Jak muraški ŭsprymajuć pach niebiaśpieki
Dziakujučy transhiennaj linii navukoŭcy zdoleli prasačyć u mozhu muraški efiekt, vyklikany fieramonami tryvohi.
26.06.2023 / 18:29
Muraški — adny z samych razumnych istot. Fota: Wikimedia Commons
Viadoma, što muraški — adny z samych razumnych istot. Jany ničoha nie robiać lehkadumna. Navukoŭcy šmat hadoŭ vyvučajuć adnu z samych niebiaśpiečnych i ahresiŭnych hrup murašak — murašak-kačeŭnikaŭ. Jany nie budujuć pastajannych hniozdaŭ, a ŭvieś čas pieramiaščajucca ad adnaho miesca da druhoha, pieranosiačy z saboj svoj raspłod.
Hetyja muraški palujuć na ŭsich biespazvanočnych, jakich sustrakajuć, i navat na niekatorych pazvanočnych, naprykład na jaščarak, źmiej i drobnych sysunoŭ. Jany admaŭlajucca ad ježy i schovišča tolki ŭ vypadku vialikaj niebiaśpieki. Adna muraška padaje sihnał tryvohi, a astatnija nieadkładna raźbivajuć łahier.
Jak adznačaje vydańnie, na praciahu šaścidziesiaci piaci hadoŭ navukoŭcy ŭsich napramkaŭ vyvučali hetuju źjavu. Było vyjaŭlena, što muraški abmieńvajucca infarmacyjaj z dapamohaj fieramonaŭ — chimičnych rečyvaŭ, jakija jany vypracoŭvajuć u svaich załozach i vykidvajuć vonki. Hetyja rečyvy majuć pach, jaki ŭsprymajecca inšymi muraškami praz orhany niuchu.
Z dapamohaj fieramonaŭ muraški pieradajuć infarmacyju, naprykład, pra toje, dzie znachodzicca ježa, jakaja niebiaśpieka pahražaje kałonii, chto svoj, a chto čužyniec. Takim čynam vučonyja vyjavili klučavuju rolu niuchu ŭ hetych sacyjalnych nasiakomych.
Hałava Cerapachys biroi. Fota: Wikimedia Commons
Ale jak hetyja sihnały apracoŭvajucca ŭ niervovaj sistemie žyvioły?
Jak piša Le Monde, kamanda navukoŭcaŭ z Rakfieleraŭskaha ŭniviersiteta ŭ Ńju-Jorku vyśvietliła, što ŭsio adbyvajecca nie ŭ nosie, a ŭ vusikach hetych nasiakomych, dzie znachodziacca ich niuchalnyja cybuliny.
Dla hetaha ŭpieršyniu ŭ navucy vučonyja stvaryli liniju transhiennych murašak. Svaimi vysnovami śpiecyjalisty padzialilisia ŭ publikacyi ŭ časopisie Cell.
Navukoŭcy daśledavali taki vid murašak, jak Ooceraea biroi, u jakich byŭ vyjaŭleny partenahieniez — tak zvanaje «adnapołaje razmnažeńnie», kali žanočyja pałavyja kletki (jajcakletki) raźvivajucca ŭ darosłym arhaniźmie biez apładnieńnia. Vučonym nie treba było manipulavać hienomam matak, spadziavajučysia na mahčymuju pieradaču naščadkam, što, jak adznačaje vydańnie, nichto rabić nie ŭmieje.
U praviedzienym dośledzie navukoŭcy madyfikavali hienietyčny kod nasiakomaha, kab ukaranić białok u niejrony niuchu muraški. Pry kantakcie z kalcyjem, jaki znachodzicca ŭ niejronie, białok stanovicca fluarescentnym.
Toje, što ŭzrovień kalcyju skača pry aktyŭnaści niejronaŭ, dazvoliła prasačyć aktyŭnaść antenalnych dolaŭ — častak mozhu muraški, jakija adkazvajuć za apracoŭku infarmacyi, atrymanaj z dapamohaj niuchu. Nazirańnie pravodziłasia pad dvuchfonnym mikraskopam, što dazvoliła atrymać trochmiernuju vyjavu z vysokim kantrastam.
Kłanavanaja transhiennaja kukałka muraški Ooceraea biroi, aktyŭnaść antennych dolaŭ jakoj možna kantralavać pa fluarescencyi. Fota z navukovaha artykuła. Aŭtar: Tiejłor Chart (Taylor Hart)
Toje, što vyjavili ńju-jorkskija daśledčyki, ich «vielmi» ździviła. Jak viadoma, niuchalnaja sistema murašak vielmi raźvitaja. Jana maje nie mienš za 500 hrup sinapsaŭ — kłubočkaŭ, — źviazanych z takoj ža kolkaściu receptaraŭ pachu. Dla paraŭnańnia: muchi majuć 50 sinapsaŭ, a pčoły — 120.
Aŭtary papiarednich daśledavańniaŭ, što pravodzilisia na inšych muraškach mienš dakładnymi mietadami i na mienšych častkach niervovaj sistemy, rabili vysnovy pra toje, što nasiakomaje mabilizavała šmat kłubočkaŭ dla apracoŭki sihnałaŭ tryvohi.
Adnak, vyvučajučy apracoŭku vusikami čatyroch tryvožnych fieramonaŭ, vučonyja vyjavili, što kožny raz mabilizujecca mienš za šeść kłubočkaŭ, što vielmi mała.
Adzin ź ich aktyŭny z tryma fieramonami, jakija vyklikajuć paničnuju reakcyju ŭ murašak, i zastajecca nieaktyŭnym suprać čaćviortaha sihnału tryvohi, jaki vyklikaje bolš uzvažanuju reakcyju z boku nasiakomych. Hety kłubočak (sinaps) daśledčyki vyznačyli jak śpiecyjalizavany «sensarny centr».
Hetyja vyniki vydańniu prakamientavała prafiesarka etałohii ŭniviersiteta Sarbona Paryž-Poŭnač Patrycyja dʼEtare (Patrizia d'Ettorre):
«Admietna, što, niahledziačy na składanaść niuchalnaj sistemy, muraški zachavali krajniuju prastatu dla adkazu na žyćciova važnyja pytańni. Sihnał tryvohi jany apracoŭvajuć naŭprost».
U dalejšym, jak adznačaje Le Monde, amierykanskija vučonyja źbirajucca pašyryć svaje daśledavańni na inšyja fieramony z metaj vyśviatleńnia taho, jak sacyjalny status murašak upłyvaje na ŭsprymańnie fieramonaŭ i jak heta ŭsprymańnie strukturyzuje padzieł pracy. Akramia hetaha, jany marać sami aktyvizavać u murašak hłamieruły (hrupy sinapsaŭ) tryvohi.
Čytajcie jašče:
Muraški ŭ chutkim časie zmohuć dapamahać miedykam vyjaŭlać rak