«Situacyja z zachavańniem draŭlanaha dekoru ŭ Biełarusi — katastrafičnaja». Historyk raskazaŭ, čamu heta tak
Lištvy, raźbianyja karnizy, dekaratyŭnyja frantony, a taksama bahata azdoblenyja bramy, dźviery, vilčyki i hetak dalej. Homielščyna tradycyjna słaviłasia raznastajnym i pryhožym azdableńniem draŭlanych damoŭ. Tradycyja, jakaja siońnia katastrafična źnikaje i ź vizualnaha asiarodździa, i ź ludskoj pamiaci. «Mova Homiel» prapanavała nievialiki ekskurs u historyju raźbianoha dekoru paŭdniova-ŭschodniaj Biełarusi razam z historykam, kandydatam mastactvaznaŭstva Jaŭhienam Malikavym.
05.02.2024 / 18:08
Jaŭhien Malikaŭ
Jaŭhien Malikaŭ z Homiela — adzin z tych redkich ludziej, jakija šmat mohuć raskazać na temu raźbianoha architekturnaha dekoru. Da taho ž Jaŭhien — aŭtar knihi «Tradycyi raźbianoha dekoru ŭ narodnaj architektury paŭdniova-ŭschodniaj Biełarusi: kaniec IX — pačatak XX st.», jakaja stała vynikam hruntoŭnaj pracy i šmatlikich ekśpiedycyj. Kniha vyjšła ŭ 2016 hodzie, ale praca jašče nie zavieršanaja i maje vialiki patencyjał.
Daśledčyk vydzieliŭ čatyry tradycyi raźbianoha architekturnaha dekoru: paharynskuju, biarezinskuju, nižniepasožskuju i nižnieprypiackuju. Zrazumieła, pa nazvach adpaviednych rek. «Mova Homiel» pryhladziełasia padrabiaźniej da raźbianoha dekoru, raspaŭsiudžanaha ŭ rajonie Homiela i ŭsiaho hetaha rehijona. I heta nievypadkova, bo mienavita tut dekor najbolš bahaty i raznastajny.
Bahaty raźbiany dekor — karani na Homielščynie
Nižniepasožskaja tradycyja raźbianoha architekturnaha dekoru achoplivaje paŭdniova-ŭschodnija rajony Homielskaj vobłaści, jana — samaja jarkaja i vyraznaja. Jadro ž hetaj tradycyi ŭtvarajuć harady Homiel, Vietka, Dobruš, a taksama Rečyca i častkova Čačersk.
Našy prodki, azdablajučy vokny, dźviery, karnizy, bramy i hetak dalej, nie prosta ŭpryhožvali svaje damy, ale takim čynam pakidali svojeasablivyja pasłańni pra svaju kulturu, svaje mahičnyja i simvaličnyja ŭjaŭleńni.
Voś što kaža Jaŭhien Malikaŭ:
«Dekor raźvivaŭsia z časam, ale taksama i hieahrafična. Da prykładu, na zachadzie Homielskaj vobłaści i ŭ Bresckaj jon vielmi mocna adroźnivajecca ad homielskaha dekoru. Kali na zachadzie dekor bolš prosty, možna skazać liniejny, to na Homielščynie jon bolš raznastajny, składajecca z roznych elemientaŭ: rombikaŭ, kryžykaŭ, avałaŭ i hetak dalej».
Daśledčyk źviartaje ŭvahu, što takaja ž tendencyja prasočvajecca nie tolki ŭ raźbianym dekory. Kali paraŭnać, da prykładu, tradycyjnyja ručniki zachodniaha Paleśsia i paŭdniovaha ŭschodu Biełarusi, to zaŭvažym toje samaje: na zachadzie — linii, na ŭschodzie — rombiki, avały i raznastajnyja ŭzory. Heta ž možna prasačyć i ŭ tradycyjnym adzieńni, i navat u płaniroŭcy sialanskich dvaroŭ: na zachadzie vioski tradycyjna zabudavanyja liniejnymi dvarami, na ŭschodzie — «vianočnyja» dvary ŭ formie kvadrataŭ abo pramavuholnikaŭ.
Našy prodki, stvarajučy svajo asiarodździe, zakładali ŭ jaho svaje ŭjaŭleńni ab pryhožym, svaje mientalnyja asablivaści ŭspryniaćcia navakolnaha śvietu. Na dumku Jaŭhiena Malikava, hetyja mientalnyja asablivaści, zafiksavanyja ŭ azdableńniach, zastalisia i ŭ sučasnych biełarusaŭ, choć z časam jany źmianialisia.
Fienomien paŭdniovaha ŭschodu
Čamu ž na paŭdniovym uschodzie Biełarusi skłałasia takaja jarkaja i svojeasablivaja narodnaja tradycyja, u tym liku raźbianoha dekoru? Voś što kaža Jaŭhien Malikaŭ:
«Ja tut baču šmat čyńnikaŭ, jakija na heta paŭpłyvali. Najpierš treba zaznačyć, što z hłybokaj staražytnaści ŭ hetym rehijonie była zavyšanaja schilnaść da dekaratyŭnaści. I hetaja schilnaść chvalami padmacoŭvałasia mastactvam z paŭdniovaha ŭschodu, jakoje dachodziła praz prylehłyja terytoryi sučasnych Rasii i Ukrainy. Ale ź inšaha boku, u hetaj častcy krainy sychodzicca niekalki rek, jakija ŭ vyniku abjadnoŭvajucca ŭ «aŭtaban» pad nazvaj Dniapro. I možna mierkavać, što pa hetych šlachach-darohach jeździli nie tolki ludzi i tavary, ale taksama i mastackija idei. I majem taki vynik.
Da taho ž, na Homielščynie mała kamieniu, ale šmat lesu, tamu zdaŭna ludzi ŭmieli z hetym drevam pracavać. To-bok tut šmat čyńnikaŭ, jakija nakładajucca adzin na druhi, i ŭ vyniku atrymlivajem toje, što na terytoryjach paŭdniova-ŭschodniaj Biełarusi i sumiežnych terytoryjach paŭnočnaj Ukrainy i zachodniaj Branščyny adbyŭsia vybuch tradycyi draŭlanaha narodnaha architekturnaha dekoru».
Takim čynam, pavodle daśledčyka, na Homielščynie treba šukać karani dekoru, i hetyja karani adnosiacca jak minimum da druhoj pałovy XIX stahodździa.
Zaniapad, źniščeńnie. Što dalej?
Źniščeńnie draŭlanaj architektury Homielščyny pačałosia ŭžo daŭno. Zrazumieła, što takija padziei, jak vajna, niščać usio, nie zvažajučy, ale na heta my nie mieli ŭpłyvu. Najhorš toje, što ludzi źniščajuć svaju spadčynu śviadoma. Jak vynik, toj ža Homiel straciŭ svajo ŭnikalnaje abličča, kali jašče ŭ nulavyja hady pačaŭsia znos draŭlanych damoŭ siadzibnaha typu kanca XIX — pačatku XX stahodździa. Hety praces praciahvajecca i vulicy robiacca ŭsio bolš biezabličnymi.
«Ciapier situacyja z zachavańniem draŭlanaha dekoru ŭ Biełarusi — katastrafičnaja. Šmatlikija budynki rujnujucca, tut varta pryhadać chacia b tolki damy na vulicy Vałataŭskoj u Homieli, źniesienyja ŭ apošnija hady», — kanstatuje Jaŭhien Malikaŭ.
Choć daśledčyk kaža, što častku draŭlanaha dekoru ŭdałosia ŭratavać, źniaŭšy z damoŭ, što išli pad znos, ale ŭ tych maštabach, u jakich adbyvajecca źniščeńnie, sabrać i zachavać usio, dy choć by navat samaje admietnaje, niama fizičnaj mahčymaści.
U Biełarusi ahułam, i na Homielščynie ŭ pryvatnaści niama nijakich dziaržaŭnych prahram pa zachavańni draŭlanaj spadčyny. Spryčynilisia da źniščeńnia i miascovyja žychary, jakija kazali, što, maŭlaŭ, nam treba žyć i treba budavacca. Tamu draŭlanaja architektura źnikaje biasśledna, udajecca časam zachavać tolki asobnyja frahmienty, naprykład, lištvy.
Takim čynam, pakul my tolki stračvajem…
Čytajcie taksama:
Jak budzie vyhladać zvanica Kałožskaj carkvy
Ad vyspy da piramidy. Jakija małaviadomyja miescy varta naviedać u Biełarusi?