Tajvań, jaho kremnijevy ščyt, sakrety i pieršaja łedzi ź Biełarusi. Vialiki repartaž Arcioma Harbaceviča pra vostraŭ, jaki pastaviŭ śviet u zaležnaść ad siabie
Z našaj krainy Tajvań amal niabačny, jon zasłonieny Kitajem. Pakul Łukašenka robić staŭku na Piekin, našy susiedzi šukajuć vyhadu i robiać vialiki biznes na supracoŭnictvie z demakratyčnym vostravam. U Tajvania jość čamu pavučycca i što zapazyčyć. Pry žyćci adnaho pakaleńnia Tajvań pastaviŭ u zaležnaść ad svaich mazhoŭ uvieś śviet, fantastyčna razbahacieŭ biez nafty i hazu i faktyčna prymusiŭ amierykancaŭ abaraniać siabie ad Kitaja. Na Tajvani pabyvaŭ redaktar «Našaj Nivy» Arciom Harbacevič. Nanačypy, biełarusy, jakija robiać tam navukovuju karjeru, ministry — byłyja apazicyjaniery, tajvanskaje Akreścina, načny rynak, ježa, prastytucyja, abaryhieny — voś što jon tam pabačyŭ.
16.09.2023 / 19:45
Histaryčnaja daviedka
Mała čym admietny hety vostraŭ, jaki płoščaj u šeść razoŭ mienšy za Biełaruś, raźmieščany pobač z macierykovym Kitajem i bolšuju častku svajoj historyi znachodziŭsia ŭdalečyni ad centralnych padziej rehijona, — usie vialikija spravy rabilisia na kantyniencie.
Na Tajvań niejak zapłyvali hałandcy, na im ža šukali prytułku asobnyja kitajskija kałanizatary ci ŭciekačy, jakija źmiešvalisia z karennym nasielnictvam, moŭna blizkim da aŭstralijskich abaryhienaŭ.
U 1895 hodzie vostraŭ adyšoŭ tahačasnamu terarystu rehijona — Japonii, ale tajvancam mocna paščaściła.
Japonskaja akupacyja Kitaja ci Karei — heta balučaja tema dla hetych narodaŭ, poŭnaja pakut i prynižeńnia.
Zvyčajna mietrapolija stavicca da akupavanych rehijonaŭ jak da syravinnaj bazy, ale z Tajvaniem zdaryłasia vyklučeńnie: adtul nie zabirali resursaŭ, bo ich tam nie było, a, naadvarot, inviestavali, kab zrabić na toj čas dzikavaty vostraŭ prydatnym dla isnavańnia japonskaha fłotu i cyvilnych. Na Tajvani japoncy ŭzvodzili škoły, darohi, masty, fabryki.
Vid na miehapolis, jaki hublajecca za dalahladam, z dachu Tajbej-101 — hmacha na paŭkiłamietra vyšynioj, jaki da ŭźviadzieńnia Burdž-Chalify byŭ samym vysokim budynkam śvietu.
Asabliva vostraj była prablema zdaroŭja: japoncy, zvykłyja da chaładniejšaha klimatu, masava hinuli ad trapičnych chvarob. Heta prymusiła ich inviestavać u budaŭnictva špitalaŭ, dasyłać svaje najlepšyja miedycynskija kadry, značnaja častka ź jakich tam zastałasia nazaŭsiody i stała bazaj, ź jakoj potym vyrasła miascovaja miedycynskaja škoła.
Prablemy ŭnutranaj łahistyki vyrašajucca padviešanymi puciepravodami i čyhunkaj
Japoncy kiravali vostravam da svajho razhromu ŭ Druhoj suśvietnaj vajnie. Paśla 1945-ha japanizavany vostraŭ, dzie ŭžo stali zabyvać kitajskuju movu, znoŭ akazaŭsia sam-nasam, pakul na kantyniencie išła baraćba za Kitaj.
Injekcyju žyćcia vostraŭ atrymaŭ u 1949-m, kali Čan Kajšy evakujavaŭ miljony svaich prychilnikaŭ na Tajvań paśla parazy Hamińdana ad kamunistaŭ.
Na vostravie ŭźnikła paralelnaja kitajskaja cyvilizacyja, varožaja idejam kamunizmu. Paźniej ź jaje vyrasła demakratyja.
Na vostravie mała staroj tradycyjnaj kitajskaj architektury, zakručanych pahad. Tut mała budavali takoha ŭ minułym, a ŭ japoncaŭ i Čan Kajšy byli svaje ŭjaŭleńni ab pryhožym.
Pieršyja dziesiacihodździ praŭleńnia Hamińdana byli kryvavymi, i, jak i macierykovy Kitaj, narod na Tajvani žyŭ u atmaśfiery teroru. Jon tut nazyvajecca «biełym teroram».
Tajvanskaje «Akreścina», sučasny vyhlad — ciapier tut muziej tatalitaryzmu i pamiaci achviar represij.
Inšadumstva było zabaroniena, ludziej masava katavali ŭ tajvanskich «Akreścina», niekatoryja prosta «źnikali». Ciapier u turmie — muziej tatalitaryzmu i pamiaci achviar represij.
Dyrektar muzieja pravoŭ čałavieka — 74-hadovy Fred Čyn Chim-san 12 hadoŭ byŭ palitviaźniem.
Dyrektar muzieja pravoŭ čałavieka 74-hadovy Fred Čyn Chim-san adsiedzieŭ 12 hadoŭ i raskazvaje ciapier pra heta ŭ zale, dzie jaho sudzili.
Tajvanskija «hubazikaŭcy» pamiž katavańniami niejak dazvolili jamu vychapić pistalet. Kali jon rašyŭsia spynić pakuty i streliŭ u siabie, to kuli tam nie akazałasia, a «hubazikaŭcy» raśśmiajalisia, što heta akurat toje, da čaho jany i chacieli jaho davieści, — vychadu niama.
Adkruciŭ hajki i dazvoliŭ vyraści apazicyi i svabodnym miedyja syn Čan Kajšy Czian Czinho, jaki, darečy kažučy, byŭ žanaty ź biełaruskaj z-pad Oršy Fainaj Ipaćjeŭnaj Vachravaj — na Tajvani jana ŭziała imia Czian Fanlan.
Adna z dačok našaj Fainy i syna Čan Kajšy jašče žyvaja. Chto viedaje, jakuju rolu syhrała biełaruskaja miakkaść žonki Czian Czinho ŭ nastupnaj demakratyzacyi Tajvania? Na Tajvani Fainu lubiać, jana svajho rodu takaja čałaviečnaja tutejšaja pryncesa Dyjana.
Pieršaja łedzi Kitajskaj Respubliki Faina Vachrava z mužam i dziećmi. Fota: Wikimedia Commons
Czian Czinho admianiŭ vajennaje stanovišča na Tajvani ŭ 1987 hodzie, dazvoliŭ palityčnuju kankurencyju i vybary, staŭ adnym z pačynalnikaŭ ekanamičnaha cudu, jaki zrabiŭ ź biednaha vostrava pad piatoj dyktatara paśpiachovuju respubliku.
U historyi pośpiechu vialikuju rolu syhrali amierykancy, jakija stavili na Hamińdan jak na apanienta kamunistam. Jak tolki amierykancy razabralisia z vyniščeńniem sacyjalnaj bazy kamunizmu ŭ Japonii i zakłali bazu dla rynkavaj ekanomiki, jany ŭzialisia za Tajvań.
Kali zavieźci vas ź miecham na hałavie ŭ luboje miesca miehapolisa na zachodnim bierazie i źniać jaho, to, azirnuŭšysia, vy ŭbačycie prykładna adnolkavuju karcinu vakoł siabie.
Da ekanamičnych reformaŭ na vostravie prykłaŭ ruku ŭschodniejeŭrapiejec pa pachodžańni, ukrainski jaŭrej Volf Ładziažynski, jaki praviarnuŭ na vostravie toj ža samy truk, što ŭ Japonii: dziaržava prymusova vykupiła ŭ bujnych ziemleŭładalnikaŭ ziamlu i pradała jaje ŭ 30-hadovy kredyt sialanam, zabiŭšy dvuch zajcoŭ:
— harantavaŭšy źjaŭleńnie kapitału ŭ raniej bujnych ułaśnikaŭ, jakija bolš nie mahli zarablać na ziamli i vymušanyja byli šukać inšyja śfiery;
— pieratvaryŭšy ŭčarašnich batrakoŭ u drobnych ziemleŭłaśnikaŭ, jakija stali vučycca žyć z dumkaj, što jany nie raby, a čymści vałodajuć, majuć što raźvivać.
Amierykancy šmat inviestavali ŭ adukacyju na vostravie, dzialilisia prahramami i adpraŭlali tudy svaje akademičnyja kadry. A potym inviestavali hrošy i adkryli svoj rynak.
Elita Hamińdana taksama razumieła, što mazhi — kluč da pośpiechu. Pierad vačyma byŭ i prykład Japonii, jakaja imkliva ŭlacieła ŭ eru elektroniki.
Kroški industryi ź Japonii dastavalisia Tajvaniu. Ale ŭłasny cud zmoh zdarycca tolki tady, kali nasielnictva jašče zastavałasia dastatkova biednym, jahonaja praca mała kaštavała, ale jano ŭžo było dastatkova adukavanym, kab rabić toje, za što pa toj bok akijana abo ŭ Jeŭropie płacili nieparaŭnalna bolš.
Na vulicach Tajbeja. Miascovyja ceniać niamiecki aŭtapram.
Što tut ciapier?
Biudžet Biełarusi na adukacyju ŭ 2023 hodzie — 1,64 miljarda biełaruskich rubloŭ. Tajvań apošnim časam vydatkoŭvaje na adukacyju ź biudžetu kala 30 miljardaŭ dołaraŭ štohod. Viedańnie hetaj roźnicy sprościć razumieńnie apisanaha dalej žyćcia na vostravie.
Ekspart Tajvania padbirajecca pad paŭtryljona (!) dołaraŭ za hod.
Bahaćcie vostrava abumoŭlena jaho intelektualnaj i pramysłovaj siłaj.
Tajvań zajmaje 60% rynku čypaŭ i paŭpravadnikoŭ, pry hetym 90% najbolš sučasnych čypaŭ vyrablajecca na Tajvani, jaki ni z kim nie dzielicca technałohijami.
Ad hetych čypaŭ zaležać usie vysokatechnałahičnyja rečy, jakija vyrablajucca na Zachadzie. 80% mazhoŭ «Tesły» zroblenyja na Tajvani, znakamity «Chajmars» bje dakładna ŭ cel, tamu što mazhi jamu zrabili na Tajvani, ajfon pracuje, tamu što mazhi jamu taksama zrabili na Tajvani. I hetak dalej.
Kaniečnie, čypy robiać i ŭ Japonii ci Kitai, u Štatach. Ale hałoŭny sens vajny za čypy ŭ ichnim pamiery. Tajvań užo robić elemienty pamieram 2 nanamietry, kankurenty adstajuć u razy, dziasiatki razoŭ. Ciapier na Tajvani kažuć pra čypy z elemientami pamieram 1 nanamietr — heta toje, da čaho tajvancy ŭžo nablizilisia.
Taiwan Semiconductor Manufacturing Company (TSMC) — heta śviataja karova Tajvania, samy prasunuty vytvorca čypaŭ u śviecie, jaki kantraluje bolš za pałovu suśvietnaha rynku. Na TSMC nie puskajuć žurnalistaŭ, aficyjnyja delehacyi ź vietlivaści vodziać pa kalidorach, dzie ničoha nie bačna.
Niedzie tam, za braniravanym škłom, ludzi ŭ biełych chałatach stvarajuć budučyniu. Fota z adnaho z navukovych parkaŭ, jakija tut ujaŭlajuć saboj miljardnyja daśledčyja biznesy.
Biznes tracić na navukovyja daśledavańni da 20% ad svajho prybytku, tut inviestujuć u navuku, a nie ŭ ladovyja pałacy.
Supracoŭniki TSMC na Tajvani — heta jak supracoŭniki milicyi ci miedyki. Heta amal dziaržsłužačyja, heta pavažanyja ŭ hramadstvie ludzi.
Ad ich raboty šmat u čym zaležyć los usiaho vostrava. Adzin TSMC zarablaje bolš za 36 miljardaŭ dołaraŭ čystaha prybytku — heta bolš za pałovu ŭsiaho biełaruskaha VUP pry Łukašenku.
TSMC była zasnavanaja adrazu paśla spynieńnia represij i admieny vajennaha stanovišča na Tajvani.
Ale i inšych vytvorcaŭ tut niamała, TSMC — heta tolki žamčužyna na viaršyni.
Acer, Asus, Mediatek, HTC i inšyja vytvorcy elektroniki ź miljardnymi prybytkami — heta ŭsio tajvanskija kampanii. Asnova ekanomiki Tajvania — heta šmatlikija małyja i siarednija pradpryjemstvy.
Pabudavać paŭpravadnikovy zavod patrabuje stolki ž inviestycyj, kolki nieabchodna na budaŭnictva atamnaj stancyi.
Taksama Tajvań — asnoŭny pastaŭščyk intehralnych sistem (ich ekspart — 184 miljardy dołaraŭ), asnoŭnyja spažyŭcy — Intel, Nvidia, AMD, Apple, Sony i hetak dalej.
Tut mocnyja łaziernyja technałohii — paŭpravadnik pamieram 2 nanamietry nie narežaš piłoj.
Rabotnikam industryi paŭpravadnikoŭ, darečy kažučy, tut zabaroniena pierachodzić na rabotu da kankurentaŭ. Hłabalna rabotu mianiać možna, a voś da kankurentaŭ — nielha. Možna ŭ inšuju śfieru.
Tajvań pilna bieraže svaje sakrety. Za pramysłovy špijanaž tut ad 10 hadoŭ turmy i strašnaje paražeńnie ŭ pravach, uklučna z admienaj piensii.
Kitajcy, jakija nakrali z usiaho śvietu masu technałohij, nie mohuć zrabić takija ž čypy, jak tajvancy, choć i razmaŭlajuć na adnoj movie, i žyvuć pobač.
Muziejnyja ekspanaty, da jakich padpuskajuć turystaŭ, — sučasnaje abstalavańnie vam tut nie pakažuć.
Ale ŭ Kitaja tut byli inšyja pośpiechi, naprykład, u kradziažy nasieńnia — na Tajvani mocnaja škoła sielekcyi raślin i ŭ cełym sielskaja haspadarka rabatyzavanaja. Vadu ci ŭhnajeńni tut buduć padavać aŭtamatyčna pavodle analityki datčykaŭ u hlebie.
Zaležnaść krain Zachadu ad tajvanskich technałohij naradziła kancepcyju biaśpieki, jakaja nazyvajecca «silikonavy (kremnijevy) ščyt».
Dabiŭšysia taho, što biez tajvanskaj pradukcyi niemahčymy vyrab sučasnaj techniki, patrebnaj najpierš Zachadu, Tajbej prymusiŭ vialikija demakratyi abaraniać svoj suvierenitet ad ekzistencyjnaj pahrozy — kamunistyčnaha Kitaja, jaki ŭžo padparadkavaŭ sabie Hankonh z Makaa i mroić pra Tajvań.
Imknieńnie Tajvania da pryznanaj śvietam niezaležnaści — vyklik dla Piekina.
Niedzie ŭ sielskaj miascovaści na ŭschodnim małanasielenym bierazie vostrava.
Tajvań nie choča dzialicca svaimi technałohijami z Zachadam, razumiejučy, što heta razmyvaje jahony silikonavy ščyt.
Isnujuć płany budavać zavod pa vyrabie paŭpravadnikoŭ u Aryzonie na vypadak vajny i źniščeńnia zavodaŭ na Tajvani. Budaŭnictva ŭžo idzie, ale niezrazumieła, jakija mienavita technałohii Tajvań tudy pieradaść. Hety praces zaciahvajecca.
Na tajbejskaj Zybickaj. Tolki sutulicca kiepska, ale vy vypicie stolki ž i pasprabujcie stajać roŭna ŭ 3 hadziny nočy.
Ciapier viadziecca havorka pra toje, što ŭ Aryzonie buduć tolki vyroščvać kremnijevyja kryštali, a voś apracoŭvać — usio roŭna na Tajvani.
Siońnia amierykancy trymajuć kala vostrava vojski, pieradajuć Tajvaniu zbroju strymlivańnia i publična abiacajuć abaraniać jaho ŭ vypadku vajny.
Addać Tajvań — aznačaje addać kantrol nad pieradavymi technałohijami demakratyčnaha śvietu ŭ ruki pačvarnaj kamunistyčnaj dyktatury.
Dyktatar Kitaja Si Czińpin, u svaju čarhu, publična zajaŭlaje ab nieabchodnaści «ŭźjadnańnia Kitaja» i čynić vajennyja pravakacyi vakoł vostrava, adpraŭlajučy bajavyja karabli, samaloty i navat rakiety ŭ bok Tajvania.
Asnoŭny transpartny srodak u miehapolisie — skutary.
Ci zmoža Kitaj zachapić Tajvań u vypadku vajny?
Atakavać Tajvań, jak Ukrainu, źnianacku tankavymi kałonami nie ŭdasca. Dziaržavy raździalaje praliŭ šyrynioj 150 kiłamietraŭ.
Sakret abarony Tajvania vielmi prosty — na hetym vostravie mała šyrokich plažaŭ, usiaho 14. Na samych šyrokich ź ich nielha vysadzić bolš za bataljon sałdat. Kala čatyrnaccaci bataljonaŭ — heta maksimum, jaki moža trapić z vady na zaminiravany piasok.
Zachodniaja častka vostrava raŭninnaja, dalej na ŭschod pačynajucca hory.
Tajvań atrymlivaje vajskovuju dapamohu ad ZŠA, a taksama maje svajo mocnaje vojska i rakietnuju prahramu. U Tajvania jość rakiety, zdolnyja dalatać da Piekina. Pry patrebie kraina hatovaja mabilizavać 12 miljonaŭ čałaviek. Viadoma, nie ŭsich na front.
Zony paražeńnia tajvanskich rakiet. Kraina, darečy kažučy, nie spadziavajecca na Starlink Iłana Maska, a maje ŭłasnuju kaśmičnuju i spadarožnikavuju prahramy.
A ŭkrainskaja pieradavaja rakieta «Niaptun», jakaja adpraviła fłahman Čarnamorskaha fłotu na znakamity adras, dla Tajvania — projdzienaja historyja. Ich antykarabielnyja rakiety lepšyja i bolš sučasnyja.
Mietro Tajbeja. Zdavałasia b, kraina pieradavych technałohij, ale pa infarmatyzacyi tut situacyja horšaja, čym u Minsku: raspłacicca kartkaj na ŭvachodzie niemahčyma. Treba źniać hrošy, a potym za keš kupić žeton. Biełaruskim ajcišnikam jość kudy pradać svaje rašeńni.
Tajvań buduje dziasiatki tysiač marskich dronaŭ, jakija pavinny nie dać kitajskamu fłotu nablizicca da bierahoŭ i vysadzić desant.
Ale, kaniečnie, siły niaroŭnyja chacia b z pazicyi taho, što Tajvań — heta vostraŭ, jaki moža być uziaty ŭ abłohu, adrezany ad śvietu, navat bieź niepasrednaha ŭvarvańnia.
Tamu, jak kažuć tyja miascovyja vajskovyja analityki, ź jakimi ŭdałosia pahavaryć, hałoŭnaja zadača — pratrymacca da padychodu sajuźnikaŭ. Pad sajuźnikami razumiejucca nie tolki amierykancy. Inšyja sajuźniki Tajvania i ZŠA ŭ rehijonie — heta Japonija, Paŭdniovaja Kareja, Filipiny i Aŭstralija.
Vajna ŭ tym rehijonie ŭdaryła b pa śviecie hłabalna. Bolš značna, čym navat adčuvajecca vajna va Ukrainie, jakuju niekatoryja krainy ŭvohule imknucca nie zaŭvažać.
Reč u tym, što cieraz Tajvanski praliŭ, dzie ŭ vypadku čaho budzie pałychać, prachodzić 80% suśvietnaha marskoha kantejniernaha handlu.
Arteryja suśvietnaha marskoha handlu. Płyvučy ad kantynienta da kantynienta, karabli prachodziać cieraz vuzki spakojny Tajvanski praliŭ.
Ci hatovyja tajvancy vajavać? Na ŭzroŭni rytoryki — hatovyja.
Kiroŭnaja partyja imkniecca da niezaležnaści. De-fakta Tajvań — niezaležnaja dziaržava sa svaimi pašpartami, orhanami ŭłady, vojskam. Ale de-jure jaho niezaležnaść pryznaje mała krain śvietu, u asnoŭnym astraŭnyja i afrykanskija dziaržavy, jakija robiać heta najpierš u abmien na finansavuju padtrymku.
Cikava, što Hamińdan, jaki vajavaŭ z kamunistami, ciapier, jak ličycca, padtrymlivajecca Kamunistyčnaj partyjaj Kitaja, tamu što Piekinu vyhadnaja palityčnaja prahrama Hamińdana — uźjadnańnie i isnavańnie adnaho Kitaja.
Pad uładaj demakrataŭ, kaniečnie, ale hety punkt nie chvaluje Piekin, jon śmiajecca z hetaha punktu.
Prykład Ukrainy natchniaje tajvancaŭ u tym sensie, što najaŭnaść u voraha vialikaj i hroznaj armii — nie harantyja pieramohi, kali narod hatovy pamirać za Radzimu.
Tusoŭka moładzi niedzie daloka ad centra Tajbeja.
«My bačym, jak jany pasyłajuć rakiety ŭ bok vostrava. Ni ja, ni maje znajomyja nie ihnarujem hetaj pahrozy, ale my i nie dazvalajem Kitaju ŭpłyvać na naša žyćcio. Budaŭničy rynak nie ŭpaŭ, spažyvańnie na vostravie nie ŭpała. Ludzi praciahvajuć žyć, chtości vučycca na vajskovych kursach i kursach pieršaj dapamohi. My ŭpeŭnienyja, što majem dastatkova sił i strymalnaj zbroi, kab u Si Czińpina nie było nijakaj upeŭnienaści ŭ tym, čym skončycca jaho avantura. Pucin byŭ upeŭnieny na 100%, što pieramoža, i dzie jon ciapier i jahonaja kraina? Si nie moža być upeŭnieny navat na 50%, što ŭ jaho niešta atrymajecca. Ale moža być, z druhoha boku, na 100% upeŭnienym, što ničoha dobraha jahonamu losu pravał nie pryniasie. Ja dumaju, kamunisty i dalej buduć malavać z Tajvania kiepskich chłopcaŭ, ale na vajnu nie navažacca», — za pivam skazaŭ mnie šviedski pradprymalnik Elijas Ek, jaki ŭžo 20 hadoŭ žyvie na vostravie.
«Kali ja jedu za miažu, ja kažu, što ja tajvanka, i nie kažu, što ja kitajanka», — skazała dziaŭčyna 23 hadoŭ u kramie.
«Ukraincy pakazali ŭzor mužnaści, my ŭsie sočym za tym, jak jany ŭžo adkinuli Rasiju i nastupajuć», — skazaŭ miascovy chłopiec 25 hadoŭ u bary. A takim, jak jon, pieršym i pamirać kali što.
U čym pryčyna pośpiechu Tajvania?
Mnohija zadajucca pytańniem: jak za sorak hadoŭ na nievialikim vostravie ź biednaj dyktatury vyrasła pieradavoje hramadstva i ekanomika, jakaja ruchaje śviet napierad.
Ekanamisty i sacyjołahi razvažajuć, šukajuć sakret pośpiechu, spračajucca. I ja taksama na hetaje pytańnie nie adkažu.
Tajbej, stalica Tajvania, unačy.
Na Tajvani dziŭnym čynam sutyknulisia i źmiašalisia zachodni kreatyŭ z azijackaj pracazdolnaściu, afinskija palityčnyja kaštoŭnaści z kitajskaj dyscyplinavanaściu.
Z adnaho boku, hladziš na pavierchniu ichniaha žyćcia: budynki, infrastrukturu, ekanomiku, śfieru pasłuh — i zdajecca, što miescami tut nu bolšy Zachad, čym na Zachadzie. Ale kali pahłybicca ŭ hramadstva, to tut zachoŭvajecca šmat takoha kanfucyjanskaha: baćki ŭsio jašče majuć vialiki ŭpłyŭ na rašeńni dziaciej: z kim budzieš žanicca, kudy pojdzieš pracavać.
Budyscki chram u Tajbei. Karcina ŭ cełym jak u kafiedralnym sabory Minska na ranišniaj słužbie — 90% piensijanieraŭ, paru cikaŭnych turystaŭ.
«U hetym hramadstvie, u adroźnieńnie ad šviedskaha, naprykład, pryniata tak, što dzieci žyvuć z baćkami da momantu šlubu. Što heta aznačaje? Što pakul ty žyvieš z baćkami, ty nakormleny, apranuty, tabie nie treba płacić za kvateru, tvaje patreby ŭ zarobku nižejšyja, čym u švieda, jaki pajšoŭ ź siamji ŭ 18. Heta aznačaje, što ja mahu nabirać za tysiaču dołaraŭ dvuchmoŭnych maładych śpiecyjalistaŭ ź bliskučaj techničnaj adukacyjaj, jakija raźbirajucca lepš za mianie. Voś u čym tut sens, voś čamu ja rablu tut biznes», — skazaŭ mnie švied Elijas Ek.
Švied, darečy, uznačalvaje na vostravie kansultacyjnuju radu dla dapamohi zachodnim biznesmienam, jamu možna pisać u LinkedIn — Elias Ek. Jon aŭtar knihi «How to start a business in Taiwan?».
Kultura, knihi, filmy — tut heta nie padmiata Halivudam, tut svaje zorki, svaje influensiery.
Varoty adnaho z papularnych tut načnych rynkaŭ.
Zabaŭna, ale ŭ razhar kavidu Łukašenku b na Tajvani aštrafavali na 100 tysiač dołaraŭ — taki štraf byŭ za dezynfarmacyju adnosna chvaroby.
Tajvań nie dapuściŭ ni «spynieńnia ekanomiki», ni katastrafičnaj śmiarotnaści i ličycca ŭzoram u zmahańni z karanavirusam. Tam miedykam addali ŭładu nad usimi śfierami ekanomiki ŭ častcy taho, što kryzisny virusny centr moh prymać abaviazkovyja da vykanańnia rašeńni ŭ zaležnaści ad situacyi ŭ kankretnych rehijonach ci kalektyvach.
Łahičny vybar uradženca krainy biez mora ŭ tajvanskim restaranie samaabsłuhoŭvańnia.
Miedykam dali dostup da baz ab pierasiačeńni miažy, kab vyjaŭlać tych, chto prybyŭ ź niebiaśpiečnych rehijonaŭ. Chutka na aŭtamatyčny karancin stali adpraŭlać usich, chto viarnuŭsia na vostraŭ.
Vytvorčaść pieraprafilavali na vyrab nieabchodnych miedycynskich tavaraŭ. Tajvań staŭ vyrablać 13 miljonaŭ masak za sutki.
Za cełaha smažanaha kalmara abo za ščupalca vaśminoha na načnym rynku prosiać 5 jeŭra ŭ ekvivalencie.
Nu i vialikaje značeńnie mieła šyrokaja infarmacyjnaja kampanija, štodzionnyja spravazdačy ab niebiaśpiecy i aktualnaj śmiarotnaści.
Za čas pandemii na 23-miljonnym, ščylna zasielenym Tajvani zahinuła 18 tysiač čałaviek — u piać razoŭ mieniej, čym u 9-miljonnaj Biełarusi.
Pradpryjemstvy nie spyniali, padzieńnie VUP było mienšym, čym u inšych raźvitych ekanomikach, jakija abrali palityku łakdaŭnu.
Dzika papularnaja zabava siarod miascovaj moładzi — hulać u aŭtamaty z šarykami, ale nie na hrošy, a na plušavyja padarunki. Papularnyja i aŭtamaty z manipulataram, jaki dastaje cacki. Ale vyhladaje heta ŭsio jak admyvańnie hrošaj. Moža, pamylajusia.
Niahledziačy na pośpiechi ŭ ekanomicy i padychody da arhanizacyi hramadstva, kraina, viadoma, za karotki ŭ histaryčnym maštabie čas nie moža vyrašyć usie prablemy, jakija nazapasilisia za stahodździ historyi nie ŭ samym paśpiachovym rehijonie płaniety.
Prastytutka-tranśviestyt na vulicy Tajbeja. Napeŭna, u sumcy pobač usio nieabchodnaje, kab u razie čaho zajechać u IČU. Prastytucyja tut zabaronienaja.
Na Tajvani taksama jość biednyja, taksama jość ludzi, mima jakich prajšła čypavaja revalucyja i jakija nie majuć nijakaha dačynieńnia da vysokich technałohij. Jany sa svaich chałup z zajzdraściu hladziać uharu, na ahieńčyki taho śvietu, jaki pabudavali ich razumniejšyja suajčyńniki.
Ilustracyja adnaho ź nie samych bahatych rajonaŭ Tajbeja.
Pry hetym minimalny zarobak najomnaha rabotnika na Tajvani — 856 dołaraŭ.
Tajvanskija baćki razumiejuć, što pucioŭka ŭ žyćcio dla dziciaci — heta adukacyja.
Jak u Biełarusi, kali mama z tatam šturchajuć svaich dziaciej u IT, miarkujučy, što heta ich šaniec vyrvacca ŭ ludzi, dakranucca da hrošaj, ubačyć śviet.
Vuličnaja kuchnia. Chto kiepska vučycca ŭ škole i ŭniviersitecie, toj traplaje siudy.
Na Tajvani heta prymaje ekstremalnyja formy: dzicia nie vyłazić z dadatkovych zaniatkaŭ, repietytaraŭ, dla jaho šukajuć mahčymaści trapić na vučobu ŭ ZŠA jašče na ŭzroŭni škoły.
Hramadstva tut adkrytaje i biaśpiečnaje. I Tajvań, i jaho stalica Tajbej hadami nie pakidajuć top-3 samych biaśpiečnych krain i haradoŭ śvietu. Tajvań bolš biaśpiečny, čym, dapuścim, Narviehija ci Šviejcaryja. Kaniečnie, na praktycy roźnicy niama, ale rejtynh jość rejtynh.
Miascovaja harełka kaŭlan na načnym rynku — 58 hradusaŭ. Miascovyja čyrvaniejuć i pjaniejuć našmat chutčej za jeŭrapiejcaŭ.
Adkrytaści hramadstva spryjaje varožy Kitaj, jaki hulaje ŭžo ŭ bolš tonkija prapahandysckija hulni, čym na heta zdolnaja navat Rasija. Kožny dzień źjaŭlajucca prapahandysckija ŭkidy, chłuśnia, fejki i manipulacyi, na jakija tajvanskim čynoŭnikam davodzicca reahavać abviaržeńniami i kamientaryjami.
Jak tonka pracuje prapahanda Kitaja ŭ dačynieńni da Tajvania, možna ŭbačyć navat u biełaruskich miedyja. Litaralna dniami Onliner.by apublikavaŭ fantastyčna-dramatyčnuju historyju biełarusa Jarasłava pra žyćcio na Tajvani.
Skrynšot z sajta «Anłajniera».
Pavodle lehiendy, tak zvany Jarasłaŭ nie znajšoŭ pracy ŭ Biełarusi paśla kaledža, a anhlijskaja mova jamu «nie dałasia», i tamu jon pajšoŭ u Instytut Kanfucyja (anałah Doma Maskvy ŭ Minsku, tolki kitajski — Red.), dzie vyvučyŭ kitajskuju movu, jakaja jamu dałasia.
Potym na druhoj ža sustrečy ŭ Rasii jon ažaniŭsia z tajvankaj i ŭ vyniku pajechaŭ žyć na vostraŭ, dzie sutyknuŭsia z tym, što pa vulicach chodziać pacuki, ludzi žyvuć u truščobach, a moładź vyhaniaje baćkoŭ z domu, i tyja vymušanyja chadzić siarod kanalizacyjnaha smurodu pa vulicy i vyprošvać u minakoŭ butelku vady.
Tajbejskaja Kamiennaja Horka.
A kali nie tak pahladzieć na čužuju mašynu «ŭ adnym horadzie», to ź jaje vyjdzie hanhstar i pačnie pa tabie šmalać, ananimna kaža aŭtar žachlivaha apoviedu.
Ci isnuje ŭ realnaści hety Jarasłaŭ — nieviadoma. Niešmatlikija biełarusy i ŭkraincy, jakija žyvuć na vostravie hadami, raskazanyja ŭ materyjale «Anłajniera» žachi ŭsprymajuć ź ironijaj. Takaja voś zabaŭnaja historyja ź piekinskimi vušami.
Što za ježa ŭ talercy — skazać składana. Pachnie jak popielnica, ale na smak nie tak i błaha. Kulinarny tvor vuličnych kucharaŭ. Atrucicca nasamreč niemahčyma navat u samaj pahanaj z vyhladu zabiahałaŭcy. Pradukty narmalnyja. A samaja šakavalnaja ekzotyka — smažanaja kobra.
«Haračaje leta i vilhotnaja zima — heta minusy žyćcia tut, ale za hady zvykaješ. Tamu hałoŭny minus, jak pa mnie, što jany tut jeździać jak mudaki», — daŭ svoj vodhuk žyćciu na Tajvani adzin ź biełarusaŭ, jakoha ja sustreŭ tut.
Biełarusy tut, jak i bolšaść mihrantaŭ z Zachadu, zajmajucca intelektualnaj rabotaj. Daśledčyki, prahramisty, inžyniery ŭ navukovych centrach ci kamiercyjnych kampanijach.
Ci jość sens adkryvać dla siabie hety rehijon?
Sprava — karamielizavany śviny kindziuk. Kali b dać heta pakaštavać vašamu dziedu, jon by nie paznaŭ u hetym tradycyjny dla Biełarusi pradukt. Pradajecca na načnych rynkach. Jeści možna.
Kali vy nastrojenyja rabić technałahičny biznes abo nabracca dośviedu ŭ pieradavych kampanijach — to adnaznačna. Z hetym usio ŭ paradku.
Na Tajvani mocnyja banki, nievialikija pracentnyja staŭki, prymalnyja padatki na prybytak, pa niekatorych katehoryjach tavaraŭ — biazmytny dostup na rynki ZŠA i ES.
Atrymać vizu i dazvoł na žycharstva adnosna nieskładana, kali vy intelektualny rabotnik abo pradprymalnik.
Bieły chleb na Tajvani, u pieraliku cana trochu bolšaja za dołar.
Na Tajvani zamiežnikam možna vałodać 100% kampanii, u adroźnieńnie ad niekatorych susiednich krain, dzie ty abaviazany brać u skład akcyjanieraŭ miascovych hramadzian.
Ciapier na supracoŭnictva z Tajvaniem robić staŭku Litva, praz što pasvaryłasia z Kitajem, adkryŭšy ŭ siabie pradstaŭnictva Tajvania.
Administracyjny centr Tajbeja pobač z maŭzalejem Čan Kajšy.
U adkaz na hety žest Tajvań abiacaje Litvie inviestycyi i technałohii, sumiesnyja pradpryjemstvy sapraŭdy adkryvajucca. Praŭda, samych sučasnych technałohij Tajvań nie daje nikomu, ale i toje, što daje, — užo niamała.
Tajvań — heta taja kraina Azii, dzie možna pačać dziejničać ź viedańniem tolki anhlijskaj movy, tamu što značnaja častka miascovych, ź jakimi vy sutykniaciesia ŭ dziaržustanovach ci na vulicy, razmaŭlaje pa-anhlijsku. Kab paŭnavartasna intehravacca ŭ hramadstva, kaniečnie, treba vyvučyć kitajskuju.
«Ja karennaja» napisana na majcy. Pradstaŭniki abaryhiennych narodaŭ Tajvania padkreślivajuć svajo pachodžańnie.
Arenda žylla ŭ Tajbei moža siahać jak praźmiernych tysiač dołaraŭ, tak i ścipłych 250 — usio zaležyć ad miesca, jak paŭsiul. Centr Tajbeja darahi, ale jeŭrapiejcy zdymajuć kvatery pa humannych cenach, pamiž minskimi i varšaŭskimi.
Tut tannaja ježa, doma ŭ pryncypie redka hatujuć, bo patrebu možna zakryć za simvaličnyja adnosna jeŭrapiejskich paniaćciaŭ hrošy na vulicy. Kamunałka za košt jadziernaj enierhietyki mienšaja, čym u jeŭrapiejskich krainach zimoj.
Fota zroblena a 5-j ranicy. A pałovie na šostuju hetyja charčeŭni ŭžo pavinny vydavać masu śviežaj hatovaj ježy, tamu što ŭ hety čas mnohija tajvancy, pačaŭšy svoj dzień, zachodziać paśniedać.
Biełarusy taksama mohuć karystacca adukacyjnymi mahčymaściami Tajvania. Pradstaŭniki biznesu mohuć padacca na sieminary abmienu dośviedam, patencyjnyja studenty — na stypiendyi na navučańnie na techničnych śpiecyjalnaściach.
Dla hetaha možna vyvučyć prapanovy ICDF abo źviarnucca ŭ pradstaŭnictva Tajvania ŭ Vilni na mejł ltu@mofa.gov.tw i daviedacca ab mahčymaściach. Z kamiercyjnymi prapanovami taksama možna źviartacca ŭ pradstaŭnictva.
Darečy kažučy, vypała mahčymaść sustrecca ź ministram zamiežnych spraŭ Tajvania Džozefam U. Spytaŭ jaho, jak Tajvań stavicca da Alaksandra Łukašenki, z adnaho boku, i da Śviatłany Cichanoŭskaj — ź inšaha. Toj adkazaŭ, što Tajvań dapamahaŭ Litvie ŭ adbićci mihranckaj ataki.
Padaryŭ ministru U bieła-čyrvona-biełuju placionku, patłumačyŭšy kaštoŭnaść nacyjanalnych koleraŭ dla biełarusaŭ. Pasłuchaŭšy, ministr nadzieŭ jaje i sfatahrafavaŭsia. Fota trapiła ŭ padborku tajvanskaha MZS.
«Litoŭskija siabry pryjšli da nas i raskazali, što Biełaruś vykarystoŭvaje biežancaŭ jak zbroju, kab atakavać litoŭskuju hranicu. Jany paprasili nas heta zrazumieć i zabiaśpiečyć jakuju-niebudź pa mahčymaści dapamohu. My skazali im «tak», — skazaŭ ministr U.
«I druhoje, paśla pačatku zachopnickaj vajny Biełaruś staić vielmi blizka z Rasijaj. My asudžajem Rasiju, my asudžajem raźviazanuju joj vajnu, my nie možam dazvolić, kab Rasija atrymlivała niejkija technałahičnyja rečy z Tajvania, jakija dapamohuć joj vieści hetuju vajnu, udaskanalvać svaju zbroju i atakavać Ukrainu. Biełaruś u hetym ža šerahu. Tamu my nie majem z hetymi krainami nijakich suviaziaŭ. Niahledziačy na heta, my razumiejem, što Łukašenka razam z Pucinym padaŭlaje hramadstva i svabodu ŭ Biełarusi. I my byli b radyja mieć šaniec spryčynicca da pavarotu situacyi ŭ Biełarusi razam z tymi, chto zmahajecca za jaje svabodu», — dadaŭ jon.
Nijakich adnosin z Ofisam Cichanoŭskaj jany na hety momant nie padtrymlivajuć.
Typovaja vulica miehapolisa. Skončycca jana kiłamietraŭ praz 30.
I zabaŭnaja historyja na kaniec repartaža-zamaloŭki. Letaś na Tajvani sabrali rekordnuju kolkaść padatkaŭ, i partyja Hamińdan vykarystała heta suprać ciapierašnich uładaŭ, padaŭšy rekordny zbor jak rabavańnie naroda — biudžetu pryjšłosia viartać častku nazad.
Ci doraha źlotać na Tajvań? Nie, za 12 tysiač kiłamietraŭ niadoraha. Achvotnyja ŭbačyć vostraŭ na svaje vočy mohuć skarystacca servisam SecretFlying.com — cana na kvitki ź Jeŭropy pačynajecca z 290 jeŭra tudy-nazad. Vybirajcie ŭ pošuku from: Mainland Europe, to: Taiwan.
Prykład vynikaŭ pošuku.
Pytańni adnosna tekstu i nie tolki aŭtaru možna pisać na mejł a.harbatsevich@gmail.com