«40% palitviaźniaŭ — moładź da 25 hadoŭ». Daradca Cichanoŭskaj pra dylemu: źjazdžać ci zastavacca
Jak bačyć svaje pierśpiektyvy biełaruskaja moładź u krainie i za miažoj i jak joj mohuć dapamahčy demakratyčnyja siły? Raskazvaje Marho Vorychava, daradca Śviatłany Cichanoŭskaj pa moładzievaj palitycy i studentach, u razmovie z «Radyjo Svaboda», čym jana budzie zajmacca, pra 627 maładych palitviaźniaŭ, a taksama pra toje, u jakija zamiežnyja krainy i jakija VNU jość šaniec trapić moładzi ź biełaruskimi pašpartami.
09.09.2023 / 12:46
Marho Vorychava. Fota: «Radyjo Svaboda»
«U Biełarusi było davoli šmat ejdžyzmu»
— Kolki moładzi siarod pryznanych palitviaźniaŭ?
— 627 palitźniavolenych, abo 40% ad usich palitźniavolenych, — heta maładyja ludzi da 25 hadoŭ. Što da dapamohi i padtrymki, to heta adnolkava dla ŭsich palitviaźniaŭ — listy, danaty, apiakunstva nad palitviaźniami.
— Jak časta vy sutykalisia z ejdžyzmam, kali vas niedaaceńvali albo dyskryminavali z pryčyny maładoha ŭzrostu? U Biełarusi, u emihracyi?
— Tak, u Biełarusi było davoli šmat ejdžyzmu. U tym liku z boku administracyi va ŭniversytecie, u škole. Kali ja sprabavała rabić niejkija prajekty, inicyjatyvy, mnie zaŭsiody kazali: «Voś ty spačatku skončy ŭniversytet, a potym zajmajsia, čym tabie chočacca, u ciabie adna meta — vyvučycca, atrymać jak maha bolš našaj cudoŭnaj savieckaj adukacyi, a potym užo zajmacca surjoznymi spravami». I heta možna tolki rabić, kali tabie 35, 40 hadoŭ.
Zaŭsiody było pryniata ŭ krainie, što ŭ palityku kali i iści, to nie maładym, a chutčej ludziam, jakija nabralisia dośviedu. Vielmi pryjemna bačyć, jak hetaje staŭleńnie mianiajecca pry ŭjeździe ŭ Eŭraźviaz, kali ty kantaktuješ z bolš ustojlivymi demakratyčnymi strukturami, u jakich razumiejuć, što moładź — cudoŭnaja hrupa i jaje treba ŭciahvać u roznyja pracesy. U roznych krainach EZ jość ustojlivyja praktyki ŭviadzieńnia kvot, uciahvańnia moładzi ŭ praces prymańnia rašeńniaŭ. Abaviazkova ŭ parlamencie pavinna być peŭnaja kolkaść moładzi ŭ suadnosinach.
Moładź — samyja idejnyja, samyja aktyŭnyja, vielmi adukavanyja i razumnyja ludzi, jakich treba ŭciahvać va ŭsie pracesy. Chočacca, kab u nas da moładzi było takoje ž staŭleńnie. Bo hetyja ludzi buduć ruchać našu krainu napierad, a nia tyja, kamu treba nabracca dośviedu i tolki paśla ŭciahvacca ŭ roznyja pracesy. My stračvajem tady vialiki płast enerhii, resursu i matyvacyi.
— Jak šmat maładych ludziej u kamandzie Cichanoŭskaj?
— Nasamreč vialiki adsotak kamandy — maładyja ludzi. Heta raduje i pakazvaje, što moładź, kali dać prastoru i mahčymaść udzielničać, zajmaje samuju aktyŭnuju pazycyju, nia tolki ŭ Ofisie Cichanoŭskaj, ale i ŭ Kaardynacyjnaj radzie (jość moładzievaja frakcyja i moładzievaja kaalicyja).
«Była vymušanaja vyjechać ź Biełarusi paśla masavaj likvidacyi niedziaržaŭnych arhanizacyj»
— Pra vaša pryznačeńnie stała viadoma mienš jak miesiac tamu na kanferencyi «Novaja Biełaruś — 2023». Kolki vam hadoŭ, dzie vy vučylisia, jaki vaš dośvied, kampetencyi, aktyŭnaść?
— Mnie 22 hady. Ja była i zastajusia prezydentkaj Biełaruskaha nacyjanalnaha moładzievaha savietu «Rada». U «Radu» ŭvachodzić 38 arhanizacyj roznych kirunkaŭ (kulturnyja, ŁHBT, ekalahičnyja, adukacyjnyja inicyjatyvy dy inšyja). Ja zajmałasia i zajmajusia prasoŭvańniem moładzievych pytańniaŭ na roznych uzroŭniach. Bolšuju častku času addaju mižnarodnaj pracy ŭ roznych strukturach — pradstaŭlaju «Radu» ŭ kantaktnaj hrupie Rady Eŭropy i ŭ Kaardynacyjnaj radzie Eŭraźviazu. Akramia hetaha, my pradstaŭlajem biełarusaŭ na Eŭrapiejskim moładzievym forumie. Tam ja zajmajusia raspracoŭkaj rezalucyj, dakumentaŭ, spravazdačaŭ ab pravach moładzi ŭ Biełarusi. Sioleta ŭ listapadzie my pradstavim na razhlad rezalucyju pa maładych palitviaźniach. Ja taksama była ŭdzielnicaj Eŭrapiejskaha moładzievaha parlamentu ŭ Biełarusi i Zadzinočańnia biełaruskich studentaŭ.
Heta ŭsio valanterskaja dziejnaść. Akramia hetaha, ja pracuju ŭ IT-kampanii, ale ciapier zaviaršaju tam pracu i pierachodžu całkam u Ofis Śviatłany Cichanoŭskaj. Dva hady ja vučyłasia ŭ Biełaruskim dziaržaŭnym ekanamičnym universytecie na fakultecie ekanomiki i menedžmentu, hod advučyłasia ŭ EHU na mižnarodnaj ekanomicy i palitycy. Była vymušanaja vyjechać ź Biełarusi paśla masavaj likvidacyi niedziaržaŭnych arhanizacyj u 2021 hodzie.
— Da vas pradstaŭnicaj Cichanoŭskaj u spravach moładzi i studentaŭ była Ałana Hiebremaryjam (da taho, jak trapiła za kraty), dalej hetaja pazycyja była vakantnaja, i ciapier jaje zaniali vy. Mahli b raskazać, čym vy budziecie zajmacca?
— Ja baču maju pazycyju jak abjadnalnuju dla ŭsiaho moładzievaha sektaru, kab sfarmavać u moładzievych arhanizacyj, maładych ludziej u cełym razumieńnie taho, jakaja praca viadziecca na roznych uzroŭniach u moładzievym sektary i jak jany mohuć stać častkaj usieahulnaha moładzievaha ruchu. Adpaviedna, kab sfarmavać va ŭsioj hramadzianskaj supolnaści razumieńnie taho, jak moładź Biełarusi prasoŭvaje biełaruski paradak dnia, kolki resursaŭ my ŭkładajem u hety ruch, jakija jość struktury ŭ ramkach hetaha ruchu, jak jany ŭsie abjadnoŭvajucca i ŭzajemadziejničajuć.
Ja budu zajmacca raspracoŭkaj moładzievaj palityki — dakumenta, jaki byŭ by ŭmoŭna techničnaj vizijaj biełaruskaj moładzi pra toje, jak pavinien vyhladać naš sektar u Biełarusi, kali jana budzie demakratyčnaj i pravavoj. Budzie praca pa kirunkach — dapamoha maładym palitviaźniam, davańnie mahčymaści adukacyi dla biełaruskaj moładzi, a taksama kab biełaruskaja moładź była ŭklučanaja ŭ praces pryniaćcia rašeńniaŭ na roznych uzroŭniach u roznych krainach i ŭ roznych strukturach.
— Łukašenka šmat hadoŭ maje BRSM, davoli šmat ludziej robiać karjeru praz hetuju arhanizacyju. Ci patrebnaja ŭvohule moładzievaja arhanizacyja?
— Ja dumaju, što patrebnaja. Ale ja subjektyŭnaja, bo ja prezydentka «Rady», jakaja abjadnoŭvaje mnohija moładzievyja arhanizacyi ŭ adzinuju strukturu i ruch. Jana nie achoplivaje ŭvieś puł arhanizacyj, jakija isnujuć u Biełarusi, ale chaciełasia b abjadnoŭvać jak maha bolej moładzievych arhanizacyj pad adnu strukturu… U mianie jość dośvied kamunikacyi jak z arhanizacyjami ŭnutry Biełarusi, tak i pa-za Biełaruśsiu. Maja pasada praduhledžvaje abjadnańnie i źmianšeńnie razryvu pamiž hetymi hrupami.
Źjaždžać ci zastavacca moładzi?
— Mnohija ludzi ŭ Biełarusi rychtujucca da adjezdu ŭ inšyja krainy, i ich matyvacyja najpierš tyčycca dziaciej, jakija ŭ Biełarusi traplajuć u vielmi idealahizavanaje asiarodździe, universytety stanoviacca nie ŭstanovami adukacyi, a palityčnymi i prapahandysckimi ŭstanovami. Jaki vaš adkaz u hetym niaprostym vybary — zastavacca ci jechać?
— Abodva vybary nia samyja prostyja. Pamiataju svaje sumnievy, kali ja pakidała Biełaruś. Ja razumieju, što kraina mianiajecca. I ja sa svajoj pazycyjaj čałavieka, jaki znachodzicca dva hady nie ŭ Biełarusi, nie mahu davać pramych paradaŭ. U kožnaj pazycyi jość umovy, pry jakich źjaždžajuć i ŭ jakija pierajaždžajuć. Ź siamjoj źjaždžać značna bolš składana, čym adnamu. Vyvučeńnie movy, lehalizacyja — praz heta ciažka prachodzić. Ja nie chaču raić, ale kali zastajaciesia ŭ Biełarusi, to važna zaścierahać dziaciej ad idealahičnaha ŭpłyvu i davać niejkuju alternatyvu. Važna ŭpłyvać i adukoŭvać unutry siamji, raskazvać padčas kuchonnych razmovaŭ, što nasamreč adbyvajecca ŭ krainie, što adbyvałasia niekalki hadoŭ tamu na vulicach našych haradoŭ. Chacia b takija małyja kroki dapamohuć, kab moładź razumieła, što adbyvajecca, i była ŭ kantakcie ŭ tym liku i z demakratyčnymi siłami. A kali navažyciesia vyjaždžać, to heta zapatrabuje vialikich siłaŭ. Heta składany praces, ale zaŭsiody jość arhanizacyi, jakija mohuć dapamahčy ŭ im.
— Viadoma, nakolki składana moładzi ź biełaruskimi pašpartami trapić u EZ, stać studentami. U toj ža Čechii Śviatłana Cichanoŭskaja ź vialikaj ciažkaściu zmahła paspryjać, kab biełaruskija studenty mieli mahčymaść atrymlivać vizy, vučycca i navat mieć stypendyi. Ale heta vielmi nievialikaja kolkaść ludziej, litaralna niekalki dziasiatkaŭ. Jak by vy paraili, u jakija krainy, u jakija VNU jość šaniec trapić moładzi ź biełaruskimi pašpartami?
— Jość roznyja prahramy ŭ roznych universytetach, treba vyvučać patrabavańni. Jość specyjalizavanyja prahramy dla maładych biełarusaŭ. Samaja prostaja opcyja, na moj pohlad, — EHU, kudy davoli prosta pastupić biez vysokaha ŭzroŭniu anhielskaj movy. Možna napisać u ofis Śviatłany Cichanoŭskaj daradcy ŭ adukacyi i atrymać kansultacyju ab prahramach, adkrytych dla biełarusaŭ. Takim čynam možna padabrać VNU, jakaja moža prapanavać bolš inkluziŭnyja ŭmovy dla taho, chto žyvie ŭ Biełarusi.