«Biełarusy znoŭ pačnuć čytać haziety, kali zrazumiejuć, što tam pišuć praŭdu». Hutarka ź Viktaram Marčukom
Fakt, jaki treba budzie ŭnieści ŭ padručniki pa historyi žurnalistyki: padčas najbujniejšaha ŭ niezaležnaj Biełarusi kryzisu rehijanalnyja miedyjnyja prajekty demanstrujuć nievierahodnuju žyvučaść i zdolnaść adaptavacca navat va ŭmovach vymušanaj rełakacyi. Vydańnie «Briestskaja hazieta» — jaskravy tamu prykład. BAŽ parazmaŭlaŭ ź jaho hałoŭnym redaktaram Viktaram Marčukom pra nadzvyčajnuju rolu sacsietak, atrymańnie infarmacyi ź miescaŭ i pierśpiektyvy adnaŭleńnia papiarovaj viersii.
24.07.2023 / 14:04
«Padčas pierapiski z režymam zmahli vyhadać čas»
Dvaccać hadoŭ tamu «Briestskaja hazieta» pačynałasia jak papiarovaje vydańnie. Paśla ŭsio važniejšuju rolu staŭ adyhryvać sajt. Adnak u kancy 2021 hoda resurs zabłakavali ŭ Biełarusi, a ŭviesnu ŭvohule adabrali damiennaje imia.
— Pryjšła papiera ad uładaŭ z patrabavańniem paćvierdzić jurydyčny adras, pryčym treba było pryjści asabista, — zdajecca, hałoŭny redaktar «Briestskoj haziety» ŭsprymaje dziejańni ŭłady ź ironijaj. — Na toj čas redakcyja ŭžo nie pracavała ŭ Biełarusi. Z dapamohaj jurystaŭ my skłali adkaz, što takija prapanovy nie majuć ničoha ahulnaha ź isnym zakanadaŭstvam. Heta dazvoliła vyhadać čas.
Paralelna vialisia raboty pa pierajeździe ŭ inšuju jurysdykcyju. Sajt atrymaŭ novaje damiennaje imia, zapracavała «lusterka».
— Praź miesiac režym zabraŭ staroje damiennaje imia, — praciahvaje surazmoŭca BAŽ. — Kaniešnie, heta niehatyŭna skazałasia na naviedvalnaści sajtu. Jana adrazu dosyć mocna źniziłasia. Ciapier kolkaść prahladaŭ pastupova raście.
Niahledziačy na ŭsie stvoranyja režymam ciažkaści, spyniać pracu, zrazumieła, nichto nie źbiraŭsia. Takoje adčuvańnie, što siońniašniaj kamandzie bresckaha prajektu heta tolki nadało siłaŭ.
«Ułada błakuje niezaležnyja miedyja, ale heta nie značyć, što nas nie čytajuć i nie hladziać»
Sapraŭdnym padmurkam, kaža Viktar Marčuk, u ciažkija časy stali sacsietki. Dziakujučy stvoranaj ekasistemie atrymałasia zachavać aŭdytoryju. Razam jany stali abjadnoŭvajučaj placoŭkaj dla čytačoŭ i hledačoŭ z bresckaha rehijona, jakija pa-raniejšamu addavali pieravahu niezaležnamu miascovamu miedyja.
— U šmatpłatformiennaści jość pieravahi, — razvažaje hałoŭny redaktar vydańnia. — Chtości znachodzicca ŭ Instagram, chtości — u Facebook, chtości — u TikTok. Kožny z kirunkaŭ bačym jak samastojnaje ŚMI.
Takaja dyviersifikacyja zrabiła namahańni režymu pa błakavańni resursaŭ vydańnia biessensoŭnymi. Punktami ŭvachodu pasłužyli roznyja płatformy, na jakija ŭpłyvać represiŭnym srodkam ułady było niemahčyma.
— Na našu staronku ŭ Facebook padpisanyja 25 tysiač čałaviek, na hrupu ŭ hetaj ža satsietcy — 4,5 tysiačy, na akaŭnt redakcyi ŭ «Adnakłaśnikach» — bolš za 10 tysiač, u Instagram — kala 11 tysiač, — pieraličvaje Viktar Marčuk. — Heta dazvoliła abjadnać ludziej roznaha ŭzrostu i intaresaŭ.
Asabliva važnaj kamanda prajektu ličyć ciapier pracu ź videakantentam.
— My robim vyklučna roliki na palityčnuju tematyku, — raskazvaje kiraŭnik vydańnia. — Mienš čym za hod nam udałosia dasiahnuć vielmi dobrych vynikaŭ. Na YouTube-kanał padpisany 280 tysiač čałaviek, na TikTok — 38 tysiač.
Hałoŭny redaktar «Briestskoj haziety» Viktar Marčuk. Fota: Źmicier Duk / Biełsat
Svajoj metaj žurnalisty «Briestskoj haziety» nazyvajuć demakratyzacyju Biełarusi. U vydańni skłałasia kamanda adnadumcaŭ, jakich palityka viadzie za saboj. Razam z aŭdytoryjaj jany sprabujuć raźbiracca ŭ sučasnych padziejach.
— Tak, režym błakuje niezaležnyja miedyja, ale heta nie značyć, što nas nie čytajuć i nie hladziać, — padkreślivaje Viktar Marčuk.
Kantakty na miescach usio roŭna zastalisia
Źmianieńnie redakcyjnaj palityki — zaŭsiody chvaravity praces. Asabliva ciažka mianiać padychody ŭ kantencie padčas takich kryzisnych źjaŭ. Nakolki pryjšłosia achviaravać łakalnaj infarmacyjaj na karyść palityčnaj analityki?
— Kali my pracavali ŭ Breście, ułady nas nie dapuskali da infarmacyi. Adnak znachodziačysia na miescy, my mahli atrymać danyja i pravieryć. Ciapier takich mahčymaściaŭ amal nie zastałosia, — pryznaje Viktar Marčuk.
Adnak ad navinaŭ z bresckaha rehijona admaŭlacca nichto nie źbiraŭsia. Jak mnohija rehijanalnyja miedyja, jakija vymušany byli źjechać ź Biełarusi, bresckija žurnalisty vykarystoŭvajuć lubuju mahčymaść, kab daviedacca pra łakalnyja naviny.
— My znajšli mahčymaści i kanały, pa jakich možam adsočvać padziei, što adbyvajucca na Brestčynie, — śćviardžaje kiraŭnik vydańnia. — Tak, raz na tydzień robim ahlad miascovaj presy. Krychu žartujem, pakazvajem, nakolki dziŭnaja ciapierašniaja realnaść. Naprykład, jak prachodzić śviata i ź jakimi tvarami stajać hledačy. Aproč taho, hladzim, što adbyvajecca na rynku nieruchomaści, adsočvajem ceny na pradukty i inšyja važnyja tavary.
Taksama ŭ žurnalistaŭ zastalisia kantakty na miescach. Što ž tyčycca insajdaŭ, to kamanda ličyć za lepšaje hetaha pytańnia nie kamientavać…
— Nie było b miascovaj infarmacyi — było b inšaje miedyja, — padsumoŭvaje kiraŭnik vydańnia. — My zastajemsia miascovym ŚMI, ale bolš układajemsia ŭ kantent, pryśviečany palityčnym padziejam u rehijonie.
«Robiać vyhlad narmalnaści ŭ nienarmalnaj situacyi»
Va ŭmovach masavaha vykarystańnia VPN-servisaŭ amal niemahčyma zrazumieć, adkul čytajuć sajt i chto naviedvaje sacsietki. Adnak, miarkujuć supracoŭniki «Briestskoj haziety», bolšaja častka aŭdytoryi pa-raniejšamu znachodzicca ŭ Biełarusi.
— Samaja vialikaja kolkaść naviedvalnikaŭ sajta — sa Šviecyi, — pryvodzić prykład hałoŭny redaktar miedyja. — Pra što heta śviedčyć? Tolki toje, što čytačy aktyŭna karystajucca VPN. Taja ž samaja situacyja z YouTube, dzie na pieršym miescy — naviedvalniki z Rasiei, a na druhim — z Uźbiekistana.
Jak ličyć Viktar Marčuk, niahledziačy na imknieńnie ŭłady źniščyć niezaležnyja miedyja, jana ničoha nie moža zrabić z alternatyŭnymi krynicami infarmacyi.
— U ciapierašnim stanie my možam isnavać stolki, kolki budzie isnavać režym, — upeŭnieny surazmoŭca BAŽ. — Ułada sprabuje vyhladać demakratyčnaj i adkrytaj dla ludziej. Tamu joj patrebnyja dziaržaŭnyja «rajonki», aficyjnyja sajty i Telegram-kanały. Robiać vyhlad narmalnaści ŭ nienarmalnaj situacyi.
Chacia padziei navokał vyklikajuć tryvohu, žurnalisty bresckaha vydańnia hladziać u budučyniu z aptymizmam.
— Heta praciahniecca nie tak doŭha. Nie piać, čatyry i navat nie try hady, — havoryć Viktar Marčuk. — Napeŭna nichto nie moža skazać, kolki spatrebicca času, kab adbylisia pieramieny. Ale ja dakładna viedaju, što jany adbuducca. Nienarmalova, što nazirajecca ŭ Biełarusi i Rasiei. Heta suprać usialakaj łohiki, zakonaŭ ekanomiki, etyčnych i palityčnych normaŭ, čałaviečaj natury. A toje, što nie adpaviadaje pryrodnamu stanu, nie zdolna žyć doŭha.
«U 2002 hodzie pytalisia: kudy vy ŭleźli?»
Pačynałasia «Briestskaja hazieta» jak papiarovaje vydańnie. Ale ž paśla 2020 hoda drukavanaja viersija praź dziejańni ŭłady pierastała isnavać. Ci možna budzie adnavić vypusk, kali miedyja vierniecca ŭ Brest?
— U 2002 hodzie, kali «Briestskaja hazieta» vyjšła na rynak, nam kazali, što my šalonyja ludzi. Pytalisia: kudy vy ŭleźli? Ničoha nie atrymajecca, — zhadvaje Viktar Marčuk. — A ŭ 2020 hodzie naša hazieta była toj pieryjodykaj, jakuju sapraŭdy čytali. Tady nakład byŭ 5,4 tysiačy ekzemplaraŭ. U dziaržaŭnych haziet byli bolšyja ličby, ale jany nieabjektyŭnyja, bo ŭpłyvała prymusovaja padpiska.
Z nastalhijaj naš surazmoŭca zhadvaje, jak naziraŭ, chto kuplaŭ hazietu ŭ šapiku. Heta byli i maładyja ludzi i čytačy bolš stałaha ŭzrostu.
— Uvieś naš nakład pradavaŭsia, — nahadvaje Viktar Marčuk. — A ciapier haziet nie čytajuć, bo zastałosia tolki toje, što vydaje režym. A tam niama čaho čytać, dyk navošta marnavać hrošy?
Hałoŭny redaktar «Briestskoj haziety» Viktar Marčuk. Fota: Źmicier Duk / Biełsat
Sapraŭdy, z-za dziejańniaŭ režymu za apošnija dziesiacihodździ drukavanaja presa ŭ Biełarusi straciła značeńnie jak źjava. Źnikła kultura čytańnia papiarovaj haziety, chacia heta całkam narmalna ŭ mnohich krainach Zachadu.
— Kaniešnie, u kožnaha siońnia jość telefon. Ale ŭziać u ruki hazietu — zusim inšaje… — adznačaje hałoŭny redaktar «Briestskoj haziety». — Niahledziačy na toje, što režym robić usio, kab ludzi nie čytali i nie dumali, ludzi znoŭ viernucca da haziet, kali zrazumiejuć, što tam pišuć praŭdu.