭ (pamiž niedaskanałymi demakratyjami i dyktaturami), jaŭka vybarščykaŭ rezka ŭpała — u siarednim na 4%.
Heta śviedčyć pra rasčaravańnie vybarščykaŭ. Naprykład, u Banhładeš nizkaja jaŭka ŭ 42% zaśviedčyła niedavier da šmathadovaj lidarki Šejch Chasiny, jakaja ŭ žniŭni była vymušanaja pakinuć krainu paśla pratestaŭ.
Akramia hetaha, vidavočnyja novyja pahrozy dla demakratyi. Adna ź ich — imknieńnie byłych kiraŭnikoŭ zastavacca ŭpłyvovymi paśla pakidańnia pasady.
Naprykład, u Indaniezii prezident Džoka Vidoda, choć i pakinie pasadu ŭ kastryčniku, moža praciahvać upłyvać praz svajho syna, abranaha vice-prezidentam.
Aŭtarytarnyja lidary-papulisty taksama na ŭzdymie, majučy vialikija bazy prychilnikaŭ.
Naprykład, kiraŭnik Salvadora Naib Bukiele znajšoŭ formułu pośpiechu — aktyŭnaje vykarystańnie sacyjalnych sietak i masavyja represii suprać złačyncaŭ. Žorstkija, ale efiektyŭnyja miery prynieśli Bukiele 85% hałasoŭ u lutym. U vyniku jon abyjšoŭ kanstytucyjnyja abmiežavańni na prezidencki termin, źmianiŭ skład Viarchoŭnaha suda i pryznačyŭ svajho sakratara časovym prezidentam.
U Jeŭropie adnoj z narastajučych prablem staŭ raskoł palityčnych partyj i madelaŭ hałasavańnia. Takoje stanovišča ŭskładniaje kiravańnie krainami, choć źjaŭlajecca spraviadlivym i svabodnym vyjaŭleńniem demakratyčnych namieraŭ.
Analityki vydańnia adznačajuć, što niaŭdałyja vyniki kiravańnia kaalicyjnych uradaŭ mohuć padahravać cynizm vybarščykaŭ i pavialičvać padtrymku destruktyŭnych, aŭtsajdarskich partyj. Tak, na rehijanalnych vybarach u troch fiederalnych ziemlach Hiermanii značna ŭzrasła padtrymka ultrapravych i ultralevych partyj.
Jak zaŭvažajuć aŭtary artykuła, na hety momant demakratyja amal prajšła vielizarnaje vyprabavańnie niervaŭ u 2024 hodzie. Zakonnaja i mirnaja pieradača ŭłady ŭ ZŠA mahła b umacavać davier usiaho śvietu da ŭstojlivaści palityčnych svabod. Adnak heta, na žal, nie źjaŭlajecca harantavanym.
U niekatorych štatach ZŠA ŭžo pačałosia daterminovaje hałasavańnie
Ultrapravaja partyja «Alternatyva dla Hiermanii» ŭpieršyniu lidziruje na rehijanalnych vybarach
CVK: Pucin pieramahaje na vybarach z rekordnymi 87,33%. A ŭ Čačni ŭ jaho naohuł 99%