Biełarusy ŭdvaja bolej stali čytać pra svajo pa-biełarusku. Taki trend nazirajecca ŭ «Vikipiedyi» z 2020 hoda
«Naša Niva» pahladzieła, jak paŭpłyvali losavyznačalnyja padziei ŭ Biełarusi na cikavaść biełarusaŭ da svajoj movy i kultury. Dziela hetaha my źviarnulisia da «Vikipiedyi», adnoj z apor biełaruščyny ŭ internecie. Cikava było vyśvietlić, da jakich asob najbolš vyras intares.
04.08.2023 / 14:38
Z dapamohaj instrumienta «statystyka naviedvańniaŭ», dastupnaha dla ŭsich va ŭkładcy «Pakazać historyju» ŭviersie kožnaha artykuła, my praanalizavali, jak źmianiałasia kolkaść prahladaŭ u biełaruskaj «Vikipiedyi» apošnija hady. Byli adabranyja najbolš viadomyja asoby sa sta samych naviedvalnych artykułaŭ biełaruskaha raździeła. Kab zachapić i 2023 hod, my paraŭnoŭvali pieryjad z 1 studzienia pa 31 maja kožnaha hoda pačynajučy z 2019 hoda.
U pieršuju čarhu papularnaściu, viadoma, karystajucca artykuły pra biełaruskich piśmieńnikaŭ, što tłumačycca školnaj prahramaj: na hrafikach naviedvalnaści dobra prasočvajucca ŭsploski, kali vučni ŭ škołach prachodziać tvory piśmieńnikaŭ. Ale heta nijak nie tłumačyć taho, što adbyvałasia z hetymi artykułami apošnija piać hadoŭ.
Partret Maksima Bahdanoviča. Fota: Wikimedia Commons
Bahdanovič — lidar pa roście čytačoŭ. Praz paru hadoŭ biełaruskaja viersija artykuła pra paeta moža abyści pa čytalnaści ruskuju
Bolšaść biełaruskich piśmieńnikaŭ «padraśli» z 2019—2020 hadoŭ u dva i bolš razy. Najbolšy rost, amal u čatyry razy, z 6 tysiač da 23 tysiač za apošnija piać hadoŭ, pakazaŭ paet Maksim Bahdanovič.
Radki jahonaha himna «Pahonia», asabliva «Nie raźbić, nie spynić, nie strymać!» i «Nie davajcie čužyncami być!», adhukajucca ŭ sercach usio bolšaj kolkaści biełarusaŭ paśla 2020 hoda. Cikava, što ŭ ruskim raździele takoha ž burlivaha rostu nie nazirajecca. Choć pakul pa kolkaści prahladaŭ ruskamoŭnaja staronka pra paeta i apiaredžvaje biełaruskamoŭnuju, ale kali trend zachavajecca i nadalej, to praź niekalki hadoŭ sprava pieramienicca na karyść biełaruskaj movy.
Janka Kupała i Jakub Kołas u 1940-ja. Fota: Wikimedia Commons
Biełaruskija kłasiki aktualnyja jak nikoli. Statystyka biełaruskamoŭnych staronak
Nie našmat mienšy rost pakazvajuć i tytany biełaruskaj litaratury — Janka Kupała i Jakub Kołas. Kali Kołas «padros» u dva z pałovaj razy, to Kupału pa-biełarusku stali čytać bolš jak u try razy čaściej, z 15,7 tysiačy ŭ 2019 da 49,4 tysiačy sioleta. Vidać, hety rost źviazany z tym, što nacyjanalna-vyzvalenčy pafas jahonych dasavieckich tvoraŭ nadziva mocna pierahukajecca ź siońniašnim časam. Mnohija tvory Kupały pakładzienyja ŭ asnovu sučasnych pratesnych piesień i cytujucca jak zakliki da dziejańnia i jadnańnia suprać ahulnaj biady.
Francysk Skaryna. Fota: Wikimedia Commons
Rezki rost papularnaści Skaryny ŭ 2023 hodzie, chutčej za ŭsio, źviazany sa źmianieńniem školnaj prahramy. Statystyka biełaruskamoŭnaj staronki
Anałahičny trochrazovy rost pakazvaje krajevuholny kamień našaj nacyjanalnaj samaśviadomaści — postać pieršadrukara Francyska Skaryny. Najbolš mahutny skačok adbyŭsia sioleta, i jaho niemahčyma vytłumačyć niejkimi znamianalnymi datami. Naŭrad ci da hetaha spryčyniłasia i adkryćcio novaha pamiatnaha znaka na miescy jaho drukarni ŭ Prazie. Mahčyma, z heta hoda byli ŭniesieny źmieny ŭ školnuju prahramu. U takim vypadku heta jašče raz pakazvaje važnaść nacyjanalnaj adukacyi.
Uładzimir Karatkievič i Vasil Bykaŭ
U Karatkieviča i Bykava rost nie taki prykmietny, ale tolki tamu, što pra ich zaŭsiody dobra čytali
Uładzimir Karatkievič, aŭtar ramantyčna-patryjatyčnych ramanaŭ i apovieściaŭ, ź pieršaha pohladu «padros» nie tak značna, jak Bahdanovič, ale varta źviarnuć uvahu, što ŭ 2019 hodzie jon pačaŭ z vysokaj adznaki, sastupajučy pa papularnaści tolki Kupału. Adčuvalny rost pakazvaje i bieskampramisny ŭ svajoj vajennaj prozie Vasil Bykaŭ, ale pry hetym jon pakul značna sastupaje inšym narodnym piśmieńnikam, pieraličanym vyšej.
Upeŭniena raście papularnaść i Franciška Bahuševiča, pačynalnika novaj biełaruskaj litaratury druhoj pałovy XIX stahodździa, aŭtara bieśśmiarotnaha zakliku «Nie pakidajcie ž movy našaj biełaruskaj, kab nie ŭmiorli!», jaki jon źmiaściŭ u pradmovie da svajoj «Dudki biełaruskaj».
Pačynalnik novaj biełaruskaj litaratury Francišak Bahuševič i jahonaja «Dudka białaruskaja», zapisanaja łacinkaj. Fota: Wikimedia Commons
Čym bolš ułady zmahajucca z łacinkaj, tym bolš jana cikavić ludziej
U dva razy vyrasła cikavaść biełarusaŭ da łacinki, adnamomantny rost amal u dva razy adbyŭsia letaś, u 2022 hodzie, akurat kali režym Łukašenki raspačaŭ kampaniju pa «depałanizacyi». Achviaraj hetaj kampanii ŭ pieršuju čarhu stała biełaruskaja łacinka, jakaja jašče ŭ pačatku XX stahodździa była naŭmysna addalena ad polskaha ałfavita. Ale dziejańni ŭład majuć, jak bačna, supraćlehły efiekt.
Što ž tyčycca lubych palityčnych i histaryčnych dziejačaŭ, to jany mocna sastupajuć piśmieńnikam, ale i pra ich čytajuć z hodu ŭ hod usio čaściej. U hetym vypadku pakazalnyja asoby kiraŭnikoŭ dvuch paŭstańniaŭ na Biełarusi suprać Rasijskaj Impieryi — Tadevuša Kaściuški i Kastusia Kalinoŭskaha. Kali papularnaść Kaściuški, davoli dalokaha ad nas pa časie, ź niezrazumiełym nacyjanalnym samavyznačeńniem, raście dosyć pavolna, to
postać Kalinoŭskaha, jakoha ŭsie demakratyčnyja siły adnaznačna adnosiać da nacyjanalnych hierojaŭ Biełarusi, pakazvaje rost u dva razy z 2020 hoda.
Mienavita heta, bo ŭsplosk 2019 hoda adnaznačna źviazany z vyklučna miedyjnym hučnym pierapachavańniem pareštkaŭ paŭstanca ŭ Vilni, jakoje siońnia, naroŭni sa śviatkavańniem 100-hodździa BNR, bačycca zychodnym punktam karennych pieraŭtvareńniaŭ u biełaruskim hramadstvie.
Hieroi demakratyčna-nacyjanalnaha łahiera, Tadevuš Kaściuška i Kastuś Kalinoŭski, i ichnija dušycieli, Alaksandr Suvoraŭ i Michaił Muraŭjoŭ-Vilenski, jakija naviazvajucca biełarusam prarasijskimi siłami jak novyja hieroi. Fota: Wikimedia Commons
Postać Kastusia Kalinoŭskaha ŭ 2022 hodzie abudziła niazvykłuju cikavaść u ruskaj «Vikipiedyi». Ale biełarusy, choć i čytajuć usio bolš pra «haspadara z-pad Vilni», addajuć pieravahu dziejačam kultury.
Čarhovy značny ŭsplosk, paśla jakoha cikavaść da Kalinoŭskaha tolki raście, — źjaŭleńnie dobraachvotnickaha bataljona (a paźniej — pałka) imia Kalinoŭskaha, jaki baronić Ukrainu ad rasijskaj ahresii i na jaki mnohija hladziać jak na budučych vyzvalicielaŭ Biełarusi.
U ruskaj «Vikipiedyi» paśla mahutnaha ŭsplosku ŭ pačatku rasijskaha ŭvarvańnia, kali mnohija rasijanie žadali prosta daviedacca choć niešta pra biełaruskaha paŭstanca, imia jakoha, mabyć, nikoli raniej nie čuli, cikavaść užo na nastupny hod pajšła na spad.
Biełarusaŭ zusim nie cikaviać rasijskija «vyzvalicieli»
A voś novyja «nacyjanalnyja hieroi», jakich štučna stvaraje dla biełarusaŭ dziaržaŭnaja prapahanda i prarasijskija siły, zusim nie cikaviać biełarusaŭ. Hetyja postaci staviacca na pjedestał u pieršuju čarhu tamu, što jany zmahalisia suprać sapraŭdnych hierojaŭ i za rasijski caryzm na Biełarusi.
Redaktary «Svabodnaj encykłapiedyi» adznačajuć, što raniej takoha nie było, i miarkujuć, što pryčyn rostu papularnaści biełaruskaha raździeła «Vikipiedyi», jaki vyrazna prasočvajecca z 2020 hoda, moža być niekalki.
Pa-pieršaje, heta nacyjanalny charaktar revalucyi, jakaja niachaj i nie damahłasia palityčnych metaŭ, ale abudziła miljony biełarusaŭ, padvysiła sacyjalny status biełaruskaj movy, zrabiła jaje zvykłym instrumientam kamunikacyi, pieratvaryła raniej «apazicyjnuju» simvoliku ŭ sapraŭdy nacyjanalnuju, uciahnuła vialikija masy ludziej u spravu pašyreńnia biełaruščyny.
Pa-druhoje, biełaruskaja «Vikipiedyja» niaspynna viadzie pracu pa palapšeńni artykułaŭ mienavita biełaruskaj tematyki, u toj čas jak u inšych raździełach, u tym liku ruskim, takija artykuły stvarajucca adzin raz i paśla redka pierapracoŭvajucca.
Niekalki hadoŭ tamu artykuł pra biełaruskaha dziejača Symona Rak-Michajłoŭskaha składaŭsia z čatyroch abzacaŭ, siońnia jon adznačany siniaj zoračkaj, jak adzin z najlepšych artykułaŭ u biełaruskaj «Vikipiedyi»
Biełarusy zahružajuć tysiačy histaryčnych i sučasnych fotazdymkaŭ, jakimi bahata ilustrujucca artykuły, dadajuć novyja aŭtarytetnyja krynicy, jakich usio bolš źjaŭlajecca ŭ volnym dostupie, publikujuć viadomyja tvory piśmieńnikaŭ, što pierajšli ŭ hramadski nabytak, u tekście artykułaŭ prastaŭlajuć spasyłki na źviazanyja temy, palapšajuć i pryvodziać da adzinaha standartu afarmleńnie, padklučajuć techničnyja srodki aŭtamatyzacyi napaŭnieńnia kartak (tabličak, raźmieščanych sprava źvierchu ŭ artykułach, dzie koratka pryvodziacca asnoŭnyja źviestki), stvarajuć «spadarožnikavyja» artykuły, jakija raskryvajuć sutnaść niejkich źjaŭ i padziej, — u vyniku biełaruščyna ŭ «Vikipiedyi» stanovicca žyvym arhanizmam, nadziejna źviazanym u adno cełaje ŭzajemnymi spasyłkami, pa jakich čytač moža «vandravać» biaskonca.
Nie tak značna, ale niaspynna raście kolkaść redaktaraŭ, a heta značyć, što jany prynosiać u encykłapiedyju temy, jakija cikavyja im, i raspracoŭvajuć ich pa-biełarusku.
Bo litaralna kožny, u kaho jość dostup da internetu, moža nie tolki čytać, ale i sam palapšać artykuły: dastatkova prosta nacisnuć «Pravić» uviersie artykuła abo pierajści pa «čyrvonaj spasyłcy» i stvaryć artykuł z nula.
Pry ruskamoŭnym interfiejsie Google atrymać u vydačy biełaruskuju «Vikipiedyju» vielmi składana. Vyjście adno — źmianić movu na biełaruskuju.
Ale admysłoŭcy kažuć, što ŭvohule cud, što choć niechta traplaje na staronki biełaruskaha raździeła «Vikipiedyi». Naprykład, karystalnikam ruskaha interfiejsa Google navat pry biełaruskamoŭnym zapycie ŭ bolšaści vypadkaŭ vydaje ŭ pieršuju čarhu anałahičny artykuł u ruskaj «Vikipiedyi», potym — u raździele «taraškievicaj», a raździeł aficyjnym pravapisam — amal nikoli. Pry hetym raździeł «taraškievicaj», jaki kaliści lidziravaŭ u zmahańni biełaruskich «Vikipiedyj», ciapier značna mienš raspracavany za «akademičny» (83 tysiačy artykułaŭ suprać 233 tysiač). Pakul vyjście adno — pierachodzić na biełaruski interfiejs pošukavika.
Tym nie mienš navat u takich niespryjalnych umovach ahulnaja naviedvalnaść raździeła vyrasła ŭ paŭtara razu z 2020 hoda. Kali raniej biełaruskija temy pa-biełarusku čytaŭ tolki kožny šosty naviedvalnik encykłapiedyi, a astatnija addavali pieravahu ruskamoŭnamu artykułu, to ciapier užo kožny treci. I pakul hety pazityŭny trend zachoŭvajecca.
Čytajcie taksama:
Skandał u ruskaj «Vikipiedyi» moža być pradvieśnikam tatalnaj błakiroŭki svabodnaj encykłapiedyi
Vikipiedystu Marku Biernštejnu prysudzili try hady chatniaj «chimii»