Jak 398 jeŭra pieratvarylisia ŭ 5 miljonaŭ. Sprava Apsita: kamu i čamu padyhrali rasśledavalniki?
Biznesoŭca Eduarda Apsita, jaki moh istotna padtrymlivać biełaruskija fondy salidarnaści, abvinavacili ŭ machinacyjach i suviazi z Pryhožynym. Vyvučyŭšy dakumienty, «Naša Niva» pryjšła da vysnovy, što abvinavačvańni zusim nie abhruntavanyja. Pačynajučy pravierku, my dapuskali, što dakumienty mahli być padkinutyja rasśledavalnikam łukašenkaŭskimi śpiecsłužbami, kab dyskredytavać «Bajsoł», adnak Arciom Harbacevič pryjšoŭ da vysnovy, što ślady viaduć u inšy, niečakany bok.
10.07.2023 / 19:32
Eduard Apsit akazaŭsia ŭ centry publikacyj «Biełaruskaha rasśledavalnickaha centra». Kałaž «Našaj Nivy»
Miesiac tamu «Biełaruski rasśledavalnicki centr» apublikavaŭ rasśledavańnie pra biełaruskaha biznesoŭca Eduarda Apsita, bujnoha hulca na biełaruskim klininhavym rynku, zasnavalnika kampanii «Čysty śviet».
Žurnalisty namalavali vobraz Apsita jak vielmi karumpavanaha pradprymalnika, jaki niesumlenna zarablaŭ hrošy ŭ Biełarusi, Rasii i Ukrainie, zahadkava paźbiahajučy adkaznaści za chabary i kradziažy.
U čym BRC abvinavaciŭ Apsita
Abvinavačvańni Eduardu Apsitu byli vystaŭlenyja nastupnyja.
— Jaho kampanija nibyta skrała 5 miljonaŭ dalaraŭ na tendary absłuhoŭvańnia Bresckaha łakamatyŭnaha depo, a prakuratura ŭsio viedała, ale nie stała zavodzić kryminalnuju spravu.
— Jaho kampanii nibyta niesumlenna pieramahali na tendarach u tym liku z dapamohaj chabaraŭ, a taksama simulujučy kankurencyju pamiž saboj.
— Źviazanyja ź im kampanii nibyta ŭdzielničali ŭ kartelnych zmovach z kampanijami Pryhožyna ŭ Rasii, a taksama supracoŭničali z rasijskim Minabarony.
— Praz łatvijski bank Apsit «admyŭ» zaroblenyja złačynnym šlacham hrošy.
Nieŭzabavie paśla pieršaha rasśledavańnia vyjšła druhoje.
«Minimalnaja ŭmova zahładžvańnia viny»
Paśla pieršaha videa «Biełaruski rasśledavalnicki centr» apublikavaŭ jašče adno. U im ahučyli infarmacyju pra toje, što nibyta praz davieranych asob Eduard Apsit za dva hady (2021—2022) padtrymaŭ fond salidarnaści «Bajsoł» ahułam na 97 tysiač jeŭra. Hetyja hrošy išli na dapamohu palitviaźniam i ichnim siemjam.
U adździaku «Bajsoł» nibyta vydaŭ Apsitu aficyjny list z paćviardžeńniem fakta finansavaj padtrymki, i hety list paśla byŭ vykarystany biznesmienam dla taho, kab jahonyja blizkija svajaki atrymali humanitarnyja DNŽ u Litvie.
BRC nazvaŭ situacyju niepryhožaj schiemaj «danaty ŭzamien na lehalizacyju ŭ ES» pamiž Fondam biełaruskaj salidarnaści i sumnieŭnym biznesmienam. BRC zadaŭ maralnaje pytańnie, ci dapuščalna takoje supracoŭnictva.
«Kali pahladzieć na situacyju tak, jak heta robić sud, to minimalnaja ŭmova adkupleńnia viny zvyčajna za ekanamičnyja złačynstvy — heta kampiensacyja škody. Jak my raskazvali ŭ rasśledavańni, na adnoj tolki schiemie ŭ čyhunačnym depo kampanii Apsita nakrucili kala 5 miljonaŭ dalaraŭ zvyš damoŭlenaj pieršapačatkova cany, a ŭ łatvijskim banku ŭ jaho aryštavali bolš za 70 miljonaŭ jeŭra pa padazreńni ŭ admyvańni hrošaj ad złačynnaj dziejnaści. Dyk voś, ci moh Apsit, achviaravaŭšy 97 tysiač demakratyčnym siłam, zasłužyć indulhiencyju?» — pytaŭsia ŭ hledačoŭ Stanisłaŭ Ivaškievič, kiraŭnik «Biełaruskaha rasśledavalnickaha centra».
Z ulikam taho, što Apsit — viadomy ŭ Biełarusi čałaviek, a vysunutyja abvinavačańni surjoznyja, «Naša Niva» pravieryła ich pa paradku i vyjaviła, što jany nie znachodziać paćviardžeńnia, a złačynstvam nazyvajecca toje, što im nie źjaŭlajecca ŭ pryncypie.
Heta naradziła ŭ nas pytańni nakont krynicy infarmacyi pra Apsita, a taksama i metaŭ źlivu. Vy pabačycie, jak my pryjšli da vysnovy, što jany byli šmatchadovymi.
Djabał u čatyroch nulach
Mahistralnaje abvinavačvańnie, ahučanaje «Biełaruskim rasśledavalnickim centram», u tym, što Eduard Apsit nibyta skraŭ na tendary Biełčyhunki 5 miljonaŭ dalaraŭ (zadakumientavanaja ličba 9 363 500 biełaruskich rubloŭ), a prakuratura hety fakt pakryła, chacia fakt zavyšeńnia cen vyjaviŭ adzin z rabotnikaŭ čyhunki i napisaŭ zajavu.
Žurnalisty pryvodziać u jakaści dokazu adkaz prakuratury na daŭni zapyt adnaho z aktyvistaŭ.
Skrynšot ź videa Biełaruskaha rasśledavalnickaha centra, u jakim havorycca pra admovu prakuratury
Kali ž aznajomicca z usim dastupnym tekstam dakumienta, to možna pračytać, što zavyšeńnie cany vyjaviŭ sam kantrolna-revizijny adździeł Biełčyhunki, u vyniku čaho prymusiŭ kampaniju «Čysty śviet» pieraličyć 9 363 500 rubloŭ nazad na rachunak dziaržkampanii: «[…] zroblena karekciroŭka nieabhruntavana vypłačanaj TAA «Čysty śviet plus» u adpaviednaści z dadatkovym pahadnieńniem sumy ŭ pamiery 9 363 500 rubloŭ na karyść filijała RUP».
Takim čynam, kampanija «Čysty śviet» nie prysvoiła hetyja hrošy, a viarnuła pa patrabavańni čyhunki. Ale jość i inšy momant.
Rasśledavalniki nie ŭličyli, što stanam na 19 lutaha 2016-ha, kali i pravodziłasia pravierka, tyja samyja 9 363 500 biełaruskich rubloŭ, jakija nazyvajucca 5 miljonami, u realnaści byli tolki $450 dalarami, abo 398 jeŭra. Tamu što denaminacyja ŭ Biełarusi prajšła letam 2016-ha.
«Biełaruski rasśledavalnicki centr» pamyliŭsia ŭ nulach, bo paličyŭ hetuju sumu pa kursie paśla denaminacyi.
Suma 398 jeŭra dla kampanii maštabu «Čystaha śvietu» — heta, chutčej, buchhałtarskaja pamyłka.
Takim čynam, hałoŭnaje abvinavačvańnie adnosna «Čystaha śvietu» raspadajecca va ŭsich dvuch składnikach — i ŭ častcy kirunku ruchu hrošaj, i ŭ častcy ich sumy.
«Fiktyŭnyja tendary»
Druhim punktam abvinavačvańnia rasśledavalnikaŭ stała toje, što nibyta kampanii Apsitaŭ padmanam pieramahali ŭ tendarach, stvarajučy falšyvuju kankurencyju. Jak prykład, rasśledavalniki demanstrujuć adzin tendar ad 2016 hoda na techničnaje absłuhoŭvańnie Respublikanskaha kliničnaha miedycynskaha centra.
Žurnalisty śćviardžajuć, što znajšli dzieviać takich tendaraŭ, ale nie dajuć na ich spasyłak i nie nazyvajuć detalaŭ, raskazvajučy tolki pra adzin hety kiejs.
«Dziaržzamovu zabrała kampanija «Čysty śviet plus», jaje cana — 292 160 jeŭra, prapanova kankurenta ŭsiaho na niejkija 388 jeŭra vyšejšaja. Ale hetym kankurentam była «Kiraŭničaja kampanija Fasilikom». To-bok źviazanyja adna z adnoj firmy imitavali kankurencyju na tarhach. My znajšli dzieviać takich, pa sutnaści, fiktyŭnych zakupak», — havorycca ŭ filmie BRC.
Reziumujecca, što «ŭ vyniku fiktyŭnych tarhoŭ cana źniziłasia tolki na 0,1%».
Skrynšot ź videa «Biełaruskaha rasśledavalnickaha centra». Pratakoł vybaru pieramožcy na tendary
Adnak na sajcie dziaržzakupak my znajšli, što apisańnie tendara ŭ filmie nie adpaviadaje rečaisnaści.
(Niepasrednuju spasyłku dać niemahčyma praź interfiejs sajta, ale luby karystalnik moža znajści tendar pa hetym adrasie, uvioŭšy UNP miedycynskaha centra i klininhavaj kampanii «Čysty śviet plus» abo adšukaŭšy pa numary AU20160928078786.)
U realnaści tendar prachodziŭ u formie aŭkcyjonu: kožny ŭdzielnik prapanoŭvaŭ nižejšuju canu i bačyŭ canu kankurentaŭ.
U im chacieła ŭdzielničać piać kampanij, dapuščana było čatyry, a pryjšli na jaho try. Kampanii Eduarda Apsita kankuravali ź dziaržaŭnym RUP «Biełez», jakoje naležyć Kiraŭnictvu spraŭ Łukašenki.
Skrynšot z tendarnych dakumientaŭ, jaki demanstruje kolkaść dapuščanych udzielnikaŭ aŭkcyjonu i pieršuju canu
A startavaja cana była nie 620 tysiač, a 716. Mahčyma, rasśledavalniki prosta nie razabralisia, što heta była zakupka ŭ formie aŭkcyjonu, a nie ŭ formie konkursu prapanoŭ.
Atrymlivajecca, što cana była nie nakručana, a źnižana ź pieršapačatkovych 716 da 539 tysiač rubloŭ. Faktyčnaja cana kantrakta ŭ vyniku skłała 619 tysiač rubloŭ z ulikam hetak zvanaj cenavaj prefierencyi (heta miechanizm, jaki abaraniaje miascovyja kampanii praź śpiecyjalnuju lhotu ŭ 15%, kali pasłuhi ci tavary vyrablenyja na terytoryi Biełarusi, a nie pastaŭlenyja z-za miažy).
Adzin krok na aŭkcyjonie byŭ 716 rubloŭ — 0,1% ad sumy. Ceny na takim aŭkcyjonie ruchajucca ŭniz: chto prapanuje bolš vyhadnuju.
Ruchajučysia pa 716 rubloŭ za staŭku, kankurenty datarhavalisia da 539 (619) tysiač. Dalejšaje źnižeńnie cany «Biełez» paličyŭ kamiercyjna niemetazhodnym i nie staŭ pierabivać staŭku «Čystaha śvietu plus».
Takim čynam, dziaržaŭnaja ŭstanova zapłaciła mienš, čym była hatovaja ad pačatku, na 97 tysiač rubloŭ, abo na 15%.
Rasśledavalniki nie zaleźli ŭ archiŭ tendaraŭ abo nie razabralisia ŭ jaho źmieście, pryviali fakt pra dźvie afilavanyja kampanii i nazvali tendar «fiktyŭnymi zakupkami».
Pratakoł aŭkcyjonu z dakumientaŭ na sajcie dziaržzakupak
Ale aŭkcyjon, jak my pakazali vyšej, byŭ nie fiktyŭnym, a realna kankurentnym. Što da ŭdziełu dźviuch afilavanych kampanij u tendary, to heta nie zabaroniena biełaruskim zakanadaŭstvam.
U čym sens chadzić na aŭkcyjony dźviuma kampanijami, «Našaj Nivie» patłumačyŭ biznesoviec, daśviedčany ŭ zmahańni za dziaržaŭnyja tendary.
«Aŭkcyjon — samaja sumlennaja forma dziaržaŭnych tendaraŭ, pry joj usie bačać ceny kankurentaŭ i pieramahaje samaja nizkaja prapanova. Tam ty možaš syhrać niesumlenna, tolki niejkim čynam nie dapuściŭšy kankurentaŭ, ale heta amal niemahčyma», — tłumačyć naš surazmoŭca, jaki ŭdzielničaŭ u sotniach dziaržaŭnych tarhoŭ.
«U dziejańniach Apsita ja baču zvyčajnuju pierastrachoŭku, — kaža jon. — Vy bačycie, što kankurencyja na rynku była davoli maleńkaja. Mała chto byŭ tady takim ža vialikim i moh hulacca na panižeńnie na dziaržaŭnych aŭkcyjonach, pakidajučy sabie prymalnuju vyhadu. I jon, jak centralny hulec rynku, strachavaŭ svoj čas. Kali my dapuskajem, što na aŭkcyjon nichto nie źjavicca, aproč ciabie, to jon nie adbudziecca. Budzie abvieščany novy, tam budzie toje samaje, potym jašče adzin, i tolki potym klinicy budzie dazvolena pravieści zakupku z adnoj krynicy.
Heta ŭsio čas, jakoha časta niama ni ŭ kampanii, ni ŭ zamoŭcy.
Strachujučy heta, ty idzieš na tendar dźviuma svaimi kampanijami, kab jon adbyŭsia. Heta zaviedzienaja praktyka, i «hosy» časta sami prosiać: «idzicie dźviuma svaimi kampanijami, kab my praviali tendar ź pieršaha razu». U ich časavyja ramki na vykarystańnie biudžetu. Kali jany nie ŭkładucca, jany nie patraciać», — tłumačyć biznesoviec.
«Taksama časam na aŭkcyjony chodziać dźviuma svaimi kampanijami, tamu što pa vyšejšaj canie tabie budzie vyhadniej u hety momant vykanać kantrakt adnoj kampanijaj, pa nižejšaj canie — inšaj kampanijaj.
Taksama ŭ zakonach jość norma, što kali pieramožca tarhoŭ nie moža vykanać kantrakt, to jon pierachodzić da kampanii, jakaja zaniała druhoje miesca. Dumaju, u hetym vypadku mieła miesca adna z hetych pierastrachovak», — dadaŭ inšy biznesmien.
Reziumujem, što apisany rasśledavalnikami kiejs nie byŭ ani niezakonnym, ani niekankurentnym.
Myjščyk Kramla
Jašče adnym zakidam u bok Eduarda Apsita było toje, što jon nibyta zamiašany ŭ kartelnaj zmovie na rasijskim klininhavym rynku ŭ pary ź Jaŭhienam Pryhožynym. A taksama toje, što Apsit źviazany z vykanańniem tendaraŭ u rasijskich kazarmach u akupavanym Krymie i ŭ Kramli.
U 2017 hodzie Fiederalnaja antymanapolnaja słužba Rasii vyjaviła kartelnuju zmovu na zakupkach u intaresach rasijskaha Minabarony.
Sens u tym, što ŭdzielniki tendaraŭ damaŭlalisia nie kankuravać na zakupkach, kab pakinuć bolšyja ceny. Tak kampanii dzielać rynak i atrymlivajuć lepšyja ceny za pasłuhi.
Skrynšot ź videa «Biełaruskaha rasśledavalnickaha centra». BRC nastojvaŭ na suviazi Eduarda Apsita i Jaŭhiena Pryhožyna
Adna hrupa zamiašanych u zmovie kampanij u vyniku naležała Pryhožynu, druhaja — niejkaj Ludmile Čakaraja.
Rasśledavalniki kažuć, što sutnaść u joj. Jana źviano, bo Čakaraja niekali pracavała na «Fasilikom» — rasijskuju kampaniju Apsitaŭ, jakoj naležać handlovyja znaki «Čysty śviet» i «Čysty śviet. Robim śviet čyściejšym».
«Naša Niva» vyjaviła, što i heta nie tak.
Čakaraja źviazanaja z Apsitami tolki tym, što niekali jaje staraja kampanija «Intehryci servis» była adnoj sa šmatlikich frančajzi «Čystaha śvietu».
Frančajzinh pracuje tak: jość vialikaja paśpiachovaja kampanija, jakaja dobra pradaje svaje tavary ci pasłuhi praz daskanałyja mietady kiravańnia, vysokuju jakaść i maje paznavalny brend.
I ź ciaham času drobnyja kampanii z hetaj ža śfiery mohuć za hrošy kupić prava pracavać pad hetym brendam i pa schiemach kampanii, na jakuju jany raŭniajucca.
Tak praściej zachodzić na rynak u tradycyjnych śfierach, heta masavaja źjava.
Tak, naprykład, pracujuć restarany «Makdonalds», kaviarni «Starbaks», intelektualnaja hulnia «Mazhabojnia», vydańni The Village i hetak dalej.
Ułaśnik frančajzi tolki abaviazujecca nie adychodzić ad standartaŭ kampanii ŭ biznes-pracesach, a taksama addavać niejki, jak praviła, ścipły pracent ad prybytkaŭ za vykarystańnie brenda. Kampanija — pradaviec pravoŭ moža zarablać na svaich frančajzi, taksama pastaŭlajučy im vyklučna svaje materyjały, IT-rašeńni i techniku. Heta ŭsio zaležyć ad śfier.
I voś Ludmiła Čakaraja ŭ niejki momant była kiraŭnikom kampanii «Intehryci Servis», jakaja kupiła (abo arandavała) u «Fasilikom» Apsitaŭ (kampanii — ułaśnicy handlovych marak «Čysty śviet» i «Čysty śviet. Robim śviet čyściejšym») prava vykarystoŭvać handlovyja marki.
Kali my pahladzim publičnyja rasijskija bazy, to pabačym, što asnoŭny zadekłaravany vid dziejnaści kampanii «Fasilikom» u Rasii — heta arenda intelektualnaj ułasnaści.
Nabraŭšysia dośviedu, Čakaraja admoviłasia ad frančajzinhu, zasnavała inšuju kampaniju — «Korałklin», jakaja ŭžo nie była frančajzi «Čystaha śvietu», i nijakaha dačynieńnia da brendaŭ nie mieła.
Hetaja kampanija i była zaŭvažanaja ŭ kartelnaj zmovie z kampanijami Pryhožyna.
Takim čynam, jak Eduard Apsit źviazany z Pryhožynym? Ich źviazvaje tolki toje, što Pryhožyn u 2015-m vioŭ spravy z žančynaj, jakaja niekali raniej była frančajzi «Čystaha śvietu». Heta značyć, nijak nie źviazany.
Taksama paviedamlajecca, što adna z kampanij, nibyta źviazanych z Apsitami, «Fłahman klin», vykonvała zamovy pa myjcy kazarmaŭ u akupavanym Krymie ŭ 2015 hodzie.
Ale «Fłahman klin» taksama była tolki frančajzi-kampanijaj.
I ci viedaŭ u 2015 hodzie Apsit ab tym, što jahony frančajzi vykonvaje zamovy ŭ Krymie? I ci moh jon na jaho ŭpłyvać?
Pryborkaj kancertnaha pałaca Kramla taksama zajmałasia frančajzi.
«Čysty śviet» — heta nasamreč cikavy prykład biełaruskaha biznes-pośpiechu na rynku pasłuh va Uschodniaj Jeŭropie. Ën byŭ adnym ź pieršych, chto raspaŭsiudziŭ franšyzu na rasijski klininhavy rynak u 2000-ja, na jakim tady było ŭsiaho paru hulcoŭ.
Nie dziŭnaje ŭ tym, što i siońnia bolšaść mieniedžaraŭ na rasijskim rynku — heta vychadcy z tych niekalkich kampanij, ź jakich usio pačynałasia, abo ich byłyja frančajzi.
«Biznes kvitnieŭ dziakujučy chabaram»
Na karyść hetaha abvinavaŭčaha tezisa BRC pryvodzić vypiski z baz, u jakich fihurujuć asobnyja čynoŭniki i tahačasny dyrektar «Čystaha śvietu» Valeryj Hatoŭčyk.
Voś skrynšoty, jakija pryviedzienyja ŭ siužecie jak arhumienty na karyść karupcyjnych pieramoh.
«Kisiel D.M., pracujučy namieśnikam hienieralnaha dyrektara pa ahulnych pytańniach i ideałahičnaj rabocie AAT «Minsk Kryštal», majučy adziny namier, nakiravany na zavałodańnie šlacham padmanu hrašovymi srodkami Hatoŭčyka V. V. na ahulnuju sumu 500 dalaraŭ ZŠA […] ŭ jakaści padziaki za nibyta zroblenyja dziejańni, źviazanyja z akazańniem sadziejničańnia pradpryjemstvu ŭ svoječasovym pahašeńni kredytorskaj zapazyčanaści […]», — havorycca ŭ adnoj vypiscy.
«[…] pracujučy načalnikam adździeła arhanizacyi zakupak finansavaha departamienta ZAT Bank VTB, zavałodaŭ hrašovymi srodkami [2500 dalaraŭ], pieradadzienymi dyrektaram AAT «Čysty śviet» Hatoŭčykam V.V. pad uździejańniem padmanu ŭ jakaści padziaki za nibyta raniej učynienyja dziejańni, źviazanyja z akazańniem sadziejničańnia pradpryjemstvu ŭ pracedury zakupki pa vybary pastaŭščyka pasłuh pa ekspłuatacyjnym i techničnym absłuhoŭvańni budynkaŭ […]», — havorycca ŭ inšaj vypiscy.
«Hałoŭny inžynier DU «Respublikanski kliničny miedycynski centr» Kiraŭnictva spraŭ prezidenta Lubčuk Ł.A. u lutym 2019-ha […] pryniała dla siabie ad Vuhalnika A.Ł., jaki dziejničaŭ u intaresach TAA «Čysty śviet plus» i jaho pradstaŭnikoŭ, hrašovyja srodki ŭ sumie 500 dalaraŭ ZŠA za łajalnaje staŭleńnie pry pryjomcy rabot, jakija vykonvajucca TAA «Čysty śviet plus» […]», — havorycca ŭ treciaj vypiscy.
Ale što nasamreč dakazvajuć hetyja vypiski?
«Fabuły sama mieniej dźviuch ź ich havorać pra toje, što nazvanyja ŭ ich čynoŭniki vymahali chabary z supracoŭnika kampanii «Čysty śviet» za spryjalnaje vyrašeńnie pytańniaŭ i sami stali fihurantami kryminalnych spraŭ. Tam litaralna heta i napisana», — prakamientavaŭ «Našaj Nivie» skrynšoty były supracoŭnik orhanaŭ unutranych spraŭ.
My taksama źviarnulisia pa dostup u bazy adnosna hetaha čałavieka i daviedalisia, što Valeryj Hatoŭčyk u vyniku byŭ asudžany.
U mai 2021-ha sud Leninskaha rajona Minska prysudziŭ jamu dva z pałovaj hady kałonii ŭzmocnienaha režymu pa artykułach č. 1 i č. 2 art. 431 (dača chabaru).
Ale z važnaj prypiskaj — «u ramkach č. 1 art. 14 KK Respubliki Biełaruś» (zamach na złačynstva). Heta aznačaje, što jaho sudzili nie za daču chabara, a za namier jaho dać.
U vypiscy, jakuju my atrymali dziakujučy «Kibierpartyzanam», havorycca, što sud zaličyŭ Hatoŭčyku paŭhoda ŭ SIZA KDB u 2019 hodzie.
Takim čynam, Hatoŭčyka ŭ 2021-m asudzili za spravu, jakoj u 2019-m nie dali chodu. U 2019-m dyrektara «Čystaha śvietu» paŭhoda pratrymali ŭ SIZA KDB i adpuścili, i jon praciahnuŭ pracu. Ale praz dva hady, paśla 2020-ha, hetuju spravu, asnova jakoj — tumanny «namier dać chabar», pa niejkaj pryčynie dastali z šuflady.
Pry hetym zhadany čynoŭnik nie panios pakarańnia.
Dźmitryj Kisiel, jaki «ŭvioŭ Hatoŭčyka V.V. u zman, majučy adziny namier na zavałodańnie šlacham padmanu hrašovymi srodkami», prysudu nie atrymaŭ. Sprava suprać jaho była spyniena, jak havorycca ŭ bazach, «za adsutnaściu ŭ dziejańni sastavu złačynstva» i «ŭ suviazi ź dziejsnym raskajańniem». Jaho navat nie aryštoŭvali.
Darečy, Dźmitryj Kisiel, pierš čym zaniać pasadu ŭ «Minsk Kryštal hrupie», vyjšaŭ na piensiju ŭ zvańni pałkoŭnika Ministerstva ŭnutranych spraŭ z pasady načalnika štaba UUS Bresckaha abłvykankama.
U nas jość viersija — palityčnaja, čamu pra zabytuju spravu ŭspomnili ŭ 2021 hodzie. Ale najaŭnaj infarmacyi mała, kab niešta śćviardžać.
A što pa hrašach?
Analizujučy ahučanyja ŭ rasśledavańni ličby, možna kanstatavać, što prypisanyja Eduardu Apsitu kaśmičnyja prybytki ŭ dziasiatki miljonaŭ dalaraŭ na biełaruskich i rasijskich dziaržaŭnych zakupkach mocna pierabolšanyja rasśledavalnikami.
Aŭtary rasśledavańnia nie pabačyli roźnicy pamiž vyručkaj i prybytkam, a taksama nie zrazumieli, chto ŭ šerahu vypadkaŭ byŭ bienieficyjaram i ŭ jakim pamiery.
Tak, śćviardžeńnie pra «zaroblenyja jak minimum 50 miljonaŭ jeŭra na dziaržaŭnych sacyjalna značnych abjektach» u Biełarusi nie jość praŭdzivaj acenkaj.
Suma kantraktaŭ u 50 miljonaŭ jeŭra (nazvanaja ŭ videa ličba z ulikam pamyłak u nulach niedakładnaja) nie aznačaje, što stolki ž i zaroblena. Heta aznačaje, što na hetuju sumu dziaržkampanijam było akazana pasłuh. Heta vyručka, dachod, a nie prybytak.
Što datyčyć nazvanych ličbaŭ prybytkaŭ na dziaržtendarach u Rasii (100 miljonaŭ jeŭra), to tut heta ŭ značnaj stupieni vyručka frančajzi, jakija płacili kampanii Apsita pracent ad prybytku, jaki nam nieviadomy.
Sam «Čysty śviet» na svaim sajcie hanarycca supracoŭnictvam z bujnymi zavodami, u pryvatnaści z «Koka-Kołaj», a taksama kamiercyjnymi bankami dy inšymi. Niekalki našych surazmoŭcaŭ ź liku pryvatnaha biełaruskaha biznesu paćvierdzili, što hadami byli klijentami kampanii «Čysty śviet» u Biełarusi.
Takim čynam, dachody kampanija atrymlivała nie tolki ad dziaržaŭnych struktur. Pa dastupnaj nam infarmacyi, dola dachodaŭ ad dziaržaŭnych zakazčykaŭ u niekatoryja hady składała ŭsiaho 2% ad ahulnych dachodaŭ kampanii.
Uładkavańnie hastarbajtaraŭ
Što z abvinavačańniaŭ, ahučanych u rasśledavańni, zastajecca?
Na dumku «Našaj Nivy», praŭdapadobnaja historyja, jakaja zhadvajecca ŭ rasśledavańni — uładkavańnie na pracu ŭ Rasii nielehalnych mihrantaŭ z Centralnaj Azii.
Pra jaje možna daviedacca litaralna z pary vielmi daŭnich krynic. U ich havorycca, što ŭ Rasii prajšli rejdy pa handlovych centrach, u vyniku čaho było zatrymana 300 inšaziemcaŭ, a taksama adkaznyja asoby niejkaj klininhavaj kampanii, jakich adpuścili paśla karotkich dopytaŭ.
Nazva kampanii nie paviedamlajecca, aŭtary paviedamleńnia tolki vykazvajuć zdahadku, što havorka moža iści pra niejkija kampanii pad brendam «Čysty śviet», u pryvatnaści — «Fasilikom».
Ale pra isnavańnie kryminalnaj spravy i asudžanych pa joj ničoha nie viadoma. A sam termin «nielehalnyja mihranty ź Siaredniaj Azii» — heta trochu štučnaja moŭnaja kanstrukcyja, tamu što viz dla ŭjezdu ŭ Rasiju hramadzianam Uźbiekistana, Kyrhyzstana, Tadžykistana nie treba.
BRC inkryminuje Apsitu taksama razavaje parušeńnie antymanapolnaha zakanadaŭstva va Ukrainie — afilavanyja kampanii zajavilisia na tendar i pradali techniku. U vyniku za heta byŭ prysudžany štraf 1500 dalaraŭ.
U hetych ukrainskich kampanijach, jakija zajmalisia pastaŭkami techniki, Apsitu naležała 1,24% i 3,12% doli adpaviedna.
I rasśledavalniki padajuć jak mutny fakt toje, što ŭ 2017 i 2019 hadach i hetyja pracenty jamu naležać pierastali.
Eduarda Apsita ŭ minskich biznes-kołach chvalać za toje, što ŭ Biełarusi jamu ŭdałosia stvaryć takuju dystrybjutarskuju sietku «Kerchiera», što hałaŭnaja kampanija ŭ vyniku jaje vykupiła. Moža, i va Ukrainie było toje ž samaje? Ale my nie viedajem.
U lubym vypadku ŭ prodažy dolaŭ u biznesie niama kryminału — kali tolki rasśledavalniki nie ličać sam fakt pryvatnaj inicyjatyvy ci bahaćcia amaralnym.
Dzie, mahčyma, zaryty sabaka
BRC śćviardžaje, što «łatvijskaja prakuratura padazraje Apsita ŭ admyvańni 73 miljonaŭ jeŭra praź źviazanyja firmy». I tut, mahčyma, zaryty hałoŭny sabaka hetaj historyi, ź jakoha ŭsio i pačałosia.
Abstavin spravy ŭ Łatvii «Naša Niva» nie viedaje. Pradstaŭnica łatvijskaj prakuratury, jakoj dajecca słova ŭ siužecie BRC, havoryć niekankretna.
«Mahu paćvierdzić, što ciapier u sudzie znachodzicca dźvie kryminalnyja spravy, u jakich dziaržaŭnaje abvinavačańnie padtrymlivajuć dva prakurory prakuratury Ryžskaj sudovaj akruhi. Ahułam u ramkach hetych raźbiralnictvaŭ byli aryštavanyja srodki na summu 73 miljony jeŭra. Ruch hetych srodkaŭ ustanoŭleny, jak i bienieficyjarnyja ŭłaśniki. Na žal, pakul sprava ŭ sudzie, prakuratura nie moža dać dadatkovych kamientaryjaŭ», — skazała prakurorka, nie nazvaŭšy ni nazvaŭ kampanij, ni sensu abvinavačańniaŭ, ni imionaŭ fihurantaŭ pracesu.
Kali dapuścić, što havorka idzie pra kampanii Eduarda Apsita, to adkryvajecca voś takaja historyja.
Kab zrazumieć jaje, treba aryjentavacca va ŭsioj bahataj historyi łatvijskaj bankaŭskaj spravy i losie banka ABLV, u jakim Apsit trymaŭ hrošy.
Niekali hety bank staŭ papularnym siarod biełaruskich biznesmienaŭ, tamu što pracavaŭ ź biełaruskim rublom i dazvalaŭ adkryvać rachunki nierezidentam. Heta byli časy, kali ŭ Biełarusi zdarylisia prablemy z valutaj dla zabieśpiačeńnia valutnych kantraktaŭ, množnaść kursaŭ u niekatoryja momanty była toj realnaściu, u jakoj žyli.
«U svoj čas rachunki ŭ hetym banku trymali mnohija biełaruskija kamiersanty. U ich byŭ narmalny servis, ruskamoŭnaje absłuhoŭvańnie, — raskazvaje nam adzin ź biznesmienaŭ, u jakoha ŭ hetym banku taksama zabłakavany srodki, choć jon nikoli nie vioŭ spraŭ u Rasii ci va Ukrainie. — Nie była tady patrebna Šviejcaryja, dzie nichto nie havaryŭ z taboj na adnoj movie i hrošy chadzili vielmi doŭha. Była svaja, łatvijskaja Šviejcaryja, jana tak i nazyvałasia miž saboj.
Ty siadziš u restaranie z partnioram u Minsku, damaŭlaješsia ab ździełcy i možaš adrazu pierakinuć hrošy z rachunku svajoj łatvijskaj kampanii na rachunak jahonaj łatvijskaj kampanii.
Hrošy lažali ŭ prystojnaj jurysdykcyi i da ich nie mahli daciahnucca našy orhany. U niedatykalnaści svaich hrošaj u biełaruskim banku my nikoli byli nie ŭpeŭnienyja.
A potym nas nakryła za čužyja hrachi», — raskazvaje historyju banka naš surazmoŭca ź Minska.
Dalej historyja była takaja. Minfin ZŠA ŭ siaredzinie 2010-ch pačaŭ padazravać ABLV u praviadzieńni płaciažoŭ złačyncami i šukać nahodu zakryć bank. Pieradusim bank padazravali ŭ admyvańni rasijskich hrošaj: ABLV sapraŭdy byŭ nie asabliva pieraborlivy ŭ apieracyjach.
U vyniku śćviardžałasia, što praz bank chadzili płaciažy ŭ intaresach Paŭnočnaj Karei, a taksama łacinaamierykanskich narkakartelaŭ, bankam dla vyvadu srodkaŭ z Ukrainy karystaŭsia kruciel z atačeńnia Janukoviča.
Bolš pra abvinavačańni ŭ adras hetaha banka možna pračytać tut.
Amierykancy «zabili» hety bank, zabaraniŭšy jamu pracavać z dalaram, što vyklikała reakcyju Jeŭrapiejskaha centrabanka. Łatvii nie zastałosia ničoha inšaha, jak zamarozić hrošy ABLV i pačać jaho likvidacyju.
«Heta, faktyčna, unikalnaja historyja ŭ bankaŭskaj spravie. Zvyčajna, kali pamiraje bank, to va ŭsich kufrach z nadpisam «zołata» tolki pył. A tut bank zavalili ŭ samym roskvicie sił. U im było niekalki miljardaŭ jeŭra na momant spynieńnia dziejańnia bankaŭskaj licenzii», — tłumačyć biełaruski bankir.
Paśla pazbaŭleńnia licenzii hetyja hrošy nie źnikli, a zastalisia ŭ arhanizacyi ŭ stadyi likvidacyi, jakaja raniej była bankam.
U pieršuju čarhu kampiensacyju stali atrymlivać fizičnyja asoby ŭ ramkach harantavanaj kampiensacyi ŭkładaŭ da 100 tysiač jeŭra. A voś tyja, u kaho ŭ banku byli miljony jeŭra na rachunkach kampanij, akazalisia ŭ składanym stanoviščy.
«Spravy biełarusaŭ nie hučali ŭ amierykanskich abvinavačańniach ABLV. Ale zdaryłasia kłasičnaja historyja. Bank u likvidacyi raźličyŭsia sa svaimi «fizikami», a addavać hrošy čužym «jurykam» nie choča.
U mnohich biełarusaŭ tam zaviśli hrošy. I ciapier dla ŭsich ahulnaja pracedura. Praz toje, što bank aficyjna hrochnuli za admyvańnie i mutnyja płaciažy, to łatvijskija struktury pa zmoŭčańni ličać usie zavisłyja hrošy atrymanymi złačynnym šlacham. Pa nasamreč mutnyja hrošy nichto nie pryjšoŭ i, imavierna, nie pryjdzie. Łatvijcy heta ŭbačyli i raźvili historyju ŭ toje, što, kab zabrać hrošy, treba padać dokazy, što jany zaroblenyja sumlenna.
U niekatorych vypadkach dla hetaha treba padavać dakumientacyju 10-hadovaj daŭniny, hledziačy, kali ty zavodziŭ tudy srodki», — tłumačyć situacyju naš surazmoŭca ź biznesu, jakomu łatvijski bank vinavaty niekalki socień tysiač jeŭra.
«Usie akazalisia pa zmoŭčańni padazravanymi, i masa narodu sudzicca z łatvijcami i pakrysie pieramahaje, dastajučy i pakazvajučy dakumienty. Užo vyrasła cełaje pakaleńnie jurystaŭ, jakija śpiecyjalizujucca tolki na supravadžeńni takich pracesaŭ. U čarzie staić mnostva narodu, a ekanamičnyja sudy z łatvijcami ciahnucca hadami. Toje samaje, napeŭna, adbyvajecca z Apsitam.
Ja pierakanany, što sens raźbiralnictva nie ŭ isnavańni niejkaj kryminalnaj spravy na jaho pa faktach złačynstvaŭ. Naadvarot, heta jon dakazvaje lehalnaść zaroblenych hrošaj, bo ŭ łatvijskim zakanadaŭstvie srodki možna aryštoŭvać biez rašeńnia suda, a tolki pa padazreńni.
Adpaviedna, ciapier jany bjucca: adny chočuć dakazać, što hrošy niačystyja i pakinuć sabie, a druhi dakazvaje, što čystyja, tamu jon moža ich zabrać.
Čałaviek 30 hadoŭ budavaŭ paśpiachovy biznes, jaki razrośsia na try krainy. Navat kali ličyć, što absłuhoŭvać dziaržaŭnyja kampanii ŭ nas stała ličycca nie kamilfo na fonie padziej 2020—2022 hadoŭ, to jaho kampanii za 30 hadoŭ zarabili masu hrošaj i na absłuhoŭvańni kamiercyjnych arhanizacyj. Handlovych sietak, zavodaŭ. My jamu kantrakty davali taksama», — raskazaŭ «Našaj Nivie» inšy biznesmien.
Ahułam čatyry apytanyja «Našaj Nivaj» biznesoŭcy ličać, što pieršapačatkovy intarasant dyskredytujučaha artykuła pra biełaruskaha biznesmiena — heta toj, chto zacikaŭleny ŭ tym, kab nie addavać hrošy Apsitu.
«Zaraz prakurory buduć machać hetymi videa ŭ sudzie i kryčać, što ŭsio dakazana. Darečy kažučy, u našych bankaŭskich kołach jość ustojlivaje adčuvańnie, što biełaruskija orhany atrymali i vykarystali infarmacyju pra kampanii i rachunki, źviazanyja z [Viktaram] Babarykam u ABLV, tamu što hetaja infarmacyja fihuravała ŭ abvinavačańni.
A ŭ ekanamičnym sudzie Łatvii arhumient prosty: kali niedzie sudzimy pa ekanomicy — značyć, vinavaty, značyć, złačynca, značyć, hrošy niačystyja, značyć — nie addajom.
Tak što Babaryka ciapier užo naŭrad ci zabiare svaje hrošy z byłoha ABLV. I niama nijakaha sakretu ŭ tym, što łatvijcy niekalki hadoŭ tamu sami vydali biełaruskim orhanam usiu infarmacyju pa rachunkach fizičnych asob u ABLV, i praz dopyty ŭ DFR i ABEZie prajšli sotni čałaviek», — raskazaŭ nam svajo bačańnie biełaruski bankir.
«A źliŭ infarmacyi pra nibyta danaty ŭ fondy biełaruskaj salidarnaści — heta ŭvohule podłaść. Vyhladaje tak, što łatvijcy rukami biełaruskich žurnalistaŭ padvodziać pad kryminalnuju adkaznaść biełaruski biznes, kab znajści arhumient nie addavać hrošy.
Bo viadoma, što kali łukašenkaŭcy Apsita za heta zachočuć pakarać, to spravu zaviaduć pa ekanomicy, a nie pa palitycy. A značyć, źjavicca lehalnaja i «čystaja» pryčyna abviaścić jaho hrošy niačystymi i nie viarnuć ich», — dadaŭ svajo ŭražańnie inšy biznesmien.
Pra toje, što infarmacyju jany atrymali ad łatvijcaŭ, u efiry «Jeŭraradyjo» raskazaŭ i sam aŭtar rasśledavańnia BRC Alaksandr Jaraševič.
«Pieršapačatkova z nami źviazalisia našy partniory z Łatvii, našy kalehi, vydańnie Re:Baltica, skazali, što, voś, ciapier u sudzie jość niekalki spraŭ, dzie asnoŭny fihurant — biełaruski biznesoviec Eduard Apsit. Łatvijskija ŭłady aryštavali jahonyja srodki … i padazrajuć jaho ŭ admyvańni hrošaj praz taki skandalny bank ABLV. I paprasili ŭ nas dapamohi, padklučyli biełarusaŭ — «Biełaruski rasśledavalnicki centr», a taksama kaleh z Ukrainy, takoje vydańnie «Ślidstvo.Info», i kaleh z Rasii, vydańnie «Važnyje istorii», — skazaŭ Jaraševič.
Z 17 chvilin i 20 siekundaŭ pieršaha rasśledavańnia na ahučvańnie pazicyi Eduarda Apsita adviali 30 siekund, začytaŭšy jaje hołasam dyktara ŭ duchu «jon usio admaŭlaje».
«Naša Niva» sprabavała atrymać infarmacyju ad samoha biznesmiena. Što ž, sapraŭdy, adnosna danataŭ? Byli jany ŭ takim pamiery ci nie? Ci list ab danatach — mistyfikacyja zacikaŭlenaha boku z metaj spravakavać kryminalny pieraśled struktur Apsita ŭ Biełarusi?
Blizkija da biznesmiena asoby skazali, što toj ciapier nie daje žurnalistam nijakich publičnych kamientaroŭ.
«Naša Niva» zapytała «Biełaruski rasśledavalnicki centr», ci jon sapraŭdy nie zaŭvažyŭ nuloŭ da denaminacyi i čamu napisali pra dźvie kampanii na tendary, kali ich było bolš. My apublikujem adkaz, jak tolki jaho atrymajem.
Honar, hodnaść i reputacyja
U rasśledavańniach BRC byli pakazanyja kadry nieruchomaj majomaści ŭ Jeŭrasajuzie, jakaja naležyć Apsitu (damy ŭ Jurmale i Italii), nazvanyja ich šaściznačnyja košty — 1 i 3,5 młn jeŭra adpaviedna, — z pasyłam, što 97 tysiač jeŭra ŭ fond salidarnaści z represavanymi — heta čajavyja na fonie tych sum, jakija Apsit traciŭ na samoha siabie.
Sukupna dva videazapisy sabrali 64 tysiačy prahladaŭ na jutubie, u tekstavaj viersii ich pierastavili mnohija biełaruskija i zamiežnyja miedyja, u tym liku rasśledavalnicki resurs OCCRP.
U sacyjalnych sietkach nakont hetaha vykazvalisia tyja, chto žyvie ŭ zamiežžy i moža dazvolić sabie vykazvacca. Chtości zaklikaŭ da sankcyj.
Zasnavalniku «Bajsoła» Andreju Stryžaku pryjšłosia ŭ niejkim sensie apraŭdvacca ŭ fejsbuku. Ale nichto z datyčnych da «Bajsoła» funkcyjanieraŭ nie paćvierdziŭ fakta danataŭ Apsita publična, skazaŭšy, što asoby achviaradaŭcaŭ — tajamnica.
Vicis Jurkonis, kiraŭnik litoŭskaha pradstaŭnictva amierykanskj arhanizacyi Freedom House, jakaja dapamahaje biełarusam-uciekačam u Litvie i da jakoj z harantyjnym listom nibyta źviartalisia svajaki Eduarda Apsita, skazaŭ, što kali ŭsio tak i było, to hramadskija inicyjatyvy pavinny dumać, z kim supracoŭničajuć.
Pry hetym abvinavačańni ŭ adras Eduarda Apsita — heta pamyłki abo naciažki. Ale ŭ vyniku hetych pamyłak i naciažak represiŭnyja orhany Łukašenki atrymali «chalaŭny» publičny danos. Treci ž, mahčyma, hałoŭny bienieficyjar hetaj historyi, moža tolki pacirać ruki. Ën maje nadzieju pažyvicca čužymi miljonami, a biełarusy rassvarylisia miž saboj.
«Našaj Nivie» stała viadoma, što i sam biznesoviec, i jahonyja ŭkrainskija partniory rychtujuć pazovy ŭ sud na «Biełaruski rasśledavalnicki centr».
Chto z nami, a chto suprać nas?
Hetaja sprava taksama dobraja nahoda, kab uźniać pytańnie pra toje, jaki biznes spraviadliva nazyvać źviazanym z łukašenkaŭcami, a jaki — nie.
Luby pryvatny biznes, jaki pracuje ŭ Biełarusi, u toj ci inšaj formie ŭzajemadziejničaje ź dziaržaŭnymi orhanami i strukturami.
Adnak vypłata padatkaŭ ci vykanańnie zamoŭ dla dziaržstruktur nie zaŭsiody aznačajuć suviaź ź siamjoju ci nabližanymi Alaksandra Łukašenki.
Ëść biznes, kancavymi bienieficyjarami jakoha vystupajuć topavyja piersanažy režymu, ale heta absalutnaja mienšaść biełaruskaha pryvatnaha siektara.
Nichto ŭ pryvatnym siektary nie moža publična i adkryta finansavać niezaležnyja inicyjatyvy, navat niepubličnaje ich finansavańnie patrabavała i patrabuje vializnaj śmiełaści i navat samaachviarnaści.
U vypadku publičnych abvinavačańniaŭ biznesmienam navat niama jak apraŭdacca, bo pryznańnie samoha fakta danatu niasie pahrozu siamji i supracoŭnikam biznesoŭca, jaki danaciŭ.
Pry hetym sam fakt razhałošvańnia infarmacyi, što niechta danaciŭ na «Bajsoł» — danaciŭ jon ci nie danaciŭ, jašče dakažy, ale napisali, što danaciŭ, — niepapraŭny ŭdar pa daviery da fundacyj salidarnaści. Nichto ź vialikaha biznesu nie budzie danacić u «Bajsoł» ci inšyja padobnyja struktury, kali infarmacyja, chto danacić, źlivajecca, i tvoj biznes, tvaje svajaki, tvaje mieniedžary akazvajucca pad śmiarotnaj pahrozaj.