Kaho siońnia možna nazvać sapraŭdnym patryjotam Biełarusi? Hutarka ź fiłosafam Barkoŭskim
abmiarkoŭvajcie!
Chto sapraŭdny biełaruski patryjot? Prapahanda nastojvaje, što heta, vidavočna, toj, chto zastajecca vierny Łukašenku. Ale navat unutry hetaj supolnaści čas ad času zdarajucca ŭzajemnyja abvinavačvańni ŭ niedastatkovym patryjatyźmie.
13.07.2024 / 10:00
Pavieł Barkoŭski. Fota: «Naša Niva»
Pahavaryli ź fiłosafam i publicystam Paŭłam Barkoŭskim na temu taho, chto maje prava zvacca patryjotam i čamu.
«Naša Niva»: Davajcie pačniem z samoha termina: patryjatyzm — heta što?
Pavieł Barkoŭski: Słova patryjatyzm pachodzić z łacinskaj movy. «Patryja» litaralna značyć «baćkaŭščyna», «ziamla ajcoŭ». Takim čynam, zdaŭna roznyja cyvilizacyi paznačali hetym słovam prynaležnaść čałavieka da rodnaha kraju, ziamli, dzie pachavany kostki prodkaŭ, a taksama honar za heta.
«NN»: Siońniašniaja biełaruskaja prapahanda tranśluje, što tolki tyja, chto zastaŭsia vierny dziaržaŭnaj linii — sapraŭdnyja patryjoty, a ŭsie astatnija — «zdradniki».
PB: Ułada zaŭždy imkniecca źvieści patryjatyzm da biezumoŭnaj łajalnaści da dziaržavy jak radzimy, maŭlaŭ, kali ty patryjot, to musiš lubić usio svajo, uklučna z uładaj, «jakaja ad Boha». Ale, jak kazaŭ viadomy amierykanski piśmieńnik Edvard Ebi: «Patryjot zaŭždy musić być hatovy abaranić svaju krainu ad svajho ŭrada», — što, zhadziciesia, dobra harmanuje sa słovami Kastusia Kalinoŭskaha «Nie narod dla ŭrada, a ŭrad dla naroda». Albo, jak skazana ŭ nie mienš viadomym vysłoŭi Tomasa Kempbeła «Dreva svabody palitaje kryvioju patryjotaŭ». Heta značyć, što patryjatyzm moža vyznačacca i ščyrym žadańniem bačyć svoj kraj volnym i niezaležnym.
Ale dakładna nie budzie patryjotam toj, chto handluje ŭłasnym suvierenitetam ci budučyniaj krainy, mianiajučy jaje na nadzionnyja vyhody.
«NN»: Što nakont simvałaŭ i ich roli ŭ prajaŭleńni patryjatyzmu?
PB: Patryjatyzm tyčycca nie stolki simvałaŭ ci pakłanieńnia dziaržavie, kolki ščyraj lubovi da rodnaj ziamli i kłopatu pra jaje vielič i dabrabyt. Simvały mohuć źmianiacca histaryčna: paśla karaloŭ moža nadychodzić respublika (hierb manarchičnaj Francyi, naprykład, nijak nie źviazany ź ciapierašniaj respublikanskaj simvolikaj, što nie zaminaje francuzam hanarycca svaimi prodkami i historyjaj svajoj ziamli).
Dziaržavy naradžajucca i pamirajuć, ziamla ž i ludzi na joj zastajucca i zachoŭvajuć pierajemnaść.
Chacia, biezumoŭna, kali ludzi šmat adpakutavali za niejkija simvały i ščyra ŭvažajuć ich svaimi, jak toje adbyvajecca dla mnohich paciarpiełych za pavahu da nacyjanalnaha ściaha ci histaryčnaha hierba «Pahoni», jany mohuć uklučać hetyja simvały ŭ svajo paniaćcie pra patryjatyzm. Zrešty, jak i prychilniki aŭtakratyi, jakija, praŭda, za simvałami ŭžo časta nie bačać sutnaści.
Ilustracyjny zdymak. Fota: «Naša Niva»
«NN»: Niadaŭna danosčyca Volha Bondarava abvinavaciła ŭ niedastatkovym patryjatyźmie arhanizacyju, jakoj kiruje Viktar Łukašenka — Nacyjanalny alimpijski kamitet, — i spartsmienaŭ, jakija hatovyja vystupać pad niejtralnym ściaham. Pra što śviedčyć toje, što navat unutry pradziaržaŭnych ludziej nazirajucca bojki za toje, chto samy patryjatyčny, a chto — niedastatkova?
PB: Heta śviedčańnie taho, što navat u łahiery hetak zvanych jabaciek isnujuć razychodžańni, što ličycca «svaim» i prykmietaj patryjatyzmu. Chtości ź ich, prykładam, ličyć dla siabie całkam prymalnym nieści čyrvona-zialony ściah dahary nahami i nie bačyć u hetym ździeku nad simvolikaj, a chtości bačyć svoj patryjatyzm u chadžeńni pad savieckim čyrvonym štandaram ci rasijskim trykałoram, nazyvajučy siabie hetaksama patryjotami. Niezrazumieła, praŭda, jakoj ajčyny.
Ahułam pazicyja prałukašenkaŭskich zaŭziataraŭ vielmi eklektyčnaja, dla mnohich ź ich vyznačanyja dziaržaŭnyja simvały — taksama nie vialikaja kaštoŭnaść, bo nijakaj historyi ci tradycyi za imi asabliva niama. Navat spasyłki na simvoliku savieckich časoŭ vyhladajuć słabymi — heta nie «ściah pieramohi», nie ściah niejkich značnych dasiahnieńniaŭ, prosta časovaja dekaracyja dla dekaratyŭnaj dziaržaŭnaści krainy-limitrofa.
«NN»: Ci moža patryjatyzm być vybaračnym u adstojvańni intaresaŭ krainy ŭ mižnarodnym paradku dnia: kali my suprać «vorahaŭ» na Zachadzie = my patryjoty, a voś kali my nie z Rasijaj, to ŭžo nie?
PB: Patryjatyzm musić sychodzić z ułasnych nacyjanalnych intaresaŭ i dbać nie pra zamožnaść ci ŭpłyŭ asobnaha čałavieka pry ŭładzie abo jahonych pamahatych, a pra roskvit i dabrabyt krainy.
Jakim čynam u intaresach Biełarusi moža być sajuz ź nie nadta zamožnaj, ale ahresiŭna-vajaŭničaj i źniavažlivaj Rasijaj, jakaja pa vialikim rachunku hrebuje biełaruskaj nacyjanalnaj admietnaściu i kulturaj, uvažajučy nas za «małodšaha brata» i zabirajučy sabie ŭsie značnyja dasiahnieńni vychadcaŭ ź Biełarusi za ŭsie časy kałanijalnaha panavańnia?
U hetym sensie možna nie idealizavać Zachad, Jeŭropu, ale jany dajuć kudy bolšyja mahčymaści dla aŭtanomnaha isnavańnia nacyj i dziaržaŭ, uzrastańnia ich kultury, zamožnaści i dabrabytu. Nie treba zabyvać, što histaryčna Biełaruś — heta častka Jeŭropy, i naturalna, što biełarusy, jakija i tak byli čempijonami pa pajezdkach u jeŭrapiejskija krainy z usich byłych savieckich respublik, imknucca źviazvać ź joj u tym liku płany na svaju budučyniu.
Kali pahladzieć vyniki samych roznych sacyjałahičnych apytańniaŭ, biełarusy zaŭždy vielmi stanoŭča adhukajucca pra ekanomiku i kulturu jeŭrapiejskich narodaŭ, što nie zaŭždy tak u vypadku Rasii. Chacia, biezumoŭna, stahodździ prapahandy ŭbili ŭ hałovy biełarusam, što tolki z «vialikaj Rasijaj» jany majuć takuju-siakuju budučyniu.
«NN»: Hałoŭnymi patryjotami dziaržaŭnyja ŚMI časta vystaŭlajuć siłavikoŭ i vajskoŭcaŭ — tych, chto «nie zavahaŭsia ŭ 2020-m» i «zachavaŭ» krainu. Ci možna ŭvohule nazvać patryjotam taho, chto choć raz prymianiŭ lubuju hvałtoŭnuju siłu da svajho ž naroda?
PB: Bačyć siarod hałoŭnych patryjotaŭ krainy ludziej sa zbrojaj — źjava dosyć raspaŭsiudžanaja ŭ śviecie. Bo sapraŭdy, chto bolš nadziejna moža dakazać svaju luboŭ da radzimy, jak nie vajary, što mužna za jaje palahli ci hatovyja addać za jaje žyćcio.
Ale sapraŭdnymi hierojami i patryjotami zaŭždy ličyli tolki tych vajaroŭ, jakija sapraŭdy abaraniajuć svoj kraj ad źniešniaj ahresii, jak ciapier heta, naprykład, robiać žaŭniery Ukrainy. Biełaruskija siłaviki nie mohuć pachvalicca niejkimi asablivymi hierojstvami, aproč hvałtu nad biezabaronnymi ludźmi. Jany kažuć, što nie dali zachapić uładu demakratam i takim čynam «vyratavali» dziaržavu, ale nasamreč jany ratavali ŭładu vyklučna adnaho čałavieka praź biezumoŭnuju łajalnaść da taho, chto im płacić hrošy i ličyć svaimi «dvaravymi sabakami».
Ilustracyjny zdymak. Fota: «Naša Niva»
«NN»: Kaho možna adnieści da sapraŭdnych patryjotaŭ Biełarusi — z sučaśnikaŭ i, moža, histaryčnych piersanažaŭ?
PB: Patryjotami ja b nazvaŭ tych, chto mužna adstojvaje intaresy našaj ziamli i jaje naroda ŭ roznyja časy. Heta i tyja našy sučaśniki, chto achviaruje svabodaj, žyćciom i majomaściu, kab zdabyvać demakratyju, volu i mir dla svajoj krainy. Heta i tyja, chto ŭsim svaim žyćciom dakazvaŭ biezumoŭnuju luboŭ da radzimy, jak našy piśmieńniki Łarysa Hienijuš, Natalla Arsieńnieva, Janka Kupała, Uładzimir Karatkievič, toj ža Vasil Bykaŭ, jubilej jakoha my śviatkujem sioleta. Heta hieroi-paŭstancy Kastuś Kalinoŭski, Ramuald Traŭhut, Emilija Plater, dziejačy BNR — Vasil Zacharka, braty Łuckievičy, Vacłaŭ Łastoŭski.
Heta i tyja biełarusy, jakija hinuli na frantach impieryjalistyčnych vojnaŭ kryvavaha XX stahodździa, kab abaranić svaju ziamlu, niezaležna ad taho, jakaja dziaržava tady na joj panavała.
Karaciej, tyja ludzi, chto achviaravaŭ saboj dziela Biełarusi i addaŭ usio svajo žyćcio słužeńniu krainie, jaje kultury, movie, narodu. Jany vartyja taho, kab ličycca sapraŭdnymi patryjotami biełaruskaj ziamli.
«NN»: Jak siabie musiŭ by pavieści sapraŭdny kiraŭnik dziaržavy siońnia, kali b jon byŭ patryjotam, na vaš pohlad?
PB: Sapraŭdny patryjot i palityk na čale dziaržavy dbaŭ by pieradusim pra toje, kab nie dać uciahnuć svaju krainu ŭ niespraviadlivuju vajnu i supolnuju ahresiju, kab nie abciažaryć žyćcio ludziej zakrytymi miežami i spynieńniem narmalnych turystyčnych i handlovych znosin.
Časam lidary-patryjoty navat hatovyja achviaravać svajoj uładaj, kali taho patrabujuć intaresy dziaržavy i hramadstva, dobraachvotna sychodziačy ŭ adstaŭku ci vyhnańnie. Jak heta, naprykład, zrabiŭ u 1830 hodzie hieroj Łacinskaj Amieryki Symon Balivar.
Kali ćviaroza razvažać, što patrebna Biełarusi siońnia — heta mir, dobrasusiedstva, sapraŭdnaja niezaležnaść, pavaha inšych narodaŭ, zamožnaja haspadarka. Toj, chto hatovy heta zabiaśpiečyć svaim ludziam i krainie, i jość sapraŭdny patryjot.
Ale heta dakładna nie toj, chto na spravie vyznaje, što «Mir — heta vajna», a «Luboŭ — heta nianaviść». I jaki asabistyja ambicyi stavić vyšej za intaresy hramadstva i dziaržavy.
«NN»: Ahułam, i tak zvanyja «čyrvona-zialonyja», i «bieł-čyrvona-biełyja» — usie patryjoty sa svajho punktu hledžańnia. Ale ci možna tut uvohule vyznačyć, chto bolšy patryjot? I ci možna ŭ teoryi adnojčy miryć niejak abodva baki jakraz na hruncie patryjatyzmu?
PB: Na žal, roznyja hrupy ŭsprymajuć patryjatyzm pa-roznamu. Dla adnych «patryjatyzm» bolš pra luboŭ da dziaržavy i ŭłady, jakoj by jana ni była, jany ličać siabie «carovymi ludźmi» i rady tamu, što mohuć absłuhoŭvać uładnuju mašynu. Dla inšych «patryjatyzm» vyznajecca ŭ lubovi da nacyjanalnaj movy, kultury, prahi da volnaha i spraviadlivaha žyćcia. Dla ich radzima dakładna nie sinonim dziaržavy.
Niekatoryja ź ich, jak biełaruskija anarchisty, toj ža palitźniavoleny Ihar Alinievič, naohuł admaŭlajuć kaštoŭnaść dziaržavy, pry hetym svaimi spravami dakazvajuć, što hatovyja achviaravać svajoj svabodaj i žyćciom dziela budučyni svajoj krainy.
Tamu pytańnie nie ŭ tym, chto siabie ŭvažaje za bolšych patryjotaŭ, pytańnie ŭ tym, kab nie ličyć patryjatyzmam ščyruju luboŭ da «sraki prezidenta».
Tak skazaŭ lidar lehiendarnaha rasijskaha hurta «DDT» Juryj Šaŭčuk, jaki asudziŭ złačynnuju vajnu i byŭ zmušany źjechać z rodnaj ziamli: «Nie treba błytać Radzimu sa srakaj prezidenta». Na žal, mnohija hetyja rečy błytajuć i navat bačać u hetym hierojstva i podźvih.
Zamiest pryhožych murałaŭ — «patryjatyčnyja». Jak źmianiajecca abličča haradoŭ Biełarusi
Jak viadomyja biełarusy hałasavali na prezidenckich vybarach 1994 hoda